به گزارش ستاد خبری سی‌ودومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، نشست تخصصی «ادبیات نوجوان؛ قلمرو ناشناخته» یکشنبه (۲۷ آبان ۱۴۰۳) در سرای اهل قلم برگزار شد. در این نشست محبوبه اسپیدکار و انسیه موسویان، از نویسندگان و پژوهشگران حوزه ادبیات نوجوان، به بررسی عمیق چالش‌ها و فرصت‌های این عرصه پرداختند.
محبوبه اسپیدکار در این نشست با تأکید بر اهمیت شناخت دقیق از دوره نوجوانی سخنان خود را آغاز کرد. او با تعریف مفهوم نوجوانی گفت: نوجوانی مرحله‌ای حساس و پیچیده است که در آن فرد از کودکی عبور کرده و وارد دوران بلوغ می‌شود. این مرحله با تغییرات گسترده در جنبه‌های جسمی، روانی و اجتماعی همراه است. اگرچه این تحولات فرصتی برای رشد و شکوفایی نوجوان فراهم می‌کنند، اما در صورت عدم هدایت مناسب ممکن است به بحران‌های فردی و اجتماعی منجر شوند.
وی افزود: نوجوانان در این دوره به شدت به هویت‌یابی، استقلال‌طلبی و پذیرش اجتماعی تمایل دارند. همین ویژگی‌ها باعث می‌شود ادبیات بتواند نقش موثری در شکل‌دهی شخصیت و نگرش‌های آنها ایفا کند.
تأثیرات اجتماعی بر ادبیات نوجوان
این پژوهشگر در ادامه به تأثیر تحولات اجتماعی بر نوجوانان و نیاز به بازتاب این تغییرات در ادبیات پرداخت و گفت: تحولات سریع در جامعه، از تغییرات فرهنگی تا ظهور فناوری‌های جدید، بر ذهنیت نوجوانان تأثیر عمیقی گذاشته است. در دنیای امروز نوجوانان به دنبال یافتن پاسخ‌هایی برای پرسش‌های پیچیده‌ای هستند که ادبیات می‌تواند به خوبی آنها را مطرح کرده و راه‌حل‌هایی ارائه دهد.
او همچنین با اشاره به پویایی‌های دنیای مدرن، ادامه داد: این نسل با دنیای دیجیتال، فضای مجازی و ارتباطات جهانی بزرگ شده است. همین امر باعث می‌شود نگاه آنها به موضوعات، عواطف و حتی داستان‌ها متفاوت باشد. بنابراین نویسندگان باید با این تغییرات همگام باشند و داستان‌هایی خلق کنند که نیازهای نوجوانان امروز را برآورده کند.
انسیه موسویان، دیگر سخنران این نشست، با تمرکز بر چالش‌های ادبیات نوجوان در ایران گفت: ادبیات نوجوان از نظر نظریه‌ها و پژوهش‌ها ناشناخته نیست؛ روان‌شناسان و جامعه‌شناسان به خوبی این دوره را مطالعه کرده‌اند. اما این خود ادبیات است که در ایران همچنان با کم‌توجهی مواجه است، چرا که برخی از نویسندگان و ناشران این حوزه را کمتر جدی می‌گیرند.
وی افزود: یکی از دلایل این کم‌توجهی، نگاه سنتی به نوجوانان است. بسیاری از خانواده‌ها و حتی نهادهای آموزشی هنوز نیازها و علایق واقعی این گروه سنی را نمی‌شناسند. این مسئله باعث شده نویسندگان ایرانی نتوانند به‌اندازه کافی وارد عمق مشکلات و دغدغه‌های نوجوانان شوند.
تجربه‌های شخصی از نوجوانی
موسویان با اشاره به تجربیات خود به‌عنوان مادر یک نوجوان گفت: نوجوانان امروز دنیای متفاوتی دارند. پسر من، که در مرحله نوجوانی است، گاهی با داستان‌هایی ارتباط برقرار می‌کند که حتی برای من هم غافلگیر کننده است. این نسل به دنبال شخصیت‌هایی است که بتواند خود را در آنها ببیند و با آنها همذات‌پنداری کند.
وی اضافه کرد: نوجوانان امروزی با سرعت بیشتری تغییر می‌کنند و این امر درک نیازهایشان را برای نویسندگان دشوار می‌سازد. بنابراین لازم است که نویسندگان با نوجوانان تعامل بیشتری داشته باشند تا بتوانند زبان، احساسات و خواسته‌های واقعی آنها را در آثار خود منعکس کنند.
چالش‌های آثار ترجمه‌ای و اهمیت نظارت
یکی از موضوعات اصلی مطرح‌شده در این نشست، گرایش نوجوانان به آثار ترجمه‌ای بود. موسویان با تأکید بر محتوای چالش‌برانگیز برخی کتاب‌های ترجمه‌ای گفت: کتاب‌های ترجمه‌ای به دلیل جذابیت ژانری، شخصیت‌پردازی قوی و روایت‌های خلاقانه، محبوبیت زیادی در میان نوجوانان پیدا کرده‌اند، اما برخی از این آثار، موضوعاتی مانند روابط نامتعارف، خشونت یا افسردگی را به شکلی نادرست و بدون ملاحظات فرهنگی ارائه می‌دهند که ممکن است برای نوجوانان آسیب‌زا باشد.
او بر لزوم بررسی دقیق این آثار قبل از انتشار تأکید کرد و پیشنهاد داد: ناشران باید از تیم‌های تخصصی برای بررسی محتوای کتاب‌ها استفاده کنند و با کارشناسان روان‌شناسی و جامعه‌شناسان مشورت کنند تا محتوای مناسب‌تری به نوجوانان ارائه شود.
جای خالی ژانرهای محبوب
موسویان همچنین به کمبود ژانرهایی چون فانتزی و علمی، تخیلی در ادبیات نوجوان ایران اشاره کرد و گفت: در حالی که ژانرهایی مثل فانتزی و علمی، تخیلی در سطح بین‌المللی بسیار محبوب هستند، در ایران این حوزه‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. نوجوانان به داستان‌هایی نیاز دارند که فراتر از مرزهای واقعیت باشد و خلاقیت آنها را برانگیزد.
او تأکید کرد: توجه به ژانرهای جدید نه تنها می‌تواند نوجوانان را به مطالعه تشویق کند، بلکه فضایی برای نوآوری و رشد نویسندگان نیز فراهم می‌کند.
نقش خانواده و آموزش در ارتقای ادبیات نوجوان
محبوبه اسپیدکار در بخش دیگری از این نشست درباره اهمیت نقش خانواده و آموزش در ترویج فرهنگ مطالعه میان نوجوانان گفت: خانواده و نهادهای آموزشی می‌توانند با ایجاد فضایی مثبت برای مطالعه، نوجوانان را به سمت کتاب و ادبیات سوق دهند. اما متأسفانه در بسیاری از خانواده‌ها، کتابخوانی جایگاه چندانی ندارد و همین مسئله به کاهش علاقه نوجوانان به مطالعه منجر شده است.
وی اضافه کرد: مدارس نیز باید با برنامه‌ریزی مناسب، نوجوانان را به خواندن کتاب‌های جذاب و مفید تشویق کنند. ایجاد باشگاه‌های کتابخوانی و برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب می‌تواند به تعامل بیشتر نوجوانان با ادبیات کمک کند.
اسپیدکار بر نقش ادبیات در رشد عاطفی نوجوانان تأکید کرد و گفت: داستان‌ها، نقش مهمی در رشد و توسعه احساسات و روان‌شناسی نوجوانان دارند. داستان‌ها به نوجوانان کمک می‌کنند تا با دنیای پیچیده احساسات و عواطف آشنا شوند و از طریق شخصیت‌ها و اتفاقات مختلف، راه‌های مختلف برخورد با مسائل زندگی را یاد بگیرند. این تجربیات ادبی می‌توانند به آنان در درک بهتر خود و دیگران کمک کنند و در نهایت به آنها ابزاری برای مقابله با چالش‌های زندگی فراهم آورند. نویسندگان باید به موضوعات عمیق و چالش‌برانگیزی مانند هویت، تفاوت‌های فرهنگی، بحران‌های خانوادگی و مسائل اجتماعی بپردازند. این رویکرد به نوجوانان کمک می‌کند تا دیدگاه‌های گسترده‌تری نسبت به جهان پیدا کنند.
اهمیت تعامل مستقیم با نوجوانان
در بخش دیگری از این نشست موسویان به اهمیت تعامل مستقیم نویسندگان با نوجوانان اشاره کرد و گفت: نویسندگان باید با نوجوانان ارتباط نزدیک‌تری برقرار کنند تا بتوانند به دیدگاه‌ها، علایق و دغدغه‌های آنها پی ببرند. جلسات گفت‌وگو، نظرسنجی‌ها و حضور در مدارس می‌تواند به این تعامل کمک کند.
این نشست با تأکید بر ضرورت توجه بیشتر به ادبیات نوجوان و بازنگری در شیوه‌های تولید محتوا به پایان رسید. سخنرانان بر این نکته تأکید کردند که ادبیات نوجوان می‌تواند ابزاری قدرتمند برای رشد و شکوفایی این نسل باشد و از تمامی نویسندگان، ناشران و خانواده‌ها خواستند تا با همکاری و همفکری، مسیری روشن‌تر برای آینده این حوزه فراهم کنند.
سی‌ودومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «خواندن برای همدلی» از ۲۳ آبان (۱۴۰۳) شروع شده و تا ۳۰ آبان (۱۴۰۳) ادامه دارد.