وی افزود: اولا این قوانین تبدل و تغییرناپذیر هستند؛ دوم اینکه جهان‌شمول هستند و محدود به جامعه و قوم و ملت خاصی نیستند و سوم اینکه شامل همه افراد بشر در همه زمان‌ها و مکان‌ها هستند و قابل نقد و انتقاد هم نیستند. ویژگی مهم دیگر آن‌ها هم تکرارپذیری و جاری بودن آنان است.
سنن الهی در نصوص دینی
صدر با اشاره به نسبت بین این سنن و قواعد تفکر، اظهار کرد: وقتی یک اندیشمند و دانشمند می‌خواهد جریان علم را در رشته خود توسعه دهد، بررسی می‌کند به صورت استقرایی آنچه را در طبیعت تکرار می‌شود و با رصد آن فرضیه‌سازی کرده سپس نظریه تولید می‌کند؛ قواعد علی و معلولی حاکم بر عالم هم بر این اساس کشف می‌شوند که واجد ویژگی‌های برشمرده هستند اما پرسش این است که آیا قواعد حاکم بر تاریخ و جامعه هم واجد این ویژگی‌ها هستند یعنی می‌توان با رصد آن‌ها فرضیه و نظریه و تحلیل قطعی و پیش‌بینی تولید کنیم؟
وی با بیان اینکه پاسخ ما مثبت است، تصریح کرد: به نظر بنده برای انسان امکان پیش‌بینی و تحلیل درست و عبرت‌گیری از این سنن وجود دارد؛ سنن الهی دو نوع است؛ یک مورد آن‌ها که در تورات وانجیل و قرآن بر آن‌ها تاکید شده و خود خدا آن را سنت نامیده است ولی یکسری اکتشافی هستند مانند قواعد حاکم بر طبیعت یعنی انسان با بررسی تاریخ جوامع، سنن حاکم بر آن کشف می‌کند. از طرف دیگر باید دید آیا این قواعد تکرارپذیر هستند؟
صدر افزود: بیشتر مفسرین قرآن به خصوص علامه طباطبایی تاکید دارند که این قواعد تکرارپذیر و ثابت و حاکم بر تاریخ هستند و بین آنچه در گذشته در مورد سنن الهی رخ داده است و آنچه قرار است امروز و یا آینده رخ دهد مشابهت وجود دارد و البته نه مطابقت یعنی جزئیات این حوادث عینا مانند هم نیست. یعنی اگر یکسری شرایط فراهم شود قطعا فلان معلول‌ها هم ایجاد خواهند شد.
مدرس و پژوهشگر فلسفه با بیان اینکه اگر قواعد عالم فیزیک را بشناسیم قدرت پیش‌بینی درست‌تر و قدرت پاسخگویی به برخی ابهامات و مجهولات و برخی پرسش‌ها را خواهیم داشت، تصریح کرد: اگر سنن الهی را بشناسیم و آن را به عنوان قواعد تفکر در نظر بگیریم امکان پیش‌بینی درست و حل مسائل و پاسخ به برخی پرسش‌ها و مجهولات را خواهیم داشت و اگر از این قوعد استفاده نشود به همان میزان در پاسخ به مسائل و ارائه نظریات دچار خلا خواهیم شد.
صدر افزود: ما بدون اینکه نسبت به سنن الهی آگاه باشیم می‌توانیم نسبت به حوادث تاریخی نظریاتی ارائه کنیم و پیش‌بینی داشته باشیم ولی اگر از سنن الهی استفاده کنیم نتیجه استدلال ما تفاوت خواهد کرد زیرا ما برای استنتاج و تولید نظریه نیازمند یکسری مواد اولیه یعنی گزاره‌ها هستیم و اگر این گزاره‌ها مطابق با واقع باشند تحلیل ما هم درست است وگرنه به بیراهه خواهد رفت. این گزاره‌ها همان سنن الهی است که در قرآن ذکر شده است یا برخی از آن را مفسران و علما از متون دینی بیرون آورده‌اند لذا لحاظ این نوع داده‌ها در تولید فرضه قدرت تحلیل و نظریه‌سازی صحیحی به ما می‌دهد.
این پژوهشگر فلسفه بیان کرد: الان فیزیکدانان غربی، وجود ماده را در عالم فرض گرفته و خواص ماده را هم که دانشمندان قبلی گفته‌اند فرض می‌گیرند و بر اساس یکسری آزمایشات، فرضیه ایجاد می‌کنند مثلا در مورد ساخته‌شدن یک دستگاه سنجش مواد نظریه می‌دهند ولی در همین فرهنگ غربی وقتی به تولید نظریه در مورد تاریخ و جامعه می‌روند چون عالم متافیزیک را غیرقابل تجربه و آزمایش می‌دانند به جریان عالم، تن می‌دهند و اعتقاد به اینکه باید از جای دیگری که این قواعد را خلق و وضع کرده است استفاده کنیم ندارند از این رو همه نظریات آنان فارغ از عالم معنا پیش می‌رود.
صدر با بیان اینکه اگر ما فارغ از سنن الهی دست به تحلیل جامعه بشری و تاریخ بزنیم گرفتار خطا خواهیم شد و اینجاست که بحث تفکر پیش می‌آید زیرا ما در پس تفکر قصد داریم به واقعیت برسیم، گفت: حتی اگر نگاه پست‌مدرن و روشنفکرانه هم داشته باشیم باز دوست داریم که به حقیقت نزدیک شویم؛ در این صورت هم باز نیازمند شناخت سنن الهی به عنوان قواعد ثابت حاکم بر عالم هستیم و فارغ از آن این امکان برای ما وجود ندارد.
توجه به سنن الهی قدرت تحلیل دقیق‌تر می‌دهد
این پژوهشگر و مدرس فلسفه افزود: سنن الهی از آن جا که نسخ نمی‌شوند و فراتر از عالم فیزیک هستند به ما امکان می‌دهند با اشراف بیشتری بر عالم انسانی و جامعه بنگریم و حوادث را با دقت بیشتری پیش‌بینی کنیم. خداوند این سنن را برشمرده است؛ از جمله امتحان و ابتلاء یعنی همه ابنای بشر در طول زندگی امتحان خواهند شد و البته امتحان مؤمنین با کفار تفاوت دارد یا سنت استدارج و مهلت یعنی خدا به کفار مهلت می‌دهد؛ از این رو اگر می‌بینیم که خداوند نعمات بیشتری به کفار داده است برای این است که آنان را به عذاب دردناک‌تری گرفتار کند. اگر ما این سنت را بدانیم قضاوتمان نسبت به آینده کفار متفاوت از کسی است که به این سنن توجه ندارد یا آن را نمی‌شناسد.
وی با اشاره به داوری خوب، اظهار کرد: داوری خوب زمانی رخ می‌دهد که ما بتوانیم همه سنن به خصوص سنن الهی را شناسایی کنیم؛ اگر تفکیک میان سنن الهی را نشناسیم و اینکه کدام سنت بر سنت دیگر احاطه دارد یا تفاوت سنن مطلق با متغیر در چیست؟ آیا خواهیم توانست تحلیل دقیق‌تری داشته باشیم؟
صدر با تاکید بر اینکه پرورش تفکر و قواعد تامل بدون توجه به سنن الهی ممکن نیست، افزود: شناخت سنن به ما قدرت عبرت‌گیری می‌دهد که یکسری کارها را تکرار نکنیم؛ در جایی که خدا تاریخ گذشته و اقوام و انبیاء گذشته را برشمرده است و نتیجه کار آنان را بازگو کرده است ما می‌توانیم از آن درس بگیریم.
وی با اشاره به تاثیر سنن الهی بر تفکر خلاق، اظهار کرد: در نگاه اسلامی تفکر خلاق می‌خواهد به یکسری نظریات و پاسخ‌های جدید و یکسری راه‌حل‌های نو برسد که از مسیر حقیقت فاصله نداشته باشد، تصریح کرد: اگر ما قرار است به این مسائل دست یابیم آیا نیازمند سنن الهی هستیم یا خیر؟ جواب ما مثبت است زیرا در تفکر خلاق ما با وجود یکسری معلومات می‌توانیم به نظریات جدید برسیم یعنی سنن الهی و تجارب گذشته را پیش رو داریم و براساس آن فرضیه‌سازی می‌کنیم و راه حل برای مسائل اجتماعی ارائه می‌دهیم ولی وقتی به سنن توجه نداریم به یکسری تخیلات تن خواهیم داد و در تخیل و حدس و گمان هم قطعا خطا زیاد است.
تاثیر باور به سنن الهی در علوم انسانی
وی افزود: تصور کنید عالم علوم انسانی و جامعه‌شناس قصد دارد تحولات فراروی جامعه را پیش‌بینی و در مورد آن نظریه‌پردازی کند یا اصلا قصد تحلیل و توصیف جامعه را دارد؛ آیا ممکن است یک جامعه‌شناس به سنن الهی بی‌توجه باشد و توصیف او درست باشد؟ مثلا او اگر بداند یدالله مع الجماعه یا بداند عوامل سقوط و رشد جوامع چیست در این صورت قطعا توصیف متفاوتی دارد.
وی افزود: مثلا علم تعلیم و تربیت می‌گوید من علم تجویز هستم یعنی دستورالعمل‌هایی را برای رسیدن به هدف تعیین می‌کنم ولی آیا این تجویزها بدون در نظر گرفتن سنن الهی درست است؟ یا اگر سنن را بداند و براساس سنن تغییرپذیر تجویز کند ممکن است تجویز او درست نباشد ولی اگر براساس سنن ثابت تجویز ارائه دهد تجویزهای دقیق‌تری هم خواهد داشت. به همین نسبت یک دانشمند علوم سیاسی هم اگر به این سنن توجه داشته باشد نظریه حکمرانی او متفاوت از دیگران است.
صدر با اشاره به حوادث امروز غزه و لبنان، بیان کرد: این تحولات اگر توام با سنت امداد و نصرت الهی تحلیل شود قطعا برداشت متفاوتی از کسانی داریم که فقط به قدرت جریان باطل و توانایی نظامی و تسلیحاتی و سیاسی و رسانه‌ای آنان نگاه می‌کنند؛ در نگاه ظاهربین‌ها جبهه مقاومت در شکست است ولی اگر سنن الهی را ببینیم تحلیلی چون سیدحسن نصرالله و مقام معظم رهبری خواهیم د اشت و این نوع سنن را تجربه هم کرده‌ایم.
وی افزود: ما قصد داریم کودکان را تربیت کنیم و به قدرت تفکر به عنوان یک غایت برسانیم؛ انسان حکیم انسانی نیست که فقط منطبق بر عوامل مادی تحلیل می‌کند بلکه حوادث را از طریق قواعد حاکم بر عالم ماده و معنا و سنن الهی ثابت تحلیل می‌کند.
انتهای پیام