تلفات برق در همه کشورها به دو دسته تلفات فنی و غیرفنی تقسیم می‌شود، از این رو بیان عدد مطلق برای معادل انرژی برق هدر رفته در کشور که حاصل جمع هر دو این تلفات بوده و فقط تلفات فنی نیست، نیاز به مراقبت بیشتری دارد. بخشی از تلفات برق کشور مربوط به بخش غیرفنی است؛ نظیر استفاده غیرمجاز از شبکه عمومی برق کشور، دستکاری دستگاه‌های شمارشگر (کنتورها) و عدم دقت مناسب دستگاه‌های اندازه‌گیری. متاسفانه ظهور پدیده استخراج رمز ارز آن هم به صورت غیرمجاز، به این موضوع دامن زده و موجب افزایش سهم تلفات غیرفنی برق شده است که تعدی مستقیم به حقوق عامه مردم (حق الناس) است. البته وزارت نیرو برای هر یک از این موارد غیرفنی برنامه عملیاتی دارد.
وضعیت کنونی تلفات شبکه برق ایران
در حال حاضر تلفات در بخش انتقال کشور حدود ۲.۵ درصد و تلفات بخش توزیع به حدود ۹.۲ درصد رسیده است. لازم به ذکر است، با تلاش‌های همه جانبه و شبانه‌روزی در صنعت برق این اعداد در حدود ۱۰ سال قبل در انتقال ۶ درصد و در توزیع در بعضی مناطق بیش از ۲۰ درصد (متوسط ۱۶ درصد) بود و با هدفگذاری و برنامه‌ریزی انجام شده، مقرر شده تا پایان برنامه هفتم، تلفات شبکه برق کشور به کمتر از ۱۰ درصد یعنی (۸.۵ درصد) کاهش یابد. (هرچند در استاندارد وزارت نیرو در شرایط ایده‌آل کشور از نظر اقتصادی- سیاسی، ۶ درصد در تابستان و ۴.۵ درصد در زمستان اعلام شده است).
در ۱۰ سال اخیر میزان تلفات فنی انتقال، فوق توزیع و توزیع شبکه برق کشور پنج درصد کاهش یافته که این تلفات به پراکندگی مراکز مصرف و سطوح ولتاژ، موقعیت نیروگاه‌ها در شبکه سراسری برق و کیفیت تجهیزات شبکه وابسته است.
وضعیت تلفات در شبکه‌های برق دنیا
میزان تلفات در کشورهای پیشرفته دنیا معمولاً بین پنج تا ۱۰ درصد است.
تلفات شبکه برق ایران در سال‌های اخیر از تلفات شبکه برق مکزیک، ترکیه و برزیل کمتر بوده است؛ این تلفات ناشی از مقاومت ذاتی سیم‌ها و تجهیزات شبکه در مقابل عبور جریان الکتریکی بوده و میزان آن تابعی از وسعت شبکه، فاصله مراکز مصرف برق از نیروگاه‌ها و نوع و میزان برق مصرفی مشترکان است؛ بنابراین رقم تلفات در کشورهای مختلف ناشی از موارد فوق‌الذکر، متفاوت است.
اما یکی از عوامل موثر بر افزایش میزان تلفات، استفاده غیرمجاز از برق است که مقابله با این عامل نیازمند عزم همه سیاست‌گذاران و نیز مقام‌های محلی و گروه‌های اجتماعی موثر است. در این بین، شبکه برق اسپانیا از نظر وسعت، پراکندگی و نوع بار به شبکه برق ایران نزدیک‌تر و قابل مقایسه‌تر است و طبق آمار میزان تلفات برق در ایران جمعاً کمی بیش از ۱۱ درصد و در اسپانیا ۹.۶ درصد تعیین شده است.
کمترین تلفات برق مربوط به چین با عدد ۵.۵ درصد و بیشترین تلفات شبکه انتقال توزیع و فوق توزیع مربوط به عراق با عدد ۵۰.۶ درصد است. بعد از عراق، هند با عدد ۱۹.۴ درصد، پاکستان ۱۷.۴ درصد، برزیل ۱۵.۸ درصد، ترکیه ۱۴.۸ درصد، مکزیک ۱۳.۶ درصد، خاورمیانه و شمال آفریقا ۱۳.۶ درصد، بعد از ایران، بیشترین میزان تلفات برق را دارند و از کشورهایی که میزان تلفات آنها کمتر از ایران است، می‌توان به پرتغال با ۱۰ درصد، اسپانیا ۹.۶ درصد، کانادا ۸.۹ درصد، آفریقای جنوبی ۸.۴ درصد، انگلستان ۸.۳ درصد اشاره کرد. این در حالی است که میانگین جهان در میزان تلفات شبکه برق ۸.۳ درصد شناخته شده و کشورهای ایتالیا با ۷.۰ درصد، فرانسه ۶.۴ درصد، آمریکا ۵.۹ درصد و چین ۵.۵ درصد کمترین میزان تلفات را در کل دنیا دارا هستند
برخی از برنامه‌های وزارت نیرو
در این قسمت به برخی از بهترین و موثرترین برنامه‌ها و اقدامات وزارت نیرو در دولت‌های سیزدهم و چهاردهم منطبق با برنامه هفتم توسعه در جهت افزایش بهره‌وری (راندمان انرژی) و کاهش تلفات شبکه تولید، انتقال و توزیع می‌پردازیم:
بخش تولید
۱- افزایش راندمان واحدهای نیروگاهی مورد بهره‌برداری از راندمان حدود ۳۷ درصد به ۴۴ درصد با اصلاح فرآیندها: بویلر و برج خنک‌کننده و...؛
۲- به مرور حذف و در صورت امکان تعمیر واحدهای نیروگاهی فرسوده؛
۳- تکمیل بخش بخار نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با واحدهای گازی مورد بهره‌برداری، در جهت افزایش راندمان و جلوگیری از هدر رفت حرارت خروجی(اگزور) واحدهای گازی؛
۴- طرح تشویقی: در حوزه نیروگاه‌های مقیاس کوچک(تولید پراکنده) در صورت بازسازی و افزایش راندمان مولدهای تولید پراکندة قدیمی، خرید انرژی تولید شده با نرخ بسیار بالاتر انجام می‌شود.
۵- جانمایی مناسب نیروگاه‌های جدیدالاحداث؛
۶- برنامه‌ریزی توسعه جدی واحدهای تولید پراکنده و احداث آنها در مجاورت نقاط مصرف که موجب کاهش تلفات شبکه می‌شود.
در بخش‌های انتقال، فوق توزیع و توزیع
۱- بند ۶ بخش تولید، این اقدام اثر مستقیم در کاهش تلفات شبکه برق در بخش‌های انتقال، فوق توزیع و توزیع دارد؛
۲- تعمیر و نگهداری اساسی و در حد امکان نوسازی تجهیزات شبکه انتقال، فوق توزیع و توزیع؛
۳- با استفاده از خازن موازی، آزادسازی ظرفیت خطوط(کاهش تبادل توان راکتیو) و با استفاده خازن سری، کاهش امپدانس خط و نیز استفاده از دستگاه AVR و ادوات FACTS در جهت کاهش تلفات خطوط؛
۴- کاهش طول شبکه‌های فشار ضعیف؛
۵- جایگزینی هادی‌های مسی با خودنگهدار در شبکه‌های توزیع؛
۶- استفاده از هادی‌های پرظرفیت؛
۷- نصب کنتور هوشمند و شتاب‌گیری نصب آنها در سال ۱۴۰۳، در راستای رؤیت‌پذیری و کنترل‌پذیری شبکه که منجر به امکان داده‌کاوی و کشف مصارف غیرمجاز(از جمله: رمز ارزهای غیرمجاز) نیز می‌شود؛
۸- اطلاع‌رسانی همه جانبه و تلاش برای فرهنگ‌سازی استفاده از وسایل برقی با رده انرژی بالا(کم مصرف)؛
این موارد همگی در جهت کاهش تلفات شبکه هستند، اما بودجه مناسب را نیز می‌طلبند.
فرجام
همه این اقدام ها برای کاهش تلفات شبکه تولید، انتقال، فوق توزیع و توزیع بوده و منجر به کاهش مصرف سوخت فسیلی و افزایش بهره‌وری انرژی شده و در نهایت عاملی برای تبدیل کشورمان از کشوری در حال توسعه به کشوری توسعه یافته است و از همه مهمتر آینده فرزندانمان را برای زندگی بهتر تضمین خواهد کرد.