مسیر اقتصاد/ اجلاس سران بریکس در کازان روسیه، لحظه‌ای مهم در گسترش این اتحاد با تمرکز آن بر تقویت همکاری‌های اقتصادی، امنیت منطقه‌ای و تقویت روابط چندجانبه بود. در این میان، منطقه دریای خزر که بین روسیه، آذربایجان، قزاقستان، ایران و ترکمنستان مشترک است، نقشی استراتژیک در اهداف ژئوپلیتیک و اقتصادی بریکس ایفا می‌کند. چون بریکس به دنبال افزایش نفوذ خود در امنیت انرژی، تجارت و ارتباطات منطقه‌ای است، این حوزه با چالش‌ها و فرصت‌هایی همراه است. از همین روی، نحوه هماهنگی منافع این کشورها با اهداف بریکس در راستای تعامل بلندمدت این سازمان در منطقه خزر بسیار مهم است.
اهمیت نشست بریکس در کازان
شانزدهمین اجلاس سران بریکس در تاریخ ۲۲ تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۴ در کازان برگزار شد. این اجلاس بر سه رکن اصلی، همکاری سیاسی و امنیتی، همکاری اقتصادی و مالی و تعاملات فرهنگی و بشردوستانه استوار بود. از زمان آغاز به کار بریکس در سال ۲۰۰۹، این گروه به دنبال غلبه بر بحران‌های اقتصادی جهان برای مقابله با مسائل حاکمیتی، تهدیدات امنیتی و یکپارچگی منطقه‌ای توسعه یافته است.
با تکیه بر موفقیت اجلاس ژوهانسبورگ در سال ۲۰۲۳، هدف این اجلاس به دلیل استقبال مصر، اتیوپی، ایران و امارات متحده عربی از پیوستن به آن، گسترش بیشتر بریکس بود. گنجاندن ایران، یکی از ذینفعان اصلی دریای خزر، نشان دهنده اهمیت روزافزون این منطقه در بریکس است.
از آنجایی که این سازمان خود را به عنوان جایگزینی برای سیستم‌های غربی قرار می‌دهد، اجلاس کازان در پرداختن به معماری مالی جهانی، استفاده از ارزهای ملی در تجارت و دموکراتیزه کردن روابط بین الملل نقش محوری داشت. با این حال، این گروه در جهت‌یابی به منافع متفاوت کشورهای عضو، رسیدگی به تنش‌های ژئوپلیتیکی و گسترش نفوذ خود با حفظ انسجام داخلی با چالش‌هایی مواجه است.
نقش و جایگاه‌های کشورهای دریای خزر در بریکس
منطقه دریای خزر در محاسبات ژئوپلیتیک بریکس دارای موقعیت استراتژیک است. روسیه به‌عنوان برجسته‌ترین بازیگر منطقه‌ای و یکی از اعضای مؤسس بریکس، دریای خزر را جزء جدایی‌ناپذیر نفوذ خود به‌ویژه از نظر امنیت انرژی و تجارت منطقه‌ای می‌داند. این منطقه نه تنها از نظر منابع طبیعی مانند نفت و گاز غنی است، بلکه به عنوان یک کریدور حیاتی برای پیوند آسیا و اروپا عمل می‌کند. برای بریکس، تقویت همکاری در این زمینه فرصت‌هایی را در حوزه انرژی، زیرساخت‌ها و ثبات منطقه‌ای ایجاد می‌کند.
- روسیه: مسکو به عنوان قدرت اصلی در منطقه خزر، به دنبال تقویت نفوذ ژئوپلیتیکی خود از طریق بریکس، به ویژه با ادغام تهران، یکی از کشورهای ساحلی خزر است. مسکو این اجلاس را فرصتی برای گسترش ابتکارات انرژی چندجانبه، استفاده از مسیرهای تجاری منطقه‌ای و تقویت رهبری خود در جهان چند قطبی می‌داند. روابط انرژی روسیه با کشورهای حاشیه خزر نیز این کشور را به عنوان یک بازیگر اصلی در بحث‌های بریکس در مورد امنیت انرژی قرار می‌دهد.
- ایران: عضویت اخیر ایران در بریکس نشان دهنده یک تغییر استراتژیک است. تهران که به دلیل تحریم‌ها از سیستم‌های مالی غرب جدا شده است، عضویت خود در بریکس را راهی به سوی بهبود اقتصادی و ادغام جهانی بیشتر می‌داند. دریای خزر نقش مهمی در استراتژی تهران برای مقابله با تحریم‌ها ایفا می‌کند، زیرا دسترسی به مسیرهای تجاری جایگزین را فراهم می‌کند. بریکس می‌تواند به ایران فرصتی برای توسعه مشارکت در انرژی و تجارت با سایر کشورهای عضو بدهد و موقعیت اقتصادی خود را با وجود محدودیت‌های غرب تقویت کند.
- جمهوری آذربایجان: باکو پس از درخواست عضویت بریکس در آگوست ۲۰۲۴، پتانسیل اقتصادی این گروه به ویژه در همکاری‌های انرژی و توسعه زیرساخت‌ها را در نظر دارد. موقعیت استراتژیک و منابع طبیعی آن، آذربایجان را به شریکی جذاب برای بریکس تبدیل کرده است؛ به ویژه که این بلوک به دنبال تقویت ارتباط منطقه‌ای از طریق کریدورهای انرژی و شبکه‌های حمل و نقلی است که از خزر می‌گذرد. علاقه فزاینده باکو به انرژی‌های تجدیدپذیر با تمرکز بریکس بر توسعه سبز همسو است و نامزدی آن را برای پیوستن آینده تقویت می‌کند.
- قزاقستان و ترکمنستان: هر دو کشور در مورد تعمیق روابط با بریکس محتاط هستند. آستانه، که سیاست عدم تعهد خود را در اولویت قرار داده، به دقت تحولات سازمان را زیر نظر دارد، اما هنوز درخواست رسمی برای عضویت نداده است. مشارکت قزاقستان در اجلاس سران، نشان دهنده علاقه این کشور به حفظ گفتگوی فراگیر با بریکس، به ویژه در مورد صادرات انرژی و اتصال منطقه‌ای است. عشق آباد نیز به همین ترتیب از دخالت مستقیم خودداری کرده است، اما منافع مشترکی در صادرات انرژی و توسعه زیرساخت‌ها در منطقه خزر دارد. تصمیمات هر دو کشور در مورد بریکس می‌تواند به پتانسیل گروه بریکس برای رسیدگی به نگرانی‌های منطقه‌ای بستگی داشته باشد.
بریکس به دنبال نظم جهانی متعادل
اجلاس سران بریکس در کازان فرصتی بی‌نظیر در راستای گسترش نفوذ کشورهای این گروه در منطقه دریای خزر است. برای کشورهای عضو و نامزدهای مشتاق مانند آذربایجان، این گردهمایی‌ها به عنوان بستری برای تقویت همکاری انرژی، تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری و تقویت روابط ژئوپلیتیکی عمل می‌کند. ورود ایران به بریکس، همراه با موقعیت استراتژیک روسیه، نشان دهنده تغییر جهت به سمت یکپارچگی عمیق منطقه‌ای و همکاری‌های چندجانبه است.
با ادامه توسعه بریکس، مشارکت آن در منطقه خزر احتمالاً منافع اقتصادی و امنیتی بلندمدتی را برای اعضای آن به همراه خواهد داشت و وزنه تعادلی برای نفوذ غرب ایجاد و نظم جهانی متعادل‌تر را تسهیل می‌کند. برای بازیگران منطقه‌ای، تعامل بیشتر با بریکس راه‌هایی را برای توسعه زیرساخت‌ها، همکاری انرژی و مشارکت بیشتر در ساختارهای حکمرانی جهانی ارائه می‌دهد. نتایج اجلاس سران تعیین می‌کند که بریکس تا چه حد می‌تواند از فرصت‌های موجود در دریای خزر استفاده و آن را به منطقه‌ای حیاتی در راستای تلاش‌های آینده این گروه تبدیل کند.
منبع: اسپیشیال اوراسیا
انتهای پیام/ تجارت و دیپلماسی