به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، عبدالحسین کلانتری روز دوشنبه ۲۸ آبان ۱۴۰۳ در نشست رونمایی از کتاب «کتاب‌شناسی توصیفی، آثار منتخب جشنواره‌های کتاب ایران» در دفتر مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، درباره لزوم توجه به مستندسازی در کشور افزود: بنابر دلایلی به مستندسازی آن طور که باید توجه نداریم، گاهی ممکن است به نظر برسد این اقدامات استفاده زیادی ندارد، در حالی که این اقدام کاری پسندیده و از ابتداییات حوزه دانش است.
وی با تاکید بر اینکه وقتی پیچیدگی زیاد می‌شود، تفکیک سازمانی انجام می‌شود، گفت: به همین دلیل است که در حوزه کتاب مانند دیگر حوزه‌هایی که در شهرهای بزرگ فعالیت می‌کنند، با تفکیک بخش‌های مختلف مواجه هستیم.
به گفته کلانتری، حوزه کتاب با افت و خیزهای که داشته، حوزه رو به رشدی است. طبیعت تراکم داده‌ها و پیچیدگی مناسبات کتاب ایجاب می‌کند بخشی از تکثر طبیعی فرض شود اما اگر هم‌افزایی بخش‌های مختلف بیشتر شود می‌توان اقدامات بهتری در این حوزه انجام داد.
برای ایجاد نظم، خلاقیت را سرکوب نکنیم
وی بر رتبه‌بندی و سطح‌بندی جشنواره‌ها تاکید کرد و افزود: باید توجه داشت که در عین حال که با رتبه‌بندی جشنواره‌ها میان آنها نظم ایجاد می‌کنیم، خلاقیت را سرکوب نکنیم، اما به آن نظام و جهتی بدهیم تا بر آیند آن بتواند نقشه راه باشد.
به گفته کلانتری ررویدادها و جشنواره‌ها با توجه به همه موارد تاثیر خود را بر جامعه می‌گذارد و افراد دوست دارند در آن شرکت کنند و آن جایزه را دریافت کنند.
معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه در کشور معمولا جشنواره‌ها به عنوان پایان کار در نظر گرفته می‌شوند، ادامه داد: این در حالی است که می‌توان حمایت‌های دیگری از جشنواره در نظر گرفت. اگر افراد منتخب حمایت شوند تا فرد در حوزه کاری خود بتواند بیشتر فعالیت کند، می‌تواند اقدامی موثر باشد.
وی با تاکید بر اینکه باید در حوزه فرهنگی بخش‌های مختلف را شناسایی و تقویت کرد، ادامه داد: باید برگزاری رویدادها را از تهران بِکَنیم و به استان‌ها ببریم، تهران «رویدادزده» شده است. و این فرصتی می‌شود برای استان‌هایی که آمادگی دارند.
آثار بعد از جشنواره رها می‌شوند
مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران درباره مساله اثرگذاری و اثر سنجی جشنواره‌ها گفت: در جشنواره‌های مربوط به سال ۹۹ حدود ۶۰۰ عنوان، و در جشنواره سال ۱۴۰۰ حدود ۷۰۰ اثر مورد بررسی قرار گرفت و این روند همینطور ادامه دارد. اما مساله‌ای که باید به آنها توجه کرد این است که آیا برگزاری جشنواره تاثیری در فروش و توجه عمومی به کتاب دارد؟ این چالش در جایزه‌های ملی و چه در جوایز خصوصیجدی است.
علی رمضانی با تاکید بر اینکه بخشی از وظایف برای بررسی عملکرد جشنواره‌ها بر عهده این مجموعه است، ادامه داد: همچنین نهادهای دیگر هم باید به وظایف خود عمل کنند. این در حالی است که بعد از جشنوارهآثار رها می‌شوند شاید ناشی از تعدد جشنواره هاست.
به گفته وی کارکرد بخشی از جشنواره‌ها در دنیا این است که اثر را به دیگر کشورها معرفی می‌کنند، اما کمتر جشنواره ای در ایران این نقش را ایفا می‌کند. همچنین مساله تاریخ شفاهی جشنواره‌ها و جمع‌آوری کتاب و بیانیه‌ها می‌تواند در دستور کار مسئولان فرهنگی قرار بگیرد. زیرا بیانیه کنش علمی است و هر مجمع خلاصه بررسی‌های خود را در بیانیه اعلام می‌کنند.
آثار برگزیده بعد از جشنواره‌ها رها می‌شوند
محمدقاسم فروغی که چندین دوره سابقه دبیری در کنگره شعر دفاع مقدس را دارد، با اشاره به اینکه نخستین کنگره شعر با عنوان کنگره شعر پاسدار از سال در ۷۲ خرمشهر برگزار شد، ادامه داد: در سال‌های بعد کنگره شعر نیروهای مسلح برگزار شد که ادامه پیدا نکرد، ممکن است خیلی از کنگره‌ها برگزار شده باشد و باید به اثربخشی آنها توجه کرد.
دیگر سخنران این مراسم، گلعلی بابایی بود. او با اشاره به سابقه داوری در کنگره‌های مختلف و تجربه‌های ادبی خود، گفت: مساله‌ای را بیان می‌کنم که بارها در بیانیه و جشنواره‌ها گفته شده است، آثار برگزیده بعد از جشنواره‌ها رها می‌شوند و جشنواره‌ها بازخوردی برای ادبیات ندارند.
این پژوهشگر بااشاره به کتابی که اطلاعاتی درباره جشنواره‌ها را جمع‌آوری کرده است، افزود: در کتابی دیدم تعداد قابل توجهی جشنواره در کشور برگزار می‌شود، اگر جشنواره‌ها مورد حمایت قرار بگیرد تاثرگذارتر خواهند بود. همچنین اگر جایزه ادبی حبیب غنی‌پور احیا شود، مکانی برای رشد نوقلمان است و می‌توان گفت تعداد قابل توجهی از نویسندگان نامی امروز از آنجا شروع کرده‌اند.
گاهی جوایز ادبی یکدیگر را تکرار می‌کند
محمدحسین کریمی‌پور با اشاره به اینکه در سال ۸۹ جایزه شهید آوینی را طراحی و برگزار کرده است، گفت: و در طول روند جایزه می‌دانم کجای کار نیاز به بازبینی دارد و کجا باید تقویت شود.
او که سابقه دبیری در جایزه ادبی کتاب دفاع‌مقدس را دارد، به سه محور مهم در جشنواره‌ها اشاره کرد و گفت: نخستین نیاز جشنواره‌ها ساختارمندی آنها است، این در حالی است که هیچ وقت پژوهش علمی را به شکل ساختارمندانه نکردیم و نگفتیم که جوایز ادبی باید چه مختصاتی داشته باشند تا افرادی که می‌خواهند برنامه‌ریزی کنند از نقطه صفر شروع نکنند.
کریمی‌پور درباره دومین محور جشنواره‌های ادبی، بیان کرد: از واسط دهه ۹۰ جشنواره زدگی در کشور شروع شد، جوایزی وجود دارد که نه تنها موازی جایزه دیگر است، بلکه جایزه دیگر را تکرار می‌کند.
او در بررسی ابعاد بین‌المللی جوایز ادبی توضیح داد: در تجربه جایزه شهید آوینی در سطح بین‌المللی دیدیم که غنای لازم را نداریم. برای مثال برای حل بخشی از مشکلات باید در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دبیرخانه مرکزی داشته باشیم و این دبیرخانه بتواند کمکی به برگزارکنندگان جشنواره‌های ادبی باشد، در این شرایط جوایز ادبی هم سهل تر دارای شناسنامه می‌شود و همچنین در بعد مطالعاتی هدایت و حکایت فعال می‌شود.
جامعه هنری و فرهنگی از کسی دستور نمی‌گیرد
محمد حمزه‌زاده با تاکید بر اینکه جشنواره‌ها در همه جای دنیا نقش نهادی دارند، توضیح داد: گفتمان‌ها برای اینکه بتوانند شکل بگیرند باید نهادی داشته باشند. جامعه هنری و فرهنگی و تولیدکننده محصولات فرهنگی از کسی دستور نمی‌گیرد، زبان آنها زبان تشویق، تکریم و بزرگداشت است آن هم توسط افرادی که صلاحیت این کار را داشته باشد، زیرا هر تشویقی هنرمند را خوشحال نمی‌کند.
این نویسنده حوزه کودک و نوجوان درباره نقاط قوت جشنواره‌های ادبی که در ایران برگزار می‌شود، گفت: کاندیداها معمولا افرادی بودند که حرف و حدیث زیادی درباره آنها نبود، این بخش عملکرد خوبی داشت و می‌تواند ادامه داشته باشد. نکته دیگر سیاست‌های جشنواره حرف و مضمون آنها است، جوایز وابستگی‌های زیادی به سازمان‌ها و نهادهای دولتی دارد حتی گاهی آثار این مساله زیاد می‌شود. برداشت من این است که باید طوری برنامه‌ریزی شود که سازماندهی جشنواره‌های دولتی خط سیری قابل دفاع طی کنند.
او که پیش از این دبیر جشنواره بین‌المللی کتاب کودک و نوجوان بود، ادامه داد: در جابجایی سیاست‌های دولت‌ها نمی‌توان به دستاوردی برای جشنواره اشاره کرد تا افراد فارغ از اینکه در یک دوره رییس دولت کیست، بگویند جوایز آن چه ارزشی دارد. جشنواره‌ها مانند فانوس دریایی هستند، ویژگی خاص فانوس دریایی این است که همیشه محلی یکسان دارند و مکان آن تغییر نمی‌کند اما فانوس دریایی جشنواره‌های ایران در هر دولت مکانی متفاوت دارد.
باید از ادبیات دفاع مقدس به مقاومت بین‌الملل برویم
جواد محقق با اشاره به اینکه خرید آثار منتخب جشنواره‌ها در سال‌های اخیر با کاهش مواجه بوده است، گفت: باید این خریدها مورد بررسی قرار بگیرد. کفگیر شعر کودک و نوجوان به ته دیگ خورده است و بسیاری از افرادی که در این جشنواره شرکت می‌کنند افرادی هستند که حتی یکبار صدای آژیر را نشنیدند، باید ریل را تغییر دهیم و از دفاع مقدس به مقاومت بین‌الملل برویم. باید فکری برای این بکنیم شاید الان شعر سرودن برای دفاع مقدس از اولویت نباشد.
این پژوهشگر نکته‌ای هم درباره کتاب‌های درسی و دانشگاهی مطرح کرد و ادامه داد: باید به سمتی برویم که کتاب سال را از کتاب‌های درسی و دانشگاهی جدا کنیم، زیرا در این حوزه مخاطب عام نداریم؛ اگر آمار مهم است باید به عنوان آمار تجمیعی ارائه بدهیم.
او بااشاره به شمارگان محدود کتاب «کتاب‌شناسی توصیفی، آثار منتخب جشنواره‌های کتاب ایران» توضیح داد: با توجه به تیراژ محدودی که این کتاب دارد، می‌توان گفت اثری حاشیه‌ای استآیا این کتاب در خانه کتاب در دسترس است؟ باید حداقل یک نسخه در کتابخانه‌های ملی و شهرداری قابل دسترسی باشد.
به گفته محقق قطع کتاب‌ها با هم در سال‌های مختلف متفاوت است، وقتی جمع این‌ها کنار هم بیاید چشم نواز نیست و از نظر کیفیت مناسب بود البته داوران در برخی از جوایز معرفی نشده اند، اما معمولا هیات علمی معرفی شده است.