نورنیوز-گروه اجتماعی: از روز گذشته هوای چند شهر  تهران، البزر ، تبریز ،  اراک، اصفهان، اهواز و چند شهر دیگر استان خوزستان آلوده است. به عبارتی افزایش غلظت آلاینده‌ها، افزایش شاخص آلودگی هوا درحد ناسالم برای گروه‌های حساس  است چرا که شاخص آلودگی  این شهرها   از 110 و 120 گذشته و در اهواز و اصفهان   158  و  170 نشان  می دهد.  طبق اعلام  سازمان هواشناسی غلظت آلاینده‌های جوی و کاهش کیفیت هوا تا فردا دوشنبه  28  آبان‌ماه  ادامه دارد و حتی هشدار زرد هم صادر شده است. همچنین آلودگی هوا مدارس کلانشهر اهواز و پنج‌ شهر دیگر استان خوزستان را تعطیل کرده است.

خودروهای دیزلی عامل اصلی آلودگی هوا

حالا اینکه سهم قابل توجه آلودگی هوا به چه مواردی بر می گردد و اینکه چرا با وجود توقف مازوت سوزی همچنان شاهد آلودگی هوا در کلانشهرها هستیم؟

کارشناسان محیط زیست اعتقاد دارند که  با وجود منابع مختلف آلاینده در کلانشهرها توقف مازوت‌سوزی پایان آلودگی هوا نخواهد بود. از طرف دیگر استفاده از سوخت دوم در نیروگاه‌ها همچنان آلاینده است.

به گفته کارشناسان تأثیر سوخت مایع گازوئیل بر آلودگی هوا و ذرات معلق تفاوتی با مازوت ندارد و اینکه گفته شود ممنوعیت مازوت باعث کاهش ذرات معلق آلاینده خواهد بود، تصور اشتباهی است. در واقع استفاده از گاز است که به کاهش آلودگی هوا کمک می‌کند. با توجه به ذرات آلاینده معلق که دغدغه‌ی اصلی ما در فصل سرماست، سوزاندن گازوئیل هیچ کمکی به کاهش آلودگی نمی‌کند.

آنها همچنین اعتقاد دارند مازوت‌سوزی بلافاصله تاثیرش را بر شدت آلودگی هوا خواهد گذاشت و اگر در این شرایطی که آلودگی بر شهرها حاکم است مازوت‌سوزی هم می‌شد، این شرایط تشدید می‌شد. اینطور نیست که بگوییم با قطع مازوت‌سوزی، هوا پاک می‌شود. آلودگی به‌دلیل صنایع مختلفی که به غیر از نیروگاه‌ها در  شهرها وجود دارد یا آلاینده‌های متحرک مانند خودروهای فرسوده و ... وجود دارد  خود عامل آلودگی هستند.

بهزاد اشجعی، کارشناس آلودگی هوا، درباره دلایل اصلی آلودگی هوای شهر تهران  به یکی از رسانه ها گفت: دلیل اصلی آلودگی هوا در شهر تهران به خودروهای دیزلی برمی‌گردد که مجموعا حدود34درصد در انتشار آلاینده‌های ذرات معلق در هوای شهر تهران نقش دارد. و بعد از آن هم می‌رسیم به صنایع که 17درصد نقش دارند. نیروگاه‌ها 12درصد، موتورسیکلت‌ها 10درصد، خودروهای سواری 14 درصد و همچنین منابع دیگر هم به اندازه خود در انتشار آلاینده‌های ذرات معلق در هوای شهر تهران نقش دارند.

به گفته او منابع اصلی آلودگی شهر تهران در زمستان، منابع متحرک هستند، یعنی خودروها، اتوبوس‌ها، کامیون‌ها، خودروهای سواری، موتورسیکلت‌ها، بیش‌ترین سهم را در آلودگی هوای زمستان دارند. بعد از آن منابع ثابت است که شامل صنایع و نیروگاه‌ها می‌شود.

اشجعی درباره اینکه آیا توقف سوخت مازوت در کاهش آلودگی هوای تهران تاثیرگذار است یا نه، افزود: نیروگاه‌هایی که اطراف شهر تهران هستند، از قبل هم سوزاندن مازوت در آنها ممنوع بود و این اتفاق نمی‌افتاد. پس قاعدتا این تصمیم خیلی روی هوای شهر تهران تاثیرگذار نیست. سهم نیروگاه‌ها در آلودگی هوا در شهر تهران  12درصد است.

راهکار کاهش آلودگی هوا

به گفته کارشناسان یک راهکار پایدار و اثرگذار  برای کاهش آلودگی هوا،  استفاده از سوخت گاز  در نیروگاه هاست زیرا سوخت‌های دیگر مانند گازوئیل، تاثیرگذاری آنچنانی در کاهش آلودگی نیروگاه‌ها ندارند.  راهکار دائمی‌تر و اثرگذارتر هم  استفاده از سوخت‌های فسیلی در  نیروگاه‌هاست و باید زیرساخت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر را بهبود بخشیم و مابه‌تفاوت ظرفیت تولید برق را از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کنیم تا شاهد اثر مطلوب‌تری در کاهش آلودگی هوا باشیم. به عبارتی باید تامین برق از انرژی‌های تجدیدپذیرصورت گیرد که تاثیرگذاری بهتری در کاهش آلودگی هوا داشته باشد.

سوختهای بدون استاندارد

به گفته دیگر کارشناسان آلودگی هوا چند منشا دارد. گاهی آلودگی منشا انسانی دارد یعنی فعالیت انسان‌ها باعث این موضوع  شده؛ مواردی مانند استفاده از خودرو و همچنین فعالیت کارخانه‌ها که باعث افزایش آلاینده‌ها می‌شود.

پدرام جدی، کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه تکنولوژی در تولید سوخت با کیفیت بسیار حائز اهمیت است، گفت: «سوختی که در حال حاضر در اختیار مصرف‌کننده‌ قرار می‌گیرد، استانداردهای لازم را ندارد. اگر در نیروگاه‌ها و کارخانه‌ها تکنولوژی‌های نوین وارد شود و سرمایه‌گذاری لازم صورت پذیرد به نحوی که نرخ بهره‌وری بالا رود، در این صورت مصرف انرژی کاهش می‌یابد که نتیجه آن کاهش آلودگی هوا خواهد بود.»

به گفته او ارتقا کیفیت ناوگان حمل ونقل چه عمومی و چه شخصی از موارد دیگر است که به کاهش آلودگی هوا کمک می‌کند. اگر بتوانیم شهر را با خودروهای جدید پر کنیم و خودروهای فرسوده را از رده خارج کنیم، به شدت شاهد کاهش آلودگی در هوا خواهیم بود.»

فاکتور اصلی آلایندگی در شهرهای بزرگ چیست؟

در پاسخ باید گفت فاکتور اصلی آلایندگی هوا در شهرهای بزرگ ذرات معلق PM است. مسئولیت بهبود وضعیت آلودگی هوا در تهران و کاهش آلاینده ها در شهرهای بزرگ مانند تبریز، اصفهان، مشهد، ارومیه و ... بر عهده مسئولین بوده و با بهبود کیفیت سوخت به ویژه گازوئیل، و ارتقاء وضعیت معاینه فنی اتوبوس ها، کامیون ها و خودرو های سنگین ممکن است.

مؤسسه حفاظت از محیط زیست آمریکا EPA، شش آلاینده اصلی را به عنوان معیار انتخاب کرده و اینها را به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم کرده است. آلاینده‌های اولیه موادی هستند که از منابع مستقیماً به هوای محیط وارد می‌شوند و شامل پنج آلاینده منواکسیدکربن(CO)، دی‌اکسیدنیتروژن(NO2)، دی‌اکسیدگوگرد(SO2)، ذرات معلق با قطر کمتر از 10 میکرون (PM-10) و سرب Pb می‌باشد. آلاینده‌های ثانویه به موادی اطلاق می‌شود که در اثر فعل و انفعالات موجود در هوای اطراف زمین بوجود می‌آید و در این گروه می‌توان از ازن (O3) نام برد.

منو اکسید کربن، گاز CO2

آلاینده منو اکسید کربن گازی بی رنگ و بی بو ولی بسیار سمی است. منبع اصلی تولید این گاز موتورهای احتراق داخلی هستند. گاز منواکسید کربن در هوای آزاد و به مقدار کم، زندگی بیماران قلبی و ریوی را به خطر می اندازد و در افراد سالم باعث سردرد، سرگیجه، خستگی زیاد و تحریک اعصاب می شود. استنشاق این گاز در محیط های در بسته و سقف دار، به خصوص تونلها، سوله ها و کارخانجات در زمان طولانی و با غلظت بالا حتی می تواند باعث خفگی و مرگ می شود.

اکسیدهای نیتروژن یا ناکس(NOx)

دی‌اکسید ‌نیتروژن که بیشتر از سایر اکسیدهای نیتروژن در هوا منتشر می‌شود گازی است قهوه‌ای رنگ و بدبو که  توسط وسایل نقلیه موتوری و کارخانجاتی که از موتورهای احتراق داخلی استفاده می‌کنند، وارد هوا می‌شود. این گاز باعث تحریک چشمها و قسمتهای عمقی ریه‌ها شده و موجب بروز خستگی مفرط و افزایش موارد بیماری می‌گردد. علاوه بر این به گیاهان نیز صدمات زیادی وارد می‌کند. اکسیدهای نیتروژن نیز بیشتر از خودرو های سنگین مانند اتوبوس، کامیون، مینی بوس و وانت تولید می شود.

ذرات معلق در هوا پی ام (PM 10)

ذرات معلق با قطر کمتر از 10 میکرومتر به دلیل راهیابی به سیستم تنفسی، به عنوان شاخص اصلی مواد معلق در هوا معرفی می‌شوند. بر اساس مطالعات ذرات معلق در مقایسه با اکسیدهای گوگرد و اکسیدهای ازت برای سلامتی مخاطره آمیزتر است و مقدار بیش از حد مجاز آن در تشدید بیماریهای قلبی ریوی، کاهش مقاومت سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماریها، از بین رفتن بافت ریه، آسم کودکان، مرگ و میر زودرس و سرطان نقش عمده‌ای دارد. ذرات معلق نیز عمدتا توسط خودرو های سنگین و نیز نیروگاهها و به صورت کلی از فرآیند احتراق ناقص شکل می گیرد.

علاوه بر این در بسیاری از موارد ذرات معلق به شکل ریزگرد از طریق باد به برخی از شهرها وارد می شود که شهرهایی مانند آبادان، اهواز، زاهدان و زابل از این دسته شهرها می باشند. نکته بسیار مهم در مقابله با ریزگرد ها انجام مطالعات جامع در خصوص منشا دقیق آنها و نحوه کنترل ریزگرد ها  است.

اکسیدهای گوگرد (SOx)

دی‌اکسید گوگرد (SO2)که بیشتر از دیگر اکسیدهای گوگرد در هوا منتشر می‌شود، گازی است بی‌رنگ و بدبو که باعث تحریک مجاری تنفسی بخصوص حلق، بینی و حنجره شده و ایجاد برونشیت‌های مزمن، آسم و آمفیزم می‌کند. منبع اصلی تولید این گاز، احتراق گازوئیل و مازوت در منازل، کارخانجات و وسایل نقلیه موتوری است. درعین حال باید توجه داشت که یکی از مهمترین منابع تولید این گاز در ایران، خودروهای سنگین است. 

دلیل این موضوع وجود درصد نسبتا بالای گوگرد در سوختهای سنگین(گازوئیل، نفت خام و مازوت) است که در ایران بسیار شایع  است.