به گزارش ایکنا، سهراب مروتی؛ استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه ایلام، شامگاه 27 آبان‌ماه در نشست علمی «ترنم سبک اخلاقی علامه طباطبایی در آیینه تفسیر المیزان» که از سوی انجمن قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه(س) برگزار شد با بیان اینکه مفسر به دنبال روشن‌ کردن مفهوم برخی آیات قرآن کریم است که ما خودمان به آسانی نمی‌توانیم آن را بفهمیم و در حقیقت به دنبال کشف مراد جدی و واقعی خداوند است، گفت: البته وقتی سخن از تفسیر به میان می‌آید در حقیقت نوع نگاه مفسر به قرآن مطرح است لذا می‌گوییم تفسیر علامه طباطبایی از قرآن. نگاه علامه طباطبایی در بین همه مفسرانی که قرآن کریم را تفسیر کرده‌اند، نگاهی ویژه است و با قاطعیت می‌توان گفت که لباس تفسیری علامه و نوع نگاه ایشان نه سابقه و نه لاحقه داشته است.

وی با بیان اینکه دیدگاه‌هایی که علامه طباطبایی در حوزه تفسیر و علوم قرآنی مطرح کرده ابداع ایشان است، افزود: به این دلیل است که آیت‌الله جوادی آملی در مقدمه تفسیر المیزان تعبیر شگفت‌انگیزی به کار برده است چون وقتی قرآن کریم ترجمه فارسی شد آیت‌الله جوادی آملی مقدمه‌ای بر المیزان نوشتند؛ ایشان آورده است که این تفسیر بر مرحوم علامه طباطبایی الهام شده است یعنی از طریق کشف و شهود آن را نوشته لذا تفسیری برجسته و گرانسنگ است.

مروتی با بیان اینکه می‌توان مدعی شد که تفسیر المیزان عمیق‌ترین تفسیر قرآن کریم در بین تفاسیر است، تصریح کرد: مرحوم شهید مطهری هم در مورد این تفسیر فرمودند که صد سال باید بگذرد تا اهمیت و عظمت این تفسیر برای مردم روشن شود و بخشی از این مسئله هم به روشی برمی‌گردد که علامه آن را انتخاب کرده است یعنی روش قرآن به قرآن و البته قاعده سیاق، علامه را به این نوع تفسیر رسانده است.

استاد دانشگاه علوم قرآن و حدیث ایلام با بیان اینکه برخی از بیانات ایشان در آثار ایزوتسو دیده می‌شود، اظهار کرد: ایزوتسو یک دانشمند ژاپنی بود که چندین سال در دانشگاه الهیات دانشگاه تهران تحصیل کرد و کتب ارزشمندی را هم نوشت. بنابراین روش تفسیر قرآن به قرآن نه قبل از علامه رواج داشت و نه کسی بعد از علامه توانسته است این مسیر را با این قوت ادامه دهد؛ هرچند آیت‌الله جوادی آملی با تالیف تفسیر تسنیم در این مسیر گام برداشتند. 

احترام آیت‌الله جوادی آملی به استاد

مروتی اضافه کرد: آیت‌الله جوادی آملی در سراسر تفسیر تسنیم احترام زیادی برای استادش، علامه طباطبایی قائل شده است و وقتی می‌خواهد نظری از نظرات ایشان را نپذیرد تندترین تعبیری را که به کار می‌برد این است که فرمایش علامه در این زمینه، «تام» نیست و اشاره به ضعف و نقص تفسیر ایشان ندارد و این درس بسیار بزرگی برای ماست که این منش را در قبال استادان خود حفظ کنیم.

وی افزود: مسئله دیگری که باعث برجستگی المیزان است، زیست اخلاقی خود علامه و نمودار شدن آن در این تفسیر است که ریشه در مبانی تفسیری ایشان دارد؛ علامه کتابی به نام «قرآن در اسلام» دارد که در حقیقت مانیفست تفسیر المیزان و پایه و مبنا برای این تفسیر است و ایشان بر این مبنا، المیزان را استوار کرده است؛ علامه در این مانیفست بر این نکته تاکید دارد که قرآن در دلالت‌های خودش مستقل است.

استاد دانشگاه ایلام با بیان اینکه پایه شخصیت انسان، باورها و اعتقادات است، افزود: باورها معلول افکار و اندیشه‌ها و افکار هم معلول توجه انسان است و تفسیر المیزان هم نمود برداشت علامه از قرآن کریم است. ایشان در تفسیر حمد وقتی به ایاک نبعد و ایاک نستعین رسیده می‌فرماید که انسان می‌تواند در زندگی خود از خداوند کمک بگیرد و پشتیبان قوی برای زندگی عملی خود داشته باشد بنابراین یکی از ارکان حوزه دین معرفت دینی و رکن دیگر هم کنش دینی است.

مروتی افزود: کنش دینی شامل اعمال و مناسک دینی است یعنی هم مناسک و هم اعمال انسان را در برمی‌گیرد؛ در حوزه اعمال و مناسک شعائری کار زیادی در کشور شده است و این مسائل در رفتار و زندگی مردم دیده می‌شود و به تعبیری در عرصه اعمال فردی کنش زیادی می‌بینیم اما متاسفانه وقتی نوبت به مسائل اخلاقی و رفتار اجتماعی می‌رسیم نواقص زیادی وجود دارد. 

وی با بیان اینکه مناسک واجب هستند و ما هم باید مقید باشیم و هستیم که این مناسک را انجام دهیم، گفت: مرحوم علامه در جای جای تفسیر المیزان تاکید دارد که اگر کسی قصد دارد به مراحل متعالی کمال برسد علاوه بر عبودیت و بندگی باید در کنشگری اجتماعی واجد رفتارها و احکام اخلاقی باشد؛ این احکام هم به نظر بنده واجب هستند ولی ما این مسئله را برای مردم چندان محسوس نکرده‌ایم و در فقه هم به آن توجه لازم صورت نگرفته است. 

اهمیت عقل

مروتی افزود: گاهی رویکردهای ناقص به مباحث اخلاقی هم وجود دارد مثلا شاهدیم افراد زیادی هستند که در محیط کار و جامعه افراد با اخلاقی هستند ولی درون منزل اینگونه نیستند و این نشان می‌دهد اخلاق در وجود آنان نهادینه نیست. برخی فلاسفه تعبیر زیبایی دارند و می‌گویند اگر می‌خواهید به بهشت بروید عقل خود را به کار بیندازید یعنی انسان باید حواسش باشد که مراقب نفس خود باشد تا از مرزهای اخلاق بیرون نرود. 

وی با اشاره به اخلاق دینی از منظر علامه طباطبایی با بیان اینکه مراد ایشان، اخلاق دینی به مفهوم عام است نه فقط اسلام، اظهار کرد: این سطح از اخلاق برابری با کسانی می‌کند که شانیت آنان در حد مسلمانی است و نه مؤمنانه؛ مؤمن و مسلمان با هم فرق دارند زیرا مسلمان ظواهر اسلام را پذیرفته است و اعتقادات کلی را قبول دارد ولی ممکن است دین در وجود او رسوخ نداشته باشد و نهادینه نشده باشد کما اینکه در آیاتی از سوره حجرات می‌خوانیم: قالت الاعراب آمنا. 

مروتی افزود: نوع دیگر اخلاق هم اخلاق قرآنی است؛ ایشان در حوزه اخلاق قرآنی معتقد است اخلاقی است که مرتبه انسان را بالاتر می‌برد یعنی فردی که مزین به این اخلاق است از روی محبت به خداوند زندگی اخلاقی دارد که در فرمایش حضرت امیر(ع) شاهد تقسیم‌بندی سه‌گانه مردم هستیم؛ ایشان فرمودند برخی از مردم می‌ترسند و خدا را عبادت می‌کنند که این عبادت، عبادت بردگان است؛ برخی برای جهنم و بهشت او را می‌پرستند که این هم عبادت تجار است و برخی هم از روی عشق و محبت خدا را عبادت می‌کنند که عبادت احرار است. 

اخلاق قرآنی؛ والاترین مرتبه اخلاقی

استاد دانشگاه علوم قرآن و حدیث ایلام با بیان اینکه اگر انسان اخلاق قرآنی داشته باشد مراقب حوزه درون خود خواهد بود، افزود: در نگاه علامه طباطبایی اخلاق پنج حوزه را در بر می‌گیرد و نفس انسان هم پنج جهت و حوزه بیشتر ندارد که به برخی اشاره شد؛ اخلاق مانند آب برای یک درخت است؛ انسان اگر وجود خود را به درخت تشبیه کند خواهد دید بدون آب بعد از مدتی پژمرده و سرانجام خشک خواهد شد و اگر مدتی هم به حیاتش ادامه دهد طروات و شادابی ندارد؛ یعنی اگر بخواهیم زندگی ما با طراوات و شاداب باشد باید در حوزه‌های اخلاقی و رفتاری خود را طوری پرورش دهیم که آموزه‌های اخلاقی در بهترین وضع رعایت شود.

مروتی بیان کرد: اخلاق از منظر علامه طباطبایی هم مربوط به حوزه باورهای ماست یعنی باورهای ما باید قرآنی باشد و باورهای مرکزی خود را باید از قرآن بگیریم و هم به حوزه اعمال و رفتارها و خواسته‌ها؛ مؤمن باید قوی‌ترین اراده را داشته باشد و قشر پیشرو جامعه باشد و به خصوص دانشجویان علوم قرآن و حدیث باید بدانند چون علوم قرآن و حدیث یک سر و گردن از سایر علوم بالاتر است دانشجویان این رشته هم باید یک سر و گردن از افراد دیگر در رشته‌های دیگر بالاتر باشند.

استاد دانشگاه ایلام اظهار کرد: قرآن قابل مقایسه با رشته‌های دیگر نیست زیرا سرچشمه است و اگر علامه طباطبایی در بین مفسران برجسته است به دلیل زیست اخلاقی و قرآنی ایشان است. ما روی زبان خیلی کار نکرده‌ایم در حالی که بارزترین جلوه رفتاری علامه طباطبایی سکوت به موقع بود؛ سبک ایشان این بود و تا وقتی سوالی از ایشان نمی‌شد چیزی نمی‌گفت و در فرمایشاتشان هم به قدر ضرورت سخن می‌گفتند در حالی که غزالی می‌گوید سه چهارم سخنان ما معمولا غیرمفید و اضافه است.