فرارو- امروزه با گسترش علم و فناوری تشخیص اختلالات یادگیری کودکان بسیار راحت‌تر از گذشته شده است. یکی از اختلالاتی شایعی که از سنین پایین ممکن است در کودکان ظاهر شود، اختلال یادگیری و به ویژه اختلال خواندن یا دیسکلسیا است که در این گزارش به آن خواهیم پرداخت.
اختلال خواندن یا دیسلکسیا چیست؟
اختلال خواندن یا دیسلکسیا یکی از اختلالات رایج در زمینه یادگیری است که افراد مبتلا به آن در روانی و دقت خواندن کلمات با مشکل مواجه هستند. کودکان در مهارت‌های زبانی با چالش‌هایی روبرو هستند و به همین دلیل ممکن است علاوه بر خواندن، در سایر مهارت‌های زبانی مانند نوشتن، هجی کردن، درک جملات و تلفظ کلمات نیز دچار دشواری شوند. این اختلال ناشی از مشکلات بینایی یا هوش نیست، بلکه به دلیل اختلالات پردازش زبان در مغز ایجاد میشود. کودکان مبتلا به دیسلکسیا با چالش‌هایی مانند اشتباهات مکرر در خواندن، سرعت پایین در خواندن متون و درک ضعیف مطالب روبه‌رو هستند.
علت اختلال خواندن یا دیسلکسیا
به نظر میرسد یک رابطه ژنتیکی در به وجود آمدن اختلال موثر باشد. برخی از دانمندان تغییرات در ژن DCDC۲ را با این اختلال مرتبط میدانند. در حقیقت، وجود سابقه خانوادگی دیسلکسیا یا دیگر اختلالات و ناتوانی‌های مرتبط با خواندن، نوشتن و یادگیری میتواند احتمال بروز اختلال یادگیری در خواندن را افزایش دهد. اختلالات بینایی ممکن است موجب دشواری در پردازش حروف و کلمات در یک متن شوند و این موضوع میتواند یکی از علل بروز دیسلکسیا باشد. همچنین، برخی افراد اختلالات مخچه را با مشکلات شناختی و نارساخوانی مرتبط میدانند. علاوه بر این، تحقیقات نشان داده‌اند که مشکلات شنوایی، مانند نقص در درک صدا‌های کوتاه یا متغیر، و اختلال در عملکرد سلول‌های مغناطیسی نیز می‌توانند در بروز اختلالات یادگیری خواندن تأثیرگذار باشند. بارداری با ریسک بالا برای مادر، مانند مصرف الکل یا سیگار کشیدن در دوران بارداری، آسیب‌ها و تصادفاتی که در دوران کودکی رخ داده، سوءتغذیه شدید و همچنین قرار گرفتن در معرض مواد سمی، همگی می‌توانند عواملی باشند که منجر به بروز اختلال در یادگیری خواندن در کودکان می‌شوند.
انواع اختلال خواندن یا دیسلکسیا
۱. اختلال یادگیری تحولی: این اختلا ترکیبی از مشکلات خواندن، نوشتن، هجی کردن است و اسن امکان وجود دارد که با سایر اختلال‌ها مانند شنیداری و حرکتی همراه باشد.
۲. اختلال یادگیری اکتسابی: این نوع از اختلال در واج شناسی به وجود می‌آید.
۳. اختلال یادگیری عمیق: در این نوع اختلال فرد ناتوانی شدیدی در خواندن و درک معنایی موضوعات دارد.
علائم و نشانه‌های اختلال خواندن یا دیسلکسیا
۱. نشانه‌های اختلال خواندن در کودکان قبل از ورود به مدرسه
کودکان در این دوران در تشخیص کلمات هم وزن مانند سیر، تیر ناتوان هستند واشعار کودکانه را به سختی بیان میکنند. مهارت‌های گفتاریی بچه‌ها در این دوران با تاخیر آغاز میشود و بیان حرف اول کلمات با سختی مواجه هستند.
۲. نشانه‌های اختلال خواندن در دوران مدرسه
بچه‌ها در این دوران علاقه‌ای به یادگیری به خصوص خواندن ندارند به همین دلیل در بخش کردن و صدا کشی حروف ناتوان هستند به همین دلیل اساسا علاقه‌ای به خواندن ندارند. در ترکیب و تلفظ درست کلمات با مشکل مواجه هستند. این کودکان در تلفظ و نگارش کلماتی مانند خواب و خواستن که نوع نگارش ویژه‌ای دارند ناتوان هستند. بچه‌های دارای این اختلال در جهت یابی، ریاضی و نوشتن کلمات نیز مشکلاتی دارند.
۳. نشانه‌های اختلال خواندن در دوران بزرگسالی
همانطور که گفته شد این اختلال فقط به دوران کودکی محدود نمیشودو در صورت عدم درمان نشانه‌های این اختلال در بزرگسالی نیز دیده میشود. در بزرگسالی افراد در خواندن با صدای بلند مشکل دارند و املای کلمات را اشتباه مینویسند. این افراد از کار‌هایی که خواندن و نوشتن داشته باشند اجتناب میکنند. در یادگیری مسائل ریاضی و زبان خارجی با مشکل مواجه هستند.
راه‌های تشخیص اختلال خواندن یا دیسلکسیا
تشخیص این اختلال معمولاً دشوار است، به ویژه زمانی که کودک هنوز به مدرسه نرفته و مهارت‌های خواندن و نوشتن را کسب نکرده است. از سوی دیگر، با وجود اینکه نارساخوانی ناشی از تفاوت‌های مغزی در افراد مبتلا به این اختلال است، هیچ آزمایش خون یا غربالگری آزمایشگاهی قادر به شناسایی آن نیست. به جای این، ارزیابی دقیق و بررسی علائم متداول میتواند به شناسایی افرادی که با مشکل خواندن مواجه هستند، کمک کند. تشخیص این اختلال مستلزم تشخیص افتراقی با کودکان دیرآموز، کم هوش با در نظر گرفتن سن کودک، عوامل فرهنگی، فرصت‌های آموزشی و شرایط جسمی میباشد. افرادی که در بزرگسالی به این بیماری مبتلا می‌شوند، معمولاً در طول زندگی خود با آن دست و پنجه نرم کرده‌اند. این بیماری ممکن است به علت آسیب‌های مغزی نیز به وجود آید.
درمان اختلال خواندن یا دیسلکسیا
به طور قطعیت نمیتوان گفت درمانی برای اختلال خواندن وجود دارد، اما با استفاده ازطیف وسیعی از رویکرد‌ها میتوان انجام کار‌های ضروری مانند خواندن و نوشتن را آسان‌تر کرد.
روش‌های درمانی برای اختلال خواندن به طور موضوعی متنوع هستند، اما معمولاً شامل آموزش‌های خاصی برای هر سطح از توانایی‌های خواندن (دقت، سرعت و درک مطلب) می‌باشند. انواع مختلف این اختلالات از طریق ارزیابی گروهی توسط متخصصین گفتاردرمانی و کاردرمانی شناسایی شده و برنامه‌های درمانی مناسب اجرا می‌گردد. برای کنترل نارساخوانی میتوان کار‌های زیر را انجام داد:
۱. تاثیر آموزش در درمان اختلال خواندن
آموزش‌های تخصصی اولین و مهمترین اقدامی است که در درمان دیسلکسیا باید انجام شود. نارساخوانی با استفاده رویکرد‌ها و تکنیک‌های خاص کنترل میشود. به نظر میرسد هرچه زودتر درمان شروع گردد نتیجه نهایی نیزبهتر است. ارزیابی مهارت‌های خواندن در کنار سایر مهارت‌های تحصیلی به کمک مشاوران کمک میکند تا یک برنامه آموزشی خاص برای این کودکان توسط معلمان و والدین انجام گردد.
معلمان می‌توانند با بهره‌گیری از تکنیک‌های شنوایی، بینایی و لمسی، مهارت‌های خواندن را بهبود بخشند. در این آموزش‌های تخصصی، مهارت‌هایی نظیر واج‌آرایی، آواسازی، درک مطلب و خواندن با صدای بلند با افرادی که دچار نارساخوانی هستند، تمرین میشود. یکی از نکات کلیدی در این بخش از درمان، اهمیت درمان زودهنگام است. آغاز سریع‌تر درمان از طریق آموزش‌های تخصصی میتواند به طور قابل توجهی شانس بهبودی را افزایش دهد.
۲. استفاده از رویکرد‌های روانشناختی در درمان اختلال خواندن
مشاوره و ارزیابی‌های روانشناختی می‌توانند در فرآیند درمان اختلال یادگیری خواندن نقش مؤثری ایفا کنند، به‌ویژه در مواردی که مشکلات سلامت روان به تشدید این اختلال کمک میکنند. روان‌درمانگر با مدیریت اضطراب، افسردگی و رفتار‌های پرخاشگرانه فرد، میتواند به او در مسیر درمان یاری رساند.
۳. استفاده از فناوری در درمان اختلال خواندن
استفاده از ابزار‌های ی مانند نرم افزار‌های صوتی خواندن مانند کتاب‌های صوتی و برنامه نوشتاری مانند تبدیل متن به گفتار میتواند به کودکان داری این اختلال کمک کند تا مطالب را راحت یاد بگیرند.
۴. استفاده از مهندسی معکوس برای درمان اختلال خواندن
روش مهندسی معکوس برای درمان اختلال خواندن، در واقع شامل مجموعه‌ای از تکنیک‌هاست که به طراحی حرکات و بازی‌هایی می‌پردازد. این بازی‌ها با استفاده از روش کدگذاری، مطالب را به فرد آموزش می‌دهند. این روش بر پایه تکنیک چند حسی آموزش زبان استوار است که از حس بینایی بهره میبرد. با این حال، این تکنیک‌ها به صورت مهندسی‌تر عمل کرده و نیاز به حضور مربی یا درمانگر دارند.
توصیه‌هایی به والدین
والدین به عنوان حامی و سرپرست کودکان اقدامات زیادی را می‌توانند انجام دهند تا توانایی خواندن کودک را بهبود ببخشند. به والدین پیشنهاد میشود:
۱. مشاهده و پیگیری علائم
در صورت مشاهده کوچکترین علاوم توسط شما و معلمان فرزند خود را با کمک مشاوران و آزمایش‌های مانند تسا دیسلکسیای شای ویتز ارزیابی نمایید.
۲. صحبت و همدلی با کودک
صحبت با کودکان بسیار میتواند موثر باشد. با فرزند خود درباره راه حل‌ها و روش کنترل صحبت کننید. در کنارگفتگو تاکید نمایید که این اختلال ارتباطی با هوش ندارد.
۳. پیدا کردن نقاط قوت کودکان
با حفظ آرامش نقاط قوت فرزند را پیدا کنید و با تاکید بر روی آنها، این اختلال را در ذهن کودک کمرنگ نمایید.
جمع بندی
اگر که هیچ درمان قطعی برای اختلال یادگیری یا دیسکلسیا وجود ندارد، اما با تشخیص به موقع و کنترل آن توسط والدین، معلمان و مشاور زندگی بهتری را برای افراد رقم زد. کنترل به موقع این اختلال تاثیرات منفی آن را بر روی زندگی افراد کاهعش داده و کیفیت زندگی را بالاتر میبرد.