مجموعه فرهنگی کتابخانه و موزه ملی ملک یکی از مکان‌هایی است که علاقه‌مندان به بازدید از موزه‌ها و اشیاء و آثار قدیمی را به خود جذب می‌کند. در سال ۱۳۴۳ خورشیدی بانی موزه به فکر ایجاد موزه‌ای از اشیای تاریخی و هنری افتاد و در نتیجه کوشش کرد تا در کنار کتابخانه مجهز و غنی خود این موزه را ایجاد کند تا به آنچه که در نظر دارد، برسد.
درهای بزرگی که نظر هر رهگذر را در خیابان امام خمینی (ره) «توپخانه سابق» به خود جذب می‌کند و به روی میدان مشق باز می‌شود، مکانی که موزه ملک را همچون نگینی سبز در دنیای زرد پاییز به سختی در آغوش کشیده است و دنیایی از هنر جادویی ایرانی اسلامی را به بازدیدکننده ارائه می‌دهد.
دوشنبه ۲۸ آبان ماه کتابخانه و موزه ملک به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی توری برای خبرنگاران برگزار کرد و به واسطه آن اهالی رسانه را با بخش‌های خاصی از این حوزه فرهنگی آشنا کرد.
موزه ملی ملک یکی از شش کتابخانه بزرگ کشور با موضوعیت نسخه‌های خطی در تهران است که روز‌های دوشنبه عموماً پذیرای نسل کودک و نوجوان است، زیرا قرار است در این میهمانی اطلاعاتی ارزشمند از گذشته و تاریخ ایرانی را برای نسل آینده ارائه کند.
در میدان مشق امروز دیگر خبری از تیر و تفنگ نیست، در عوض فرهنگ گذشته این مرز و بوم را با تمام فراز و فرودهایش برای بازدیدکنندگان با زبان بی‌زبانی بیان می‌کند. زمان ساخت موزه و کتابخانه ملک به روایت تاریخ به ۲۹ تیرماه ۱۳۲۳ اشاره دارد، زمانی که حاج حسین ملک قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد و آستان قدس رضوی طراحی و بنای ساختمان را در سال ۱۳۶۴ آغاز کرد و در ۱۳۷۵ به پایان برد. این بنا با هدف حراست و حفظ گنجینه کتابخانه، گردآوری به هنگام‌سازی و توسعه منابع کتابخانه، نگهداری، بازشناسی و معرفی آثار فرهنگی هنری ادوار گذشته و گردآوری مجموعه نفایس و آثار هنری متناسب با گنجینه به میراث گذاشته شده است.
مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در کنار میزبانی از گردش‌های علمی دانش آموزان توری برای خبرنگاران هم برگزار کرد و آنها را به دل تاریخ برد. اهالی رسانه بعد از پشت سر گذاشتن هشت پله کوتاه وارد سالن اصلی و همکف با سقفی معرق کاری و مزین به شیشه‌های رنگی شدند و راهنما و روابط عمومی موزه با استقبال گرم به تاریخچه و روایتی از زندگی بانی آن یعنی حاج حسین ملک و سبقه خانوادگی او کردند که خود روایتی شنیدنی از بخش‌هایی از تاریخ ایران است.
نکته جالب اینکه سند ازدواج امیرکبیر و خدیجه خانم، خواهر ناصرالدین شاه که به صورت اجمالی در سریال جیران به آن اشاره شده بود، در این موزه قرار داشت.
در طبقه همکف سالنی با نام کتابت وجود داشت که نسخه‌های خطی زیبایی را به نمایش گذاشته بود، طبق گفته راهنما، موزه ملک میزبان بیش از ۲۰ هزار نسخه خطی است؛ نسخه‌هایی که در طول دوران گذشته به واسطه خود حاج حسین ملک و یا بعد از آن برخی فرزندان و خاندان ملک از خارج از کشور خریداری و به کشور بازگردانده و در این موزه نگهداری می‌شود.
قلمدانی که راوی جنگ چالداران بود
سالن نمایشگاه دائمی آثار لاکی که قلمدان‌های مختلف ابری در آن نگهداری می‌شود و نقش منحصربفردی که روی آنها ثبت شده است، دنیای جذاب و قابل تاملی از گذشته را برای بازدیدکننده مطرح می‌کند. یکی از این قلمدان‌های منحصربفرد که به جنگ چالدران معروف است در این حوزه دلنوازی می‌کند. نقاشی و ساخت قلمدان‌ها عملا در دور تیموری شروع شده، اما اوج آن به دوره زندیه اشاره دارد و تا قاجار ادامه داشته است.
نمایشگاه دائمی آثار عزت ملک بخشی جذاب با نقاشی‌های خاص و دیدنی است؛ تابلویی از کمال الملک در این بخش قرار داشت؛ همچنین نقاشی ناصرالدین شاه که بعد از مرگ امیرکبیر از وی کشیده شده است نیز قابل توجه بود. به گفته راهنما سایر نقاشی‌هایی که از امیرکبیر کشیده شده از روی این نقاشی بوده است. نسخه قرآنی با عنوان خط غبار که بسیار تحسین برانگیز بود نیز در این بخش قرار داشت.
در طبقه محققان و مطبوعات چه خبر است
در طبقه‌ای از موزه ملک که با عنوان طبقه محققان و مطبوعات نامگذاری شده و در طبقه چهارم قرار داشت، صدای مبهم همهمه دانش‌آموزان از پشت در اصلی به گوش می‌رسید، ظاهرا مسئول قصه‌گوی موزه، دختران کوچک دبستانی را با دنیای جادویی کتاب‌های خطی به دل خیال‌ها برده و چشمان متعجب کودکان نشان می‌داد که هر کدام از آنها خود را آلیس در سرزمین عجایب تصور می‌کنند.
این بخش مکانی بود که برای پژوهشگران در نظر گرفته شده و بخشی از آن نیز برای بازدید‌های مدارس در نظر گرفته شده است. به گفته راهنمای موزه قصه‌گویی با فرهنگ ما در هم آمیخته است.
اما بخش جذاب این تور موزه‌گردی بخش پذیرایی با شیرینی و چای بود، زیرا در کنار این خوردنی‌ها علاوه بر بیان برنامه‌های آینده موزه از تحولات مهم و اثرگذار آن سخن به میان آمد.
در کنار آن بخش ویژه‌ای در نظر گرفته شده بود که چند نسخه خطی خاص را که در مخزن کتابخانه موزه قرار داشت، از نزدیک به خبرنگاران نشان دادند و تفعل بر آن زدند تا نظر حافظ را به واسطه یک نسخه نفیس از دیوانش بدانند؛ جالب بود، چون حافظ معتقد است:
که ما نگوییم بد و میل به ناحق نکنیم
جامه کس سیه و دلق خود ازرق نکنیم
عیب درویش و توانگر به کم و بیش بد است
کار بد مصلحت آن است که مطلق نکنیم
رقم مغلطه بر دفتر دانش نزنیم
آسمان کشتی ارباب هنر می‌شکند
تکیه آن به که بر این بحر معلّق نکنیم
معماری متفاوت موزه و کتابخانه ملک در میان میدان مشق جذابیتی ویژه است که به بخشی از معماری گذشته افزوده شده، مناظر دل‌انگیز که از دل چهارچوب پنجره‌های به ظاهر قدیمی، اما امروزی طبقه پنجم این موزه دیده می‌شود، بازدیدکننده را به تامل وا می‌دارد، منظره جذاب و دل‌نشین این میدان و معماری اطراف موزه به گونه‌ای حیرت‌آور مرزی نامرئی بین تاریخ گذشته و دنیای امروز که آغشته به‌آلودگی حاصل از فناوری و تکنولوژی است، می‌برد.
راهنما نیز از دلمشغولی‌های موزه می‌گوید؛ اینکه مکان ناب موزه ملک قربانی شرایط حفاظتی وزارت امور خارجه شده و به بهانه‌های مختلف اجازه باز بودن درهای اصلی میدان مشق روی علاقه مندان به موزه و کتابخانه داده نمی‌شود.
وی به سیر کتاب‌سازی و نسخه‌های خطی و تاریخی همچنین تطور نثر فارسی در دوران مختلف را بیان کرد و افزود: یکی از کتاب‌های موجود در کتابخانه و موزه ملی ملک کتابی بود که توسط عبدالرحمان سوفی منجم قرن دوم نوشته شده است. او یکی از کهکشان‌هایی را که اخیرا به واسطه تکنولوژی در قرن بیستم کشف شده اشت، در زمان خود شناسایی کرده و درباره آن اطلاعاتی داده بود.
قدیمی‌ترین اثر موزه ملک
یکی از ویژگی‌های خاص این موزه حضور دستخط‌هایی از عبید زاکانی و سایر فرهیختگان ایرانی است. نامه‌های اداری عبدالله مروارید سلبریتی دوره تیموری که علاوه بر آهنگ و تصنیف‌سازی خطاط ماهری بود و کار‌هایی را به واسطه هنر خاص آن دوره ثبت کرده است. یکی از زیباترین خط‌ها در این موزه تعلق دارد به نویسنده کتاب «حوای امروز» که خود مترجم است.
راهنما در مورد سنت کتاب‌سازی در سده‌های گذشته بیان کرد: در گذشته برای تولید یک کتاب تعداد قابل توجهی از افراد بخشی از عمرشان را صرف می‌کردند، زیرا انتشار کتاب فرایندی بلند داشت. چندین نفر کار نگارگری را بر عهده داشتند و افرادی دیگر زیر نظر چند استاد به تهیه کاغذ می‌پرداختند. تعدادی جدول‌کشی و تذهیب‌کشی و حتی حاشیه‌سازی با کمک موادی همانند زر و لاجورد را بر عهده داشتند و خلاصه تولید کتاب کاری سخت بود.
انتقال پیام گذشته با آینده
در کتابخانه و موزه ملی ملک داستان‌های هریک از این کتاب‌ها، زیبا خواندنی و گاهی غم‌انگیز است.
امیر خوراکیان رئیس کتابخانه و موزه ملی ملک ضمن اشاره به تاریخچه این بخش فرهنگی گفت: وقفی بودن این مکان خود داستانی خاص دارد که ارزش وقف را نشان داده و زنده ماندن نام واقف را به خوبی مشخص می‌کند.
وی به اهمیت کتابخانه و موزه ملک اشاره و تصریح کرد: این مجموعه فرهنگی پیام‌دار جامعه گذشته برای آیندگان بوده و در عین حال منتقل‌کننده اسناد و آثار هنری است که هر کدام به تنهایی دنیایی از قصه‌ها را با خود به همراه دارد.
خوراکیان جایگاه موزه را برای جوامع مورد بررسی قرار داد و تاکید کرد: کتابخانه و موزه ملی ملک علاوه بر تلاش برای حفظ آثار نفیس سعی دارد تا اطلاعات آنها را نیز در قالب کتابخوانه به علاقه‌مندان ارائه کند، بنابراین به دنبال معرفی هستیم تا سکوت را بشکنیم و پیام گذشتگان را به آینده انتقال دهیم.
رئیس کتابخانه و موزه ملی ملک تاکید کرد: روایتگر بودن تجربه را از دل تاریخ بیرون می‌کشد و آموزه‌های فراوانی را به مخاطبان امروز انتقال داده و ما را به قلب تاریخ می‌برد.
وی استخراج اسناد مهم تاریخی را بخشی از توانمندی‌های کتابخانه و موزه ملی ملک دانست و بیان کرد: هنگامی که بحث جزایر مطرح شد ما به اسناد و اطلاعات تاریخی موجود در این موزه رجوع کردیم؛ نقشه‌هایی وجود داشت که توسط خود اروپایی‌ها تهیه شده بود و نشانگر تعلق این جزایر به ایران بود، بنابراین اطلاعات را به کلیپ کوتاهی تبدیل کردیم که رسانه ملی از آن استقبال کرد.
خوراکیان تصریح کرد: کتابخانه و موزه ملی ملک، رویکرد تعاملگری را انتخاب کرده است و برای ارتباط با مخاطب و تعامل بیشتر در جهت انتقال تجربه بر اساس مستندات، امکانات ویژه‌ای را برای علاقه‌مندان در نظر گرفته است.
سالن هزارداستان
در این سالن داستان‌های جذاب همانند کتاب‌های تاریخی شاهنامه و غیره همراه با تمبر‌های قدیمی در معرض دید عموم قرار داده شده است که با طراحی خاصی طبقه در این بخش به علاقه‌مندان ارائه شده بود.
در ورودی این سالن پیام شاهنامه از نظر محمدعلی اسلامی ندوشن که در کتاب «دیروز، امروز، فردا» مطرح شده بود، ثبت شده که می‌گوید: «قهرمانان شاهنامه هم، چون شخصیت‌هایی، هنرمند سروده‌های فردوسی را رنگی از نقش و نگار بخشیده‌اند، اگرچه او برای سرودن منظومه بی‌مثالش رنج‌های زیادی را از سر گذرانده است، اما با این وجود افتخار دارد که با بهره‌گیری از دانش آگاهی و شعور معمار فرهنگ ملی ایرانی و اسلامی باشد. شاید یکی از مهمترین ویژگی‌های بیانی فردوسی دعوت او به آرمان‌گرایی، ستم‌ستیزی، حکمت و اخلاق است. قهرمانان شاهنامه هر کدام با خلق زیباترین، دلنشین‌ترین و تاثیرگذارترین لحظات یکصدا نوای آزادی و فضیلت‌های اخلاقی را بر زبان می‌رانند. بی‌شک این شخصیت‌ها می‌توانند الگو و سرمشقی برای همه دوران‌ها باشند. فردوسی با توجه به زمانی که در آن می‌زیسته و نیز شرایطی که اثرش را به رشته نظم کشیده، به خوبی ویژگی‌های ملی ایران زمین را بازتاب داده است. کمتر اثر ادبی را سراغ داریم که هم پای رعایت الگو‌ها و بیان ادبی، مروج ارزش‌های اخلاقی و انسانی باشد. نمی‌توان منکر این شد که فردوسی و شاهنامه‌اش فقط نقطه عطفی در عرصه ادبیات ایران نیست، زیرا با تاثیرگذاری بر نویسندگان شاعران و نظریه‌پردازان غربی و اروپایی سبب خلق آثاری در دیگر نقاط جهان شده است که تا حد زیادی توانسته‌اند بدرخشند.»
همچنین نظر یوزف گورس مترجم آلمانی شاهنامه در کنار تصاویر خاص از شاهنامه ثبت شده بود که بیان می‌کرد: «شاهنامه زاییده زمان خود است. ایرانی برای آنکه بتواند از نو قد راست کند و به عنوان یک ملت قابل احترام خود را بنمایاند، به چنین کتابی احتیاج داشت. شاهنامه آغازگر دوران تازه‌ای در زندگی ایرانی است. با این کتاب است که اقتدار سیاسی ایران زمین تبدیل به اقتدار فرهنگی می‌شود. شاهنامه ایران پیش از اسلام را به ایران بعد از اسلام پیوند زد و کاری کرد که او همچنان در صحنه جهانی یک کشور برجسته و تأثیرگذار باقی بماند. اگر زبان فارسی دری و شاهنامه نیامده بودند، ایرانی هرگز ایرانی باقی نمی‌ماند و چیز دیگری می‌شد. آنچه که بیش از هر چیز در شاهنامه بر آن تکیه شده «انسانیت انسان» است. به این معنا که او به هر قیمتی زندگی را نمی‌خواهد، بلکه برای زندگی و انسانیت ارزش قائل است. روح شاهنامه این است، در شاهنامه نه روحیه پهلوانی مورد ستایش است و نه برتری نژادی بلکه آنچه مهم است انسانیت است و به کسی باید حق داد که انسان‌تر است. در میان آثار بزرگ زبان فارسی شاهنامه تنها کتابی است که ظاهر و باطنش یکی است. هرچه را می‌خواهد بگوید صریح و روشن می‌گوید، منتها چون اسطوره‌ها و افسانه‌ها گاه جنبه رمزی دارند، این خصیصه در شاهنامه نیز راه یافته است، اما در شاهنامه توصیه می‌شود آنچه را که خرد آن را نمی‌پذیرد، باید معنی کنایی آن را در نظر گرفت.»
سالن تاریخ علم
تقسیم‌بندی علوم در گذشته با حال تفاوت‌های فراوانی دارد؛ این امر در سالن تاریخ علم به خوبی مشخص شده است. طبقه‌بندی در ایران اسلامی علوم در ابتدا توسط فارابی پایگذاری شده است و بعد از او قطب الدین شیرازی که در کسوت یک عالم، سلبریتی و یک طنزگرا بود، مطرح شده است.
در این سالن علاوه بر معرفی علوم ایرانی دانشمندان شاخص ایرانی نیز معرفی شده بودند که بسیار جذاب بود.
انتهای پیام/