شهاب‌الدین متاجی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، در ارزیابی ناترازی بنزین در کشور اظهار داشت: برای بررسی ناترازی بنزین باید به دو عامل تولید و مصرف توجه شود، چراکه نگریستن به یک عامل به نتیجه اشتباه منتهی می‌شود.
غفلت از مصرف
وی افزود: تاکنون فقط به مسئله تولید پرداخته و فرض شده که در حوزه مصرف همه چیز منطقی است و این تولید است که باید خود را تطبیق دهد، این دیدگاه با مفهوم توسعه پایدار ناسازگار است، توسعه پایدار به معنی نگریستن به همه عوامل است که در زندگی انسان حاضر و نسل‌های آینده تاثیر می‌گذارند و مهمترین آن محیط زیست، حفظ طبیعت و سلامتی انسان است. اگر با این دیدگاه نگاه کنیم باید توجه به حوزه مصرف صورت گیرد.
حمل و نقل عمومی همچنان در صف آخر
مدیر پیشین برنامه‌ریزی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با طرح این سوال که آیا سیستم مصرف‌کننده که در مورد بنزین سیستم حمل و نقل است از طراحی مناسب برخوردار است؟ گفت: همچنین آیا تجهیزات مصرف‌کننده که خودروها هستند از بازده مطلوب و فناوری مناسب برخوردارند؟ سیستم وسایل نقلیه ما سیستمی است که مصرف کمتر، آلودگی کمتر و سهولت در رفت و آمد ایجاد کند؟ اکنون تمرکز سیستم حمل و نقل بر اساس خودروهای شخصی است، اگرچه این سیستم برای نقاط کم‌تراکم و کم‌جمعیت می‌تواند مناسب باشد اما در شهرهای بزرگ مطلوب نیست و افزیش آلودگی هوا شامل ریزگردها و گازهای سمی افزایش گازهای گلخانه‌ای و آلودگی صدا از عوراض این سیستم است و راهکار اینکه ایجاد حمل و نقل عمومی شامل مترو و اتوبوس به اندازه کافی هم مصرف سوخت را کاهش می‌دهد و هم رفاه بیشتری را برای شهروندان به همراه خواهد داشت.
هر سال هم یک پالایشگاه ۱۰۰ هزار بشکه‌ای بسازیم همچنان ناترازی داریم
وی بیان داشت: کشور ما هم‌اکنون دهمین کشور از نظر مصرف بنزین است در حالی که از نظر جمعیت در رده هفدهم قرار دارد حال در نظر بگریم چگونه می‌شود از طریق افزایش تولید، ناترازی را برطرف کنیم؟ با فرض مصرف ۱۲۵ میلیون لیتر و ۵ درصد رشد؛ سالیانه نیاز به احداث یک پالایشگاه مدرن به ظرفیت ۱۰۰ هزار بشکه در روز خواهیم داشت و احداث چنین پالایشگاهی به حدود ۲ میلیارد دلار سرمایه و حداقل ۴ سال زمان نیاز دارد. این امر در صورتی که اقدامی برای کاهش مصرف صورت نگیرد، هر سال باید تکرار شود. روشن است که این روند امکان اجرا ندارد. بنابراین راه منطقی و عملی، کاهش مصرف بنزین است.
لزوم تولید و واردات همزمان با از رده خارج کردن خودروهای فرسوده
متاجی خاطرنشان کرد: به جای سرمایه‌گذاری در تولید بنزین، همه تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها باید به سمت کاهش مصرف هدایت شود، مهمترین راه‌حل برای کاهش مصرف نیز توسعه حمل ونقل عمومی، استفاده از فناوری‌های جدید مانند برقی کردن وسایل نقلیه، استفاده از موتورهای کم‌مصرف در تولید خودروها، برقی کردن موتورسیکلت‌ها. ایجاد مسیرهای دوچرخه و تشویق به دوچرخه‌سواری و مواردی شبیه آن است. از سوی دیگر هر نوع افزایش خودرو در کشور مانند واردات و تولید، باید همزمان با از رده خارج کردن خودروهای فرسوده باشد، تولید و واردات خودرو نیز باید بر اساس رعایت استانداردهای محیط زیستی که مصرف و آلایندگی را کاهش می‌دهد؛ صورت پذیرد.
راهکارهای کوتاه‌مدت
وی ادامه داد: در کوتاه‌مدت راه‌های مختلفی برای کاهش مصرف در شهرهای بزرگ وجود دارد مانند افزایش محدوده ترافیک و افزایش زمان طرح و ترافیک ، ممنوعیت ورود خودروهای تک‌سرنشین، استفاده از اپلکیشن‌های مشارکت در خودرو برای اجتناب از تک‌سرنشینی، استفاده از سرویس‌های عمومی برای دانش‌آموزان مدارس، توسعه فرهنگ توجه به محیط زیست و حفاظت از زمینی که منجر به کاهش استفاده از خودروهای شخصی می‌شود، اجرای دقیق مقررات راهنمایی و رانندگی، عدم تشویق کارکنان دولت در استفاده از خودروهای شخصی برای رسیدن به محل کار از قبیل اخذ حق پارکینگ، افزایش خطوط ویژه اتوبوس‌ها. البته اجرای این برنامه‌ها بستگی به وجود اراده و عزم لازم دولت و افکار عمومی است.
واردات و افزایش تولید مُسَکِنند
مدیر پیشین برنامه‌ریزی شرکت ملی پالایش و پخش فراروده‌های نفتی تاکید کرد: واردات و افزایش تولید، راه‌حل‌های مقطعی و مُسَکِن به حساب می‌آیند با بهینه‌سازی و بهبود عملکرد پالایشگاه‌ها، می‌توان اندکی به مقدار تولید افزوده و برای تولید بیشتر باید واحدهای تبدیلی مواد نفتی سنگین در پالایشگاه‌ها احداث کرد و پالایشگاه‌های جدید ساخت که هر یک از اقدامات فوق نیاز به حداقل ۴ سال زمان و سرمایه‌گذاری کافی دارد.
چرا افزایش تولید بنزین مطلوب نیست؟
وی یادآور شد: راه‌حل افزایش تولید؛ با توجه به هزینه زیاد و عدم توجه به مشکلات محیط زیستی و اقتصادی ناشی از مصرف بیش از حد بنزین، راه‌حل مطلوبی نیست، اگرچه تا زمان به نتیجه رسیدن طرح‌های کاهش مصرف به طور موقت باید این کار را انجام داد.
نفتا بنزین را نجات می‌دهد؟
متاجی بیان داشت: برای افزایش تولید بنزین، در حال حاضر کم‌هزینه‌ترین راه‌حل، احداث واحدهای پالایشی برای تبدیل نفتای مازاد به بنزین است. هم‌اکنون در برخی از پالایشگاه‌ها، نفتا بیش از ظرفیت واحدهای بنزین‌سازی وجود دارد و در برخی از پالایشگاه‌های در حال احداث هم، نفتای مازاد وجود خواهد داشت، احداث واحدهای بنزین‌سازی با استفاده از نفتای اضافی، بر احداث پالایشگاه جدید اولویت دارد.
بن‌بست توسعه پالایشگاه‌ها
وی درباره اوضاع تولید بنزین و نفتگاز و چشم‌انداز صنعت پالایش کشور گفت: پالایشگاه‌های فعلی ایران، براساس تولید سوخت طراحی شده‌اند. ارزش افزوده این نوع پالایشگاه‌ها، حتی با فرض تبدیل نفت کوره به بنزین و نفتگاز، بسیار کم است. اصلاح طراحی این پالایشگاه‌ها برای انواع محصولات پتروشیمی، سبب بهبود اقتصاد آنها می‌شود. در صورت ادامه تولید بنزین، خوراک کافی برای تبدیل نفتا به مواد پتروشیمی فراهم نخواهد بود، بنابراین مصرف زیاد بنزین در کشور از توسعه پالایشگاه‌ها و ایجاد واحدهای یکپارچه پالایشگاه و پتروشیمی جلوگیری می‌کند. بدین ترتیب در حالیکه مصرف مواد پتروشیمی در دنیا در حال افزایش است، مصرف زیاد بنزین در کشور فرصت استفاده از بازار دنیا را کاهش داده و سبب می‌شود امکان بالقوه افزایش بهره‌وری عملی نشود.
اما و اگر احداث پتروپالایشگاه
مدیر پیشین برنامه‌ریزی شرکت ملی پالایش و پخش فراروده‌های نفتی درباره احداث پتروپالایشگاه برای کمک به حل ناترازی سوخت گفت: در واحدهای یکپارچه پالایشگاه و پتروشیمی، موادی که سوخت‌های مختلف را تشکیل می‌دهند، تبدیل به مواد اولیه پتروشیمی و مواد پایه سایر محصولات پتروشیمی می‌شود. مثلا گاز مایع و نفتای سبک، تبدیل به انواع الفین‌ها می‌شود که پایه اصلی بسیاری از محصولات پتروشیمی است. نفتای سنگین تبدیل به آروماتیک می‌شود که ماده اولیه زنجیره ارزش آروماتیک‌ها است. همچنین نفتگاز سنگین برای تولید الفین‌ها بکار می‌رود و نفت کوره نیز در واحدهای کراکینگ به انواع مختلف الفین و آروماتیک تبدیل می‌شود. بنابراین در مجتمع‌های پتروریفاینری، تولید انواع سوخت‌ها (بنزین، نفتگاز، نفت سفید و گاز مایع) کاهش می‌یابد. در صورتی که برای رفع ناترازی از روش افزایش تولید اضافه شود، با هزینه کمتر پالایشگاه معمولی احداث می‌شود و سپس با توسعه آن می‌توان تبدیل به پتروریفاینری کرد.
برای احداث مجتمع ۳۰۰ هزار بشکه‌ای ۱۲ میلیارد دلار لازم است
وی خاطرنشان کرد: با توجه به هزینه بالای مجتمع‌های پالایشی – پتروشیمی؛ مثلا برای احداث مجتمع ۳۰۰ هزار بشکه در روز، بیش از ۱۲ میلیارد دلار سرمایه لازم است. ارتقای پالایشگاه‌های موجود و تبدیل نفت کوره به بنزین و نفتگاز در اولویت قرار دارد و نیز تبدیل نفتای مازاد موجود در کشور به بنزین هم باید در اولویت نخست قرار داده شود.
∎