به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما؛ قنات‌ها، یکی از شگفتی‌های مهندسی آب در ایران باستان هستند که قدمت آن به سه هزار سال قبل برمی‌گردد. این سیستم آبیاری زیرزمینی به‌ویژه در مناطق خشک وبیابانی به دلیل توانایی در تأمین آب، نقش حیاتی در زندگی مردم ایران داشته و از دیرباز جزء ویژگی‌های منحصربه‌فرد ایران به حساب می‌آمد.
نخستین نشانه‌های استفاده از قنات در ایران به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد که ایرانیان باستان با استفاده از تکنیک‌های مهندسی پیشرفته، آب‌های زیرزمینی را از اعماق زمین به سطح می‌آوردند تا بتوانند در مناطق خشک و بیابانی زندگی کشاورزی و شهری را رونق دهند، در واقع ایجاد سکونتگاه‌های جدید در اطراف قنات‌ها نهتنها باعث رونق کشاورزی و تجارت می‌شد، بلکه موجب تقویت ساختار‌های اجتماعی و فرهنگی می‌شد. همچنین قنات‌ها، با تأمین آب لازم برای کشاورزی، دامداری، شرب و حتی برخی صنایع اساسی اقتصاد محلی را تشکیل می‌دادند.
استفاده از قنات‌ها علاوه بر ایران در کشور‌های دیگر همچون افغانستان، تونس، الجزایر و سایر نقاط دنیا هم رایج بوده است. سال ۲۰۱۶ سازمان جهانی یونسکو با درنظر گرفتن ویژگی‌هایی از قبیل عمیق‌ترین، طولانی‌ترین و قدیمی‌ترین قنات‌ها، نام ۱۱ قنات ایرانی شامل قنات‌های قصبه گناباد، بلده فردوس، حسن‌آباد مشیر، باغ زارچ، ابراهیم‌آباد اراک، مزدآباد، وزوان، مون، گوهرریز جوپار، اکبرآباد بم و قاسم‌آباد بم را در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کرد.
آب جمع‌آوری‌شده از قنات‌ها به‌طور طبیعی به‌وسیله شیب زمین به سمت چشمه‌ها یا مخازن ذخیره آب هدایت می‌شود. این سیستم‌ها به‌ویژه در فصول گرم سال و در مکان‌های بیابانی برای تأمین آب شرب و کشاورزی ضروری بودند. شهر تهران که امروزه به عنوان پایتخت ایران و یک کلان‌شهر بزرگ شناخته می‌شود، در گذشته برای تامین آب شرب مورد نیازش به شدت وابسته به منابع آبی زیرزمینی از جمله قنات‌ها بوده است. در زمان‌های مختلف، قنات‌ها در تهران ساخته و تکمیل شدند و به تأمین آب برای کشاورزی، شرب و صنایع محلی کمک کردند.
در تهران هنوز هم برخی از قنات‌های تاریخی قابل شناسایی هستند که بسیاری از آنها به‌طور سنتی حفظ و مرمت شده‌اند. از جمله این قنات‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
قنات یوسف‌آباد: این قنات یکی از مهم‌ترین قنات‌های تاریخی تهران است که در دوران صفویه ساخته شد و هنوز آب از آن جریان دارد.
قنات درکه: این قنات در منطقه شمال غرب تهران واقع شده و آب آن از کوه‌های اطراف تأمین می‌شود. درکه یکی از مناطق کوهستانی تهران است و این قنات در گذشته به تأمین آب این منطقه کمک می‌کرد.
قنات باغ‌فردوس: این قنات در منطقه شمالی تهران قرار دارد و به تأمین آب برای کشاورزی و باغات در اطراف آن کمک می‌کرد.
کم آبی همواره یکی از چالش‌های اصلی است که جهان با آن مواجه شده است و در سراسر دنیا کشور‌ها در تلاش برای جلوگیری از گسترش این موضوع هستند در حالی که کشور ایران با استفاده از قنات‌هایی که در سراسر کشور وجود دارد، می‌تواند با به کارگیری آب قنات‌ها که در اکثر مناطق هدر می‌روند نه تنها بخشی از آب مصرفی شهروندان را تامین کند بلکه از آنها برای آبیاری پارک‌ها و تامین آب آبنما‌ها استفاده کند.
وجود ۶۰۰ رشته قنات در تهران با طولی معادل مرز افغانستان تا ترکیه
احمد مالکی پدر قنات‌های تهران در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما گفت: کشور ایران در حوزه قنات در دنیا شناخته شده است و قدمت نخستین قنات‌های ساخته شده در ایران به سه هزار سال پیش بازمی‌گردد. تا قبل از انجام لوله کشی آب در تهران و مناطق اطرافش از ۴۸ قنات تامین می‌شد که با گسترده‌تر شدن لوله کشی در سطح شهر استفاده از قنات‌ها به فراموشی سپرده شد.
وی افزود: در تهران حدود ۶۰۰ رشته قنات با طول حدود ۲ هزار کیلومتر، معادل مرز افغانستان تا ترکیه وجود دارد. در مناطق شمالی تهران (مناطق ۱ تا ۵) حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ رشته قنات کوه پایه‌ای است که به دلیل شرایط خاص‌شان هرگز خشک نمی‌شوند و با برنامه ریزی‌های دقیق می‌توان حدود ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب مصرفی تهران را تامین کرد.
پدر قنات تهران درخصوص قابل شرب بودن و کیفیت آب قنات‌ها بیان کرد: به‌طور کلی کیفیت آب‌های قنات بسیار مطلوب‌تر از آب چاه خواهد بود. آب قنات به دلیل ساکن نبودن و در معرض هوا قرار داشتن سالم‌تر هستند و رسوبات کمتری دارند که می‌توان با استفاده از برخی سیستم‌های تصفیه آب این آبهارا قابل شرب کرد.
قنات‌ها به‌عنوان یک نوآوری مهندسی مهم در ایران باستان، نهتنها برای تأمین آب در مناطق خشک و بیابانی ضروری بودند، بلکه بخش زیادی از تاریخ، فرهنگ و اجتماع ایران را شکل دادند. قنات‌های تهران نقش مهمی در تاریخ این شهر ایفا کرده‌اند و همچنان برخی از آنها به‌عنوان میراث فرهنگی و تاریخی مورد توجه قرار دارند. با وجود کاهش استفاده از قنات‌ها در دوران مدرن، این سیستم‌های آبی هنوز هم یادآور توانمندی و ابتکار ایرانیان در مواجهه با چالش‌های طبیعی و جغرافیایی هستند.