[شهروند] 288 سال پیش در چنین روزی، برابر 29 آبان ١١١٥ خورشیدی، نادرشاه افشار برای تنبیه افغانهایی که مناطق شرقی و بعضاً مرکزی ایران را گاه و بیگاه هدف حمله و غارت قرار میدادند، به قندهار لشکر کشید. مشکل ایران با افغانها از اواخر سلسله صفویه خصوصاً دوران حکمرانی شاه سلطان حسین آغاز شده بود. در حقیقت سقوط شاه سلطان حسین در سال ١١٠١ خورشیدی که به دنبال حمله محمود افغان اتفاق افتاد، هرج و مرج را پس از دو قرن حکومت یکپارچه صفویان، بار دیگر به ایران بازگرداند. البته اضمحلال سلسله معظم صفوی که در اوج قدرت حکمرانانی چون شاه اسماعیل، شاه تهماست و شاه عباس را به خود دیده بود، از مدتها قبل یعنی زمانی که شاهزادگان صفوی برای تصاحب حکومت به جان هم افتادند، آغاز شده بود. اما بر تخت نشستن شاه سلطان حسین بیکفایت، روند این انقراض را سرعت بخشید.
انقراض صفویه، آغاز ملوکالطوایفی
سال 1101 خورشیدی، ارتش افغانها به سرکردگی محمود افغان، بدون احساس کوچکترین خطری از جانب دیگر ایالات ایران، پایتخت دولت صفوی یعنی اصفهان را به مدت شش ماه محاصره کرد و هنگامی که نبود مواد غذایی موجب تسلیم شاه سلطان حسین شد، هیچ کدام از والیان فارس، خراسان، طبرستان و... که مبعوث حکومت مرکزی بودند، اقدامی برای بیرون کردن متجاوزان از اصفهان و خاک ایران انجام ندادند. حکمرانان این ولایات خوب میدانستند که عِده و عُده افغانهای مهاجم آنقدر نیست که به مرزهای آنان نیز لشکر بکشند و دامنه اشغالگریشان به همان اصفهان و اطراف آن محدود خواهد شد. این بدان معنا بود که حالا و پس از انقراض دولت صفوی، آنها میتوانستند مالیات اخذ شده از مردم را برای خود حفظ کنند و حکومت محلی خود را برپا دارند، که معنایی جز آغاز مجدد ملوکالطوایفی در ایران نداشت. اما این میان فقط یک نفر عزم تأدیب افغانها و یکپارچه کردن دوباره ایران را در سر داشت: نادرقلی از ایل افشار.
خطای هند در پناه دادن به متجاوزان
نادر پس از اتحاد با فتحعلیخان قاجار (جد پدری آقامحمدخان)، برای بر تخت نشاندن تهماست دوم، فرزند سوم شاه سلطان حسین، اقدام به بسیج نیرو برای مقابله با افغانها کرد. نادر در چند نبرد که مشهورترینشان در مهماندوست و مورچه خورت اتفاق افتاد، افغانها را شکست داد و بعد از این که تمایل متحدان و سران ایلات و عشایر را دید، خود بر تخت سلطنت ایران نشست. این میان افغانها که از خاک ایران رانده شده بودند، گاهاً با هجوم به شهرهای شرقی و مرکزی اقدام به قتل و غارت میکردند. نادر نیز برای تنبیه آنان به افغانستان حمله کرد و قندهار را در سال 1115 خورشیدی به تصرف خود درآورد. افغانهای مهاجم هم که دیگر نه راه پس داشتند و نه راه پیش، راهی هندوستان شدند و تحت حمایت محمدشاه گورکانی پادشاه هند قرار گرفتند. در ادامه، محمدشاه درخواست نادر برای تحویل افغانهای شورشی را بیپاسخ گذاشت که نتیجه آن لشکرکشی ایرانیان به هند و فتح این سرزمین بود.
∎