پیش از این به لحاظ تعداد مقاله و استنادات کشور رتبه نخست منطقه و رتبه ۱۵ جهانی را داشتیم؛ حتی در برهه ای نیز برای چند ماه در استنادات علمی جایگاه چهاردهم را در سطح جهانی بدست آورده بودیم؛ اما در حال حاضر ضمن از دست دادن جایگاه نخست تولید علم منطقه، در سطح جهان در جایگاه هفدهم ایستاده ایم. از سوی دیگر در فناوری تا حدی جایگاه خود را از دست داده و چند پله سقوط کرده ایم. 

در خصوص ریشه های چنین اتفاق تلخی هم باید گفت؛ در پژوهش و فناوری، سرمایه گذاری دولت نقش بسیار پررنگی دارد. یعنی این که حوزه تحقیقات و فناوری از میزان تولیدات ناخالص ملی یا همان جی دی پی (GDP) چقدر سهم می برد. در مقطعی سهم تحقیقات و فناوری از جی. دی. پی کشور به نیم درصد می رسید حال آنکه تاکید مقام معظم رهبری بر این بود که این میزان باید به یک و نیم درصد برسد. در برنامه های پنج ساله  پنجم و ششم پیشرفت کشور این ارقام برای پژوهش پیش بینی شده بود اما این رقم در حال حاضر به سه دهم درصد رسیده است. در واقع نه تنها به رقم پیش بینی شده در برنامه پیشرفت کشور نرسیده ایم بلکه همان میزان نیم درصد هم کاهش یافته است.

 بنابراین مهمترین عامل در این خصوص به بودجه بر می گردد. واقعیت آن است که بخش پژوهش کشور به لحاظ مالی فعلا وضعیت خوب و مناسبی ندارد. علاوه بر این در کنار این موضوع بحث تحریم هم مطرح است؛ بدان معنا که ارتباطات بین المللی ما از نظر علمی قطع شده است. بخشی از مقالات علمی پژوهشگران ایرانی به سختی در نشریات معتبر دنیا چاپ می شوند برای بعضی نشریات مثل آی.اس.آی یا پایگاه داده آپتودیت حتی پول عضویت هم پرداخت کنیم با این حال اجازه دسترسی را به ما نمی دهند.

ضمن این که به دلیل اعمال تحریم های ظالمانه علیه کشور بسیاری از تجهیزات آزمایشگاهی و مواد اولیه را بسیار گران تر از ارز ۷۰ هزار تومانی  خریداری می کنیم. حتی  این مواد و تجهیزات گاهی با نرخ ۱۰۰ هزار تومانی بدست پژوهشگران ایرانی می رسد و به همین خاطر توان مالی ما برای رقابت صنعتی با کشورهای منطقه هر روز بیشتر از گذشته کاهش می یابد.

از سوی دیگر مهاجرت نخبگان هم تا حدی توان علمی ایران را کاهش داده است. با وجود تربیت جوانان بسیار توانمند در دانشگاه های کشور نمی توانیم از این فرصت و ظرفیت به خوبی استفاده کنیم و بهترین های آن ها جذب کشورهای دیگر می شوند و به طور طبیعی همین موضوع نیز توان علمی ما را کاهش می دهد.

البته امید آن داریم که با درایت دولت وفاق ملی سهم تحقیقات و فناوری از تولید ناخالص ملی  افزایش پیدا کند و شاهد ماندگاری نخبگان علمی در کشور و شاهد استفاده حداکثری از ظرفیت آن ها باشیم. ضمن این که  توسعه روابط بین الملل  در حوزه علمی نیز می تواند به افزایش رشد علمی کشور کمک کند.

واقعیت آن است که در حال حاضر کشورهای منطقه بشدت در حال سرمایه گذاری در حوزه های تحقیقات و فناوری هستند، در چنین شرایطی اگر  دولت در تخصیص بودجه کمی به این حوزه اهتمام ورزد با توجه به درون زا بودن رشد علمی در ایران و مزیت برخورداری از نیروی انسانی توانمند حتی با سرمایه گذاری بسیار کمتر از دیگر کشورها می توان به اهداف مورد انتظار دست یافت .

وقت آن است تا وزارتخانه های علوم، بهداشت و همچنین معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری تلاش بیشتری را برای افزایش بودجه سال آینده حوزه  های تحقیقات و فناوری به کار بندند. در حال حاضر بودجه حوزه تحقیقات و فناوری پاسخگوی نیازهای این حوزه نیست؛ بگونه ای که برای مثال بودجه ای که در وزارت بهداشت برای معاونت تحقیقات و فناوری برای سال آینده  تعیین شده حدود ۲۵۰ میلیارد تومان است و کفاف هدف یاد شده را نمی دهد. این رقم حداقل باید دو برابر شود تا پاسخگوی نیازها باشد.

علاوه بر این باید شرایط جذب نیروی انسانی در حوزه تحقیقات و فناوری نیز فراهم شود. واقعیت این است که مراکز تحقیقاتی برای بخشی از نخبگان جوان ما چندان جذاب نیست؛ به دلیل آنکه این مراکز از وضعیت مالی و رفاهی مناسبی برخوردار نیستند. حقوق اعضای هیئت علمی به خصوص  استاد یاران جوان بسیار ناچیز است؛ یک استادیار جوان در تهران حداکثر ۲۵ میلیون تومان حقوق دریافت می کند. باید به وضعیت رفاهی و معیشتی  نخبگان خود سامان دهیم وگرنه همچنان آن ها را از دست خواهیم داد؛ آنهم در شرایطی که تنها توانمندی کشور در حوزه علمی، نیروی انسانی است.

ریل گذاری سومی که دولت می تواند در راستای تحقق هدف یاد شده انجام دهد بازسازی و نوسازی امکانات آزمایشگاهی کشور است. بسیاری از تجهیزات آزمایشگاهی مراکز تحقیقاتی کشور فرسوده و مربوط به دو سه دهه گذشته است  این در حالی است که برای انجام فعالیت های تحقیقاتی در لبه دانش، نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی مدرن داریم.

فراموش نکنیم ارتقای جایگاه علمی کشورمان در سطح بین الملل نیازمند جبران عقب ماندگی‌ها در حوزه تحقیقات و فناوری از طریق تامین اعتبارات، تسهیل امور پژوهشی و شایسته سالاری در مدیریت پژوهش کشور است.

به امید روزی که بتوان جایگاه از دست رفته را بار دیگر به دست آورد و بر قله رفیع علمی دنیا ایستاد.