ارتشبد حسین فردوست، دوست دوران کودکی محمدرضا پهلوی و رئیس دفتر اطلاعات او، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران ماند و خاطرات خود از دوران مجالست با شاه، خاندان و دولتمردان رژیم پهلوی را به رشته تحریر درآورد. خاطرات فردوست تحت عنوان «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» منتشر شده است که در این ستون به تناوب برخی را مرور میکنیم.
فساد و حیف و میل
کاهش تولیدات کشاورزی، از هر نوع، سبب شد که اقلام مختلف، به ویژه گندم و گوشت، جزو واردات اصلی شود و هر سال آمریکا 2میلیون تن گندم به ایران صادر کند. واردات گوشت یخزده از استرالیا و آرژانتین و غیره نیز رقم بزرگی را تشکیل میداد. این وضع در مورد سایر اقلام کشاورزی نیز صادق بود. به این ترتیب، بخش مهمی از درآمد نفتی ایران صرف خرید مواد مصرفی میشد و بخش مهم دیگری صرف خرید اسلحه! همیشه تعداد زیادی کشتی در بندرعباس در نوبت تخلیه بودند. یک بار هیئتی را برای تحقیق فرستادم و تا 800 کشتی در انتظار نوبت را شمارش کردند، که برخی 6 ماه در انتظار بودند. برای صاحب کشتی تفاوتی نمیکرد، چون او هزینه خود را به نام دموراژ روزانه دریافت میکرد و ضرر متوجه ایران بود، که اکثر اجناس و محمولههای فاسدشدنی کشتیها فاسد میشدند. پس از پرداخت دموراژ به صاحب کشتی، در موقع تخلیه از او تقاضا میشد که جنس فاسد شده را در دریا تخلیه کند و او برای تخلیه نیز مزد خود را دریافت میکرد. این رویه دائمی توقف کشتیها در بندرعباس بود. نتیجه بلاواسطه تخریب بافت جامعه توسط محمدرضا، تبدیل تهران به یک معضل بزرگ اقتصادی و اجتماعی بود. درباره تهران و مسائل آن میتوان کتابها نوشت، ولی اینجا من به تنها ذکر چند نکته که با آن آشنایی داشتم، اکتفا میکنم. به علت اینکه تهران در دامنه کوههای مرتفع برفگیر واقع است و نیز در فصول بارانی مقدار قابل ملاحظهای آب در زیر شهر تهران ذخیره میشود و آب رودخانههای کرج و جاجرود به آن اضافه شده، سطح آب زیر شهر بالا آمده و خطری برای ساختمانهای بلند محسوب میشود. در تماس با شهرداری و با حضور متخصصین آبهای زیرزمینی، در نقاط مختلف شهر گمانه زدند و مشخص شد که در برخی مناطق، بهخصوص در فصول زمستان و بهار، آب خیلی بالا میآید... در موقع گمانهزنی مشخص شد که برای مثال، زیر خیابان سپه سابق سطح آب زیرزمینی به 2متری سطح خیابان رسیده بود! آب مصرفی شهر، در خانهها و خیابانها و پارکها و غیره، یک سوم تبخیر میشود و دو سوم آن به زیرزمین فرو میرود. وقتی این آب به قشر غیرقابل نفوذ زیر تهران (لایه مارن) میرسد، ذخیره شده و بالا میآید. در شهرهای بزرگ اروپا این آبهای زیر شهرها را به وسیله کانالهایی در عمق زیاد (اِگو) جمعآوری و از زیر شهر خارج میسازند، بهویژه در جنوب شهر و در فصول زمستان و بهار این آبهای زیرزمینی خطر بالقوه به شمار میرود. در جنوب تهران خانههایی دیده شد که آب از کف اتاقها میجوشید. آلبومی از این قبیل محلها تهیه شد، که در «دفتر ویژه اطلاعات» موجود بود.
∎