حجت الاسلام «محسن ادیب بهروز» ضمن تبیین آموزه‌های اصولی در تربیت فرزند، بر اساس سیره حضرت زهرا(س)، اظهارکرد: حضرت زهرا (س) در نظام هستی جایگاهی ویژه دارند. بر اساس آیه ۴۲ سوره آل عمران خداوند زنانی را در عالم به عنوان زنان برتر مطرح می کنند. در تفسیر این آیه از رسول خدا (ص) نقل شده است که مصداق آن را چهار بانو در عالم معرفی کردند که یکی از ایشان وجود مبارک حضرت صدیقه طاهره (س) است. پیامبر اعظم(ص) از ایشان به عنوان «سیده نساء العالمین» نام بردند.
مادر دو امام
مدیر گروه تاریخ اسلام مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران تصریح کرد: اگر در میان مادران امامان معصوم به حضرت زهرا (س) با چنین جایگاه ویژه ای که مادر دو امام هستند و این ویژگی تنها مختص ایشان است که دو امام معصوم را تربیت کرده و به جامعه تحویل داده اند، توجه نشود و حقیقت وجود ایشان در هستی مورد غفلت قرار بگیرد ، به این معنا است که حقیقتی را نادیده گرفته یا منکر شده ایم.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به عدم توان ما برای دسترسی به چنین شخصیتی خاطرنشان کرد: شاید آنچه که ایشان به صورت رفتاری با فرزندانشان داشتند برای ما نه قابل درک باشد و نه بتوانیم به آن ورود کنیم. به تعبیر حضرت امام خمینی (ره) که معتقد بودند ما تنها می‌توانیم سایه‌ای از حضرت زهرا سلام الله علیها درک کرده و به آن سایه نزدیک شویم.
نقش بنیادین بارداری در تربیت فرزند
وی تصریح کرد: اولین موضوع درباره تربیت فرزند که از جایگاه یک مادر می‌توان به آن پرداخت دوران بارداری مادر است. چرا که نقش مادر در دوره بارداری نقشی بنیادی و کلیدی در شکل‌گیری شخصیت انسان است. یعنی این دوره به صورت بنیادی بر شخصیت او ، تاثیرگذار است تا جایی که آثار این دوره را (چه مثبت و چه منفی) به راحتی نمی‌توان تغییر داد.
حجت الاسلام ادیب با بیان اینکه آثار دوران بارداری بر شخصیت جنین فوق العاده بنیادی، عمیق و ماندگار است گفت: به همین دلیل در برخی از روایات مربوط به والدین نقل شده که وقتی فرزند آنها مرتکب برخی گناهان می‌شود در مرحله اول مادر و در مرحله بعد پدر در برزخ مورد عذاب قرار می‌گیرند. چون در دوران بارداری آنچه که از قصور و تقصیرات از پدر و مادر سر می‌زند آثار خود را بر شخصیت فرزند به جا می‌گذارد که ممکن است این آثار ۲۰ یا ۳۰ سال بعد بروز و ظهور پیدا کند.
افزایش ارتباط مادر با خدا در دوره بارداری
وی در رابطه با رفتارها و کنش های حضرت زهرا (س) در دوران بارداری بیان کرد: بنابر آنچه از مستندات و روایات وجود دارد این است که در این دوران ارتباط ایشان با خالق فوق العاده افزایش می‌یافت. این مسئله شاید برای ایشان که قرار است مادر دو امام باشند یک مسئله طبیعی به نظر برسد اما برای ما نیز این درس آموزی را دارد که اگر بناست در تربیت فرزندمان اصول و معیارهایی را مد نظر داشته باشیم نخستین موضوع این است که مادر در دوران بارداری تا جایی که می‌تواند ارتباط با خالق را افزایش و ارتباط با مخلوق را کاهش دهد. این مسئله به شدت تاثیرات اخلاقی و شخصیتی بر جنین دارد.
این کارشناس مذهبی ادامه داد: ممکن است مادر بگوید که این ارتباطات چندان اثری بر من نداشته است اما آثاری که معمولاً روی جنین می‌گذارد غیر قابل انکار است.
وی با بیان اینکه پرهیز به معنای پیشگیری است، تأکید کرد: ممکن است مادر تصور کند این رفتار یا این ادبیات و... که در معرض آن قرار می‌گیرد اشتباه و مضر نیست و نیازی به پرهیز ندارد اما از باب پیشگیری گفته می شود که با مراقبت در ارتباطات خود ضرر نمی‌کند. چون بارداری دوره‌ای است که شخصیت جنین در حال شکل‌گیری است و این ارتباطات آثار ماندگاری بر آن ایجاد می‌کند. این آثار گاهی بعد از ۳۰ یا ۴۰ سال بروز و ظهور پیدا می‌کند و شاید دیگر قابل جبران نباشد. نکته دوم زمان و مکان ولادت فرزندان است. ما می‌بینیم هم حضرت زهرا (س) و هم سایر امامان معصوم (ع) نسبت به زمان و مکان ولادت فرزندانشان و افرادی که در آن محیط قرار داشتند، بسیار حساسیت نشان می دادند.
حجت الاسلام ادیب در بیان دلایل این موضوع گفت: معمولاً افرادی که هنگام ولادت در مکان ولادت حضور پیدا می‌کنند مستقیم یا غیرمستقیم روی شخصیت کودک اثرگذار هستند. همانطور که در علم بهداشت گفته می‌شود که اگر بر فرض فرد بیماری آنجا حضور داشته باشد و بیماری وی مسری باشد روی کودک اثر می گذارد حتی گاهی گفته می‌شود ممکن است برای فرد بزرگسال خطری نباشد اما آن کودک در معرض خطر جدی است. در بعد روحی و شخصیتی و اخلاقی نیز تاثیرپذیری کودک تازه متولد شده چندین برابر است. به همین دلیل در مستندات تاریخی می‌بینیم که در زمان و مکان ولادت فرزندان آن حضرت(س) تنها وجود مبارک حضرت امیر (ع) حضور دارند. در برخی روایات و مستندات نیز فقط اشاراتی آمده است که از حضرت مریم(س) نیز نام برده شده است.
واگذاری نامگذاری به پیامبر(ص)
وی در بخش دیگری از سخنان خود به اقدامات شخص حضرت زهرا(س) در این زمینه اشاره کرد و افزود: می‌دانیم که حضرت صدیقه طاهره(س) یک شخصیت ویژه الهی است و همسرشان نیز در نظام هستی بعد از رسول خدا(ص) جایگاهی خاص دارد اما جالب است که طبق مستندات تاریخی ایشان نامگذاری فرزندانشان را به پیامبر(ص) واگذار می کردند و به امیرالمومنین (ع) می‌فرمودند که نوزاد را محضر رسول خدا(ص) ببرند. این موضوع از دو بعد قابل بررسی و الگوگیری است.
ارتباط شخصیت با نام کودک
وی ادامه داد: برای کودکی که تازه متولد می‌شود دو اقدام باید انجام داد. دو اقدامی که گاهی در نظام بشری مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد و تصور می‌شود چندان مهم نیست در حالی که بسیار حساس و اثرگذار است. یک اقدام موضوع «نامگذاری کودک» است که با شخصیت کودک ارتباط مستقیم دارد. یعنی شخصیت کودک اساساً با نام او مرتبط است و از آن تاثیر می‌پذیرد. بنابراین نامی که برای کودک انتخاب می‌شود باید بسیار حساب شده باشد.
این استاد تاریخ اسلام تاکید کرد: در مورد نامگذاری کودک، فرد نامگذار نیز بسیار مهم است یعنی کسی که نام را انتخاب می‌کند. در گزارشات تاریخی ذکر شده رسول خدا(ص) در نامگذاری نوزاد تعلل کردند وقتی دلیل را پرسیدند ایشان فرمود: من منتظر هستم که این فرزند از جانب خدا نامگذاری شود. یعنی نام تا این حد می‌تواند مهم و موثر باشد.
اهمیت اذان و اقامه گفتن در گوش نوزاد
حجت الاسلام ادیب موضوع مهم دیگر بعد از تولد را که باید به آن توجه کرد اولین صوتی که قرار است به شکل اذان و اقامه در گوش کودک زمزمه شود برشمرد و گفت: این مسئله هم متاسفانه در میان ما یا بسیار کمرنگ است یا به صورت سطحی به آن نگاه می شود. در حالی که در روایات دلیل اصرار بر این موضوع بیان شده است. مهم بودن اقامه اذان و اقامه در گوش کودک تازه متولد شده از آن جهت است نخستین کلماتی که کودک در این عالم می‌شنود کلماتی باشد که با فطرت او همخوانی دارد یعنی اذان و اقامه. این بسیار مورد تاکید است به عبارت دیگر اذان و اقامه گفتن در گوش کودک تازه متولد شده به این معناست که کودک در نخستین لحظه‌ای که از عالم دنیا صوتی دریافت می‌کند، محتوای این صوت اذان و اقامه باشد و صاحب آن صوت و آن نفس و کسی که این محتوا را در گوش کودک قرائت می‌کند هم بسیار مهم است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: اگر قرار است اولین سخنان و اولین صوت، محتوای الهی باشد فردی هم که این صوت را در گوش کودک قرائت می‌کند باید انسان پاکی باشد یا حداقل کمترین آلودگی را داشته باشد.
اهمیت عقیقه کردن برای نوزاد
این کارشناس دینی همچنین با اشاره به اهمیت عقیقه کردن در هنگام تولد نوزاد، خاطرنشان کرد: برخی ممکن است سوال کنند که در آن زمان و در آن شرایط چه لزومی داشته که پیامبر(ص) برای فرزندان حضرت زهرا (س) عقیقه انجام می دادند؟ در حالی که ما می‌بینیم عقیقه هم توسط پیامبر(ص) انجام می‌شود و بر اساس مستندات تاریخی شخص حضرت زهرا(س) نیز عقیقه انجام می‌دهند. این نشان می‌دهد که عقیقه در روزهای اول تولد کودک می تواند در مصون ماندن او از بسیاری از بلایایی که ما حتی از آنها اطلاع نداریم موثر باشد.
تأثیر تغذیه روی شخصیت
حجت الاسلام ادیب موضوع تغذیه را نیز از دیگر نکات مهم در این رابطه برشمرد و با اشاره به تاثیر تغذیه بر شخصیت کودک، گفت: به تناسب شخصیتی که قرار است به وجود بیاید نحوه و نوع تغذیه متفاوت است. اگر مادر و پدر به ضریب سلامت نوزادشان اهمیت می‌دهند و مایل هستند که ضریب سلامت فرزندشان بالا باشد باید در نوع و نحوه تغذیه کودک به خصوص در ۱ تا ۲ سالگی توجه ویژه داشته باشند.
وی یادآور شد: نکته مهم در این مسئله این است که هرچه مادر ضریب سلامت اخلاقی خود را در این دوران افزایش دهد تاثیرات مثبت در سلامت فرزند را تضمین می‌کند. برای درک بهتر این مسئله به یک واقعیت در جامعه معاصر شاره می‌کنم شما شهید شیخ فضل الله نوری را می‌شناسید یک عالم مشهور و انسان وارسته الهی. در یک دوره‌ای همسر ایشان فوت می‌کنند و مرحوم شیخ فضل الله طبق سنت آن دوره در جستجوی دایه‌ای برای کودک بودند. بانویی که ظاهرا سلامت اخلاقی، رفتاری و اعتقادی داشت به ایشان معرفی می‌کنند و ایشان یک مدت کوتاه (شاید کمتر از حتی به دو ماه) شیردهی کودک را به این بانو می‌سپارند. مرحوم شیخ فضل الله در خاطراتشان نقل می‌کنند که من وقتی بروز و ظهور رفتار کودک را می‌دیدم نگران می‌شدم. مدتی برنامه‌ریزی‌هایی انجام دادم اما دیدم که تاثیری ندارد و واکنش کودک منفی است لذا حساس شدم و بررسی کردم. بعد از بررسی جوانب مختلف و بعد از تحقیق متوجه شدم که خانومی که به این کودک برای مدت کوتاهی شیر داده ناصبی مذهب بوده است.
وی تصریح کرد: علیرغم تلاش‌های زیاد شیخ فضل الله نوری برای تربیت این کودک در دوره خردسالی و بزرگسالی نتیجه ای حاصل نشد. تا حدی که بعد از شهادت شیخ تنها فردی از اطرافیان که از شهادت ایشان خوشحال می‌شود همان فرزند است. و بعدها از این کودک فرزندی به وجود می‌آید به نام کیانوری معروف. کیانوری یکی از متفکران مکتب مارکسیسم در دهه ۴۰ و ۵۰ بود. یعنی یکی از متفکران مکتب مارسیسم نوه شیخ فضل الله نوری است!!
این استاد تاریخ اسلام در پایان خاطرنشان کرد: این خاطرات با روایات ما در این رابطه همخوانی دارد. در روایات ما نقل شده که «شیر طبیعت را دگرگون می کند»، تغذیه کودک به خصوص در دوران شیرخوارگی بسیار حائز اهمیت است شیری که به کودک داده می‌شود شخصیت او را شکل می‌دهد.
حجت الاسلام «محسن ادیب بهروز» ضمن تبیین آموزه‌های اصولی در تربیت فرزند، بر اساس سیره حضرت زهرا(س)، اظهارکرد: حضرت زهرا (س) در نظام هستی جایگاهی ویژه دارند. بر اساس آیه ۴۲ سوره آل عمران خداوند زنانی را در عالم به عنوان زنان برتر مطرح می کنند. در تفسیر این آیه از رسول خدا (ص) نقل شده است که مصداق آن را چهار بانو در عالم معرفی کردند که یکی از ایشان وجود مبارک حضرت صدیقه طاهره (س) است. پیامبر اعظم(ص) از ایشان به عنوان «سیده نساء العالمین» نام بردند.
مادر دو امام
مدیر گروه تاریخ اسلام مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران تصریح کرد: اگر در میان مادران امامان معصوم به حضرت زهرا (س) با چنین جایگاه ویژه ای که مادر دو امام هستند و این ویژگی تنها مختص ایشان است که دو امام معصوم را تربیت کرده و به جامعه تحویل داده اند، توجه نشود و حقیقت وجود ایشان در هستی مورد غفلت قرار بگیرد ، به این معنا است که حقیقتی را نادیده گرفته یا منکر شده ایم.
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به عدم توان ما برای دسترسی به چنین شخصیتی خاطرنشان کرد: شاید آنچه که ایشان به صورت رفتاری با فرزندانشان داشتند برای ما نه قابل درک باشد و نه بتوانیم به آن ورود کنیم. به تعبیر حضرت امام خمینی (ره) که معتقد بودند ما تنها می‌توانیم سایه‌ای از حضرت زهرا سلام الله علیها درک کرده و به آن سایه نزدیک شویم.
نقش بنیادین بارداری در تربیت فرزند
وی تصریح کرد: اولین موضوع درباره تربیت فرزند که از جایگاه یک مادر می‌توان به آن پرداخت دوران بارداری مادر است. چرا که نقش مادر در دوره بارداری نقشی بنیادی و کلیدی در شکل‌گیری شخصیت انسان است. یعنی این دوره به صورت بنیادی بر شخصیت او ، تاثیرگذار است تا جایی که آثار این دوره را (چه مثبت و چه منفی) به راحتی نمی‌توان تغییر داد.
حجت الاسلام ادیب با بیان اینکه آثار دوران بارداری بر شخصیت جنین فوق العاده بنیادی، عمیق و ماندگار است گفت: به همین دلیل در برخی از روایات مربوط به والدین نقل شده که وقتی فرزند آنها مرتکب برخی گناهان می‌شود در مرحله اول مادر و در مرحله بعد پدر در برزخ مورد عذاب قرار می‌گیرند. چون در دوران بارداری آنچه که از قصور و تقصیرات از پدر و مادر سر می‌زند آثار خود را بر شخصیت فرزند به جا می‌گذارد که ممکن است این آثار ۲۰ یا ۳۰ سال بعد بروز و ظهور پیدا کند.
افزایش ارتباط مادر با خدا در دوره بارداری
وی در رابطه با رفتارها و کنش های حضرت زهرا (س) در دوران بارداری بیان کرد: بنابر آنچه از مستندات و روایات وجود دارد این است که در این دوران ارتباط ایشان با خالق فوق العاده افزایش می‌یافت. این مسئله شاید برای ایشان که قرار است مادر دو امام باشند یک مسئله طبیعی به نظر برسد اما برای ما نیز این درس آموزی را دارد که اگر بناست در تربیت فرزندمان اصول و معیارهایی را مد نظر داشته باشیم نخستین موضوع این است که مادر در دوران بارداری تا جایی که می‌تواند ارتباط با خالق را افزایش و ارتباط با مخلوق را کاهش دهد. این مسئله به شدت تاثیرات اخلاقی و شخصیتی بر جنین دارد.
این کارشناس مذهبی ادامه داد: ممکن است مادر بگوید که این ارتباطات چندان اثری بر من نداشته است اما آثاری که معمولاً روی جنین می‌گذارد غیر قابل انکار است.
وی با بیان اینکه پرهیز به معنای پیشگیری است، تأکید کرد: ممکن است مادر تصور کند این رفتار یا این ادبیات و... که در معرض آن قرار می‌گیرد اشتباه و مضر نیست و نیازی به پرهیز ندارد اما از باب پیشگیری گفته می شود که با مراقبت در ارتباطات خود ضرر نمی‌کند. چون بارداری دوره‌ای است که شخصیت جنین در حال شکل‌گیری است و این ارتباطات آثار ماندگاری بر آن ایجاد می‌کند. این آثار گاهی بعد از ۳۰ یا ۴۰ سال بروز و ظهور پیدا می‌کند و شاید دیگر قابل جبران نباشد. نکته دوم زمان و مکان ولادت فرزندان است. ما می‌بینیم هم حضرت زهرا (س) و هم سایر امامان معصوم (ع) نسبت به زمان و مکان ولادت فرزندانشان و افرادی که در آن محیط قرار داشتند، بسیار حساسیت نشان می دادند.
حجت الاسلام ادیب در بیان دلایل این موضوع گفت: معمولاً افرادی که هنگام ولادت در مکان ولادت حضور پیدا می‌کنند مستقیم یا غیرمستقیم روی شخصیت کودک اثرگذار هستند. همانطور که در علم بهداشت گفته می‌شود که اگر بر فرض فرد بیماری آنجا حضور داشته باشد و بیماری وی مسری باشد روی کودک اثر می گذارد حتی گاهی گفته می‌شود ممکن است برای فرد بزرگسال خطری نباشد اما آن کودک در معرض خطر جدی است. در بعد روحی و شخصیتی و اخلاقی نیز تاثیرپذیری کودک تازه متولد شده چندین برابر است. به همین دلیل در مستندات تاریخی می‌بینیم که در زمان و مکان ولادت فرزندان آن حضرت(س) تنها وجود مبارک حضرت امیر (ع) حضور دارند. در برخی روایات و مستندات نیز فقط اشاراتی آمده است که از حضرت مریم(س) نیز نام برده شده است.
واگذاری نامگذاری به پیامبر(ص)
وی در بخش دیگری از سخنان خود به اقدامات شخص حضرت زهرا(س) در این زمینه اشاره کرد و افزود: می‌دانیم که حضرت صدیقه طاهره(س) یک شخصیت ویژه الهی است و همسرشان نیز در نظام هستی بعد از رسول خدا(ص) جایگاهی خاص دارد اما جالب است که طبق مستندات تاریخی ایشان نامگذاری فرزندانشان را به پیامبر(ص) واگذار می کردند و به امیرالمومنین (ع) می‌فرمودند که نوزاد را محضر رسول خدا(ص) ببرند. این موضوع از دو بعد قابل بررسی و الگوگیری است.
ارتباط شخصیت با نام کودک
وی ادامه داد: برای کودکی که تازه متولد می‌شود دو اقدام باید انجام داد. دو اقدامی که گاهی در نظام بشری مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد و تصور می‌شود چندان مهم نیست در حالی که بسیار حساس و اثرگذار است. یک اقدام موضوع «نامگذاری کودک» است که با شخصیت کودک ارتباط مستقیم دارد. یعنی شخصیت کودک اساساً با نام او مرتبط است و از آن تاثیر می‌پذیرد. بنابراین نامی که برای کودک انتخاب می‌شود باید بسیار حساب شده باشد.
این استاد تاریخ اسلام تاکید کرد: در مورد نامگذاری کودک، فرد نامگذار نیز بسیار مهم است یعنی کسی که نام را انتخاب می‌کند. در گزارشات تاریخی ذکر شده رسول خدا(ص) در نامگذاری نوزاد تعلل کردند وقتی دلیل را پرسیدند ایشان فرمود: من منتظر هستم که این فرزند از جانب خدا نامگذاری شود. یعنی نام تا این حد می‌تواند مهم و موثر باشد.
اهمیت اذان و اقامه گفتن در گوش نوزاد
حجت الاسلام ادیب موضوع مهم دیگر بعد از تولد را که باید به آن توجه کرد اولین صوتی که قرار است به شکل اذان و اقامه در گوش کودک زمزمه شود برشمرد و گفت: این مسئله هم متاسفانه در میان ما یا بسیار کمرنگ است یا به صورت سطحی به آن نگاه می شود. در حالی که در روایات دلیل اصرار بر این موضوع بیان شده است. مهم بودن اقامه اذان و اقامه در گوش کودک تازه متولد شده از آن جهت است نخستین کلماتی که کودک در این عالم می‌شنود کلماتی باشد که با فطرت او همخوانی دارد یعنی اذان و اقامه. این بسیار مورد تاکید است به عبارت دیگر اذان و اقامه گفتن در گوش کودک تازه متولد شده به این معناست که کودک در نخستین لحظه‌ای که از عالم دنیا صوتی دریافت می‌کند، محتوای این صوت اذان و اقامه باشد و صاحب آن صوت و آن نفس و کسی که این محتوا را در گوش کودک قرائت می‌کند هم بسیار مهم است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: اگر قرار است اولین سخنان و اولین صوت، محتوای الهی باشد فردی هم که این صوت را در گوش کودک قرائت می‌کند باید انسان پاکی باشد یا حداقل کمترین آلودگی را داشته باشد.
اهمیت عقیقه کردن برای نوزاد
این کارشناس دینی همچنین با اشاره به اهمیت عقیقه کردن در هنگام تولد نوزاد، خاطرنشان کرد: برخی ممکن است سوال کنند که در آن زمان و در آن شرایط چه لزومی داشته که پیامبر(ص) برای فرزندان حضرت زهرا (س) عقیقه انجام می دادند؟ در حالی که ما می‌بینیم عقیقه هم توسط پیامبر(ص) انجام می‌شود و بر اساس مستندات تاریخی شخص حضرت زهرا(س) نیز عقیقه انجام می‌دهند. این نشان می‌دهد که عقیقه در روزهای اول تولد کودک می تواند در مصون ماندن او از بسیاری از بلایایی که ما حتی از آنها اطلاع نداریم موثر باشد.
تأثیر تغذیه روی شخصیت
حجت الاسلام ادیب موضوع تغذیه را نیز از دیگر نکات مهم در این رابطه برشمرد و با اشاره به تاثیر تغذیه بر شخصیت کودک، گفت: به تناسب شخصیتی که قرار است به وجود بیاید نحوه و نوع تغذیه متفاوت است. اگر مادر و پدر به ضریب سلامت نوزادشان اهمیت می‌دهند و مایل هستند که ضریب سلامت فرزندشان بالا باشد باید در نوع و نحوه تغذیه کودک به خصوص در ۱ تا ۲ سالگی توجه ویژه داشته باشند.
وی یادآور شد: نکته مهم در این مسئله این است که هرچه مادر ضریب سلامت اخلاقی خود را در این دوران افزایش دهد تاثیرات مثبت در سلامت فرزند را تضمین می‌کند. برای درک بهتر این مسئله به یک واقعیت در جامعه معاصر شاره می‌کنم شما شهید شیخ فضل الله نوری را می‌شناسید یک عالم مشهور و انسان وارسته الهی. در یک دوره‌ای همسر ایشان فوت می‌کنند و مرحوم شیخ فضل الله طبق سنت آن دوره در جستجوی دایه‌ای برای کودک بودند. بانویی که ظاهرا سلامت اخلاقی، رفتاری و اعتقادی داشت به ایشان معرفی می‌کنند و ایشان یک مدت کوتاه (شاید کمتر از حتی به دو ماه) شیردهی کودک را به این بانو می‌سپارند. مرحوم شیخ فضل الله در خاطراتشان نقل می‌کنند که من وقتی بروز و ظهور رفتار کودک را می‌دیدم نگران می‌شدم. مدتی برنامه‌ریزی‌هایی انجام دادم اما دیدم که تاثیری ندارد و واکنش کودک منفی است لذا حساس شدم و بررسی کردم. بعد از بررسی جوانب مختلف و بعد از تحقیق متوجه شدم که خانومی که به این کودک برای مدت کوتاهی شیر داده ناصبی مذهب بوده است.
وی تصریح کرد: علیرغم تلاش‌های زیاد شیخ فضل الله نوری برای تربیت این کودک در دوره خردسالی و بزرگسالی نتیجه ای حاصل نشد. تا حدی که بعد از شهادت شیخ تنها فردی از اطرافیان که از شهادت ایشان خوشحال می‌شود همان فرزند است. و بعدها از این کودک فرزندی به وجود می‌آید به نام کیانوری معروف. کیانوری یکی از متفکران مکتب مارکسیسم در دهه ۴۰ و ۵۰ بود. یعنی یکی از متفکران مکتب مارسیسم نوه شیخ فضل الله نوری است!!
این استاد تاریخ اسلام در پایان خاطرنشان کرد: این خاطرات با روایات ما در این رابطه همخوانی دارد. در روایات ما نقل شده که «شیر طبیعت را دگرگون می کند»، تغذیه کودک به خصوص در دوران شیرخوارگی بسیار حائز اهمیت است شیری که به کودک داده می‌شود شخصیت او را شکل می‌دهد.