گزارش «ارزیابی جهانی اکسید نیتروژن ۲۰۲۴» سازمان ملل که در COP۲۹ در باکو، آذربایجان، رونمایی شد، تأثیرات فزاینده انتشار گاز اکسید نیتروژن (N₂O) بر تغییرات اقلیمی و لایه ازن را برجسته می‌کند.
به گزارش تسنیم، این گزارش که توسط برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) و سازمان خواربار و کشاورزی (FAO) تهیه شده، نگرانی‌های جدی در مورد افزایش سریع انتشار گاز N₂O را مطرح می‌کند و بر لزوم اقدام فوری برای کاهش پیامد‌های زیست‌محیطی و بهداشتی شدید آن تأکید دارد.
قوی‌تر از دی‌اکسید کربن
اکسید نیتروژن گازی گلخانه‌ای است که حدود ۲۷۰ برابر قوی‌تر از دی‌اکسید کربن در گرم کردن کره زمین عمل می‌کند و در حال حاضر حدود ۱۰ درصد از گرمایش خالص جهانی را از آغاز عصر صنعتی به خود اختصاص داده است.
این گاز عمدتاً از طریق فعالیت‌های کشاورزی مانند استفاده از کود‌های شیمیایی و فضولات حیوانی منتشر می‌شود، اما صنایع شیمیایی نیز یکی از منابع انتشار آن هستند. اکسید نیتروژن پس از دی‌اکسید کربن و متان، سومین گاز گلخانه‌ای تأثیرگذار و مهم‌ترین ماده تخریب‌کننده لایه ازن است که همچنان وارد اتمسفر می‌شود.
انتشار N₂O و تهدید اهداف اقلیمی
این گزارش یادآور می‌شود که افزایش انتشار گاز N₂O توانایی محدود کردن گرمایش جهانی به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد را به خطر می‌اندازد و هشدار می‌دهد که عدم کاهش این انتشار‌ها می‌تواند تلاش‌ها برای تحقق اهداف توافقنامه پاریس را ناکام بگذارد.
این گزارش تأکید می‌کند که بدون اقدام فوری، هیچ مسیر عملی برای محدود کردن گرمایش جهانی به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد وجود ندارد و کاهش انتشار می‌تواند بیش از ۴۰ درصد از سطح کنونی کاهش یابد.
پیامد‌های بهداشتی انتشار کنترل‌نشده این گاز نیز نگران‌کننده است و ادامه انتشار می‌تواند میزان تابش فرابنفش جهانی را افزایش داده و منجر به افزایش موارد سرطان پوست و آب‌مروارید شود.
اقدامات پیشگیرانه برای کاهش انتشار N₂O همچنین می‌تواند به بهبود لایه ازن کمک کند که از سلامت انسان در برابر تابش‌های مضر فرابنفش محافظت می‌کند.
کاهش N₂O و پیشگیری از میلیون‌ها مرگ زودرس
علاوه بر تأثیرات اقلیمی، کاهش انتشار N₂O می‌تواند مزایای قابل‌توجهی برای سلامت عمومی داشته باشد. بر اساس تخمین‌های این گزارش، کاهش هم‌زمان گاز N₂O، اکسید‌های نیتروژن و آمونیاک می‌تواند تا سال ۲۰۵۰ از ۲۰ میلیون مرگ زودرس در سراسر جهان جلوگیری کند که عمدتاً به دلیل بهبود کیفیت هوا خواهد بود.
با تحول در شیوه‌های کشاورزی و کاهش مصرف بیش از حد نیتروژن، جوامع همچنین می‌توانند کیفیت آب و خاک را بهبود بخشند که برای سلامت اکوسیستم‌ها ضروری است.
در این رابطه، دکتر راوی‌شانکارا؛ رئیس ارزیابی و دانشمند جوی در دانشگاه ایالتی کلرادو، توضیح داد: «مدیریت پایدار نیتروژن نه‌تن‌ها انتشار گاز اکسید نیتروژن را کاهش می‌دهد، بلکه از آزاد شدن سایر ترکیبات مضر نیتروژن نیز جلوگیری می‌کند. این اقدام می‌تواند کیفیت هوا و آب را بهبود بخشد، اکوسیستم‌ها را حفاظت کند و سلامت انسان را حفظ کند، در حالی که امنیت غذایی نیز تضمین می‌شود.»
راهکار‌های کاهش انتشار گاز N₂O
این ارزیابی مجموعه‌ای از راهبرد‌های بین‌بخشی را برای کاهش قابل‌توجه انتشار گاز N₂O ارائه می‌دهد که شامل بهینه‌سازی استفاده از نیتروژن در کشاورزی و اتخاذ شیوه‌های پاک‌تر در صنایع شیمیایی است.
بر همین اساس، دیوید کانتر؛ رئیس این ارزیابی و استاد دانشگاه نیویورک، گفت: «کاهش انتشار N₂O می‌تواند از انتشار معادل ۲۳۵ میلیارد تن دی‌اکسید کربن تا سال ۲۱۰۰ جلوگیری کند. این مقدار معادل شش سال انتشار فعلی دی‌اکسید کربن حاصل از سوخت‌های فسیلی در سطح جهان است.»
برای دستیابی به این کاهش‌ها، گزارش خواستار یک رویکرد جامع به مدیریت نیتروژن شده است. با کاهش مصرف نیتروژن و استفاده از شیوه‌های هدفمند در استفاده از کودها، بخش کشاورزی می‌تواند انتشار N₂O را کاهش دهد و در عین حال بهره‌وری را حفظ کند. این اقدامات نه تنها به تثبیت اقلیم کمک می‌کند، بلکه باعث کاهش روان‌آب‌های مغذی می‌شود که تأثیرات منفی بر اکوسیستم‌های آبی و زمینی دارند.
حفاظت از لایه اوزون
گزارش تأکید می‌کند که کاهش انتشار N₂O به بهبود لایه ازن کمک می‌کند؛ لایه‌ای که از دهه‌ها پیش موضوع تلاش‌های حفاظت جهانی از طریق پروتکل مونترال بوده است.
مگومی سکی؛ دبیر اجرایی دبیرخانه پروتکل مونترال، گفت: «لایه ازن برای تمام حیات روی زمین حیاتی است و دهه‌هاست که طرفین پروتکل مونترال برای حفاظت از آن تلاش می‌کنند. این ارزیابی سازمان ملل بر نیاز به هوشیاری، تعهد و اقدام مداوم برای بازیابی لایه ازن تأکید دارد.»
آلاینده‌ای قدرتمند، اما کمتر شناخته‌شده
مارتینا اوتو؛ رئیس دبیرخانه ائتلاف اقلیمی و هوای پاک UNEP، بر اهمیت اقدام فوری برای بهره‌برداری از مزایای گسترده در زمینه اقلیم، کیفیت هوا و سلامت تأکید کرد.
وی گفت: «این ارزیابی زنگ خطری برای یک آلاینده قدرتمند، اما نسبتاً فراموش‌شده را به صدا در می‌آورد که نقش بزرگی در تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا دارد. با استفاده از ابزار‌های کاهش انتشار که در این ارزیابی معرفی شده‌اند و در حال حاضر در دسترس ما قرار دارند، می‌توانیم به مزایای متعددی در زمینه اقلیم، هوای پاک و سلامت دست یابیم.»
کاهش ۸ درصدی انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در اتحادیه اروپا
این ارزیابی خواستار اجرای فوری این راهبرد‌ها است و تأکید می‌کند که اقدامات هماهنگ برای کاهش انتشار N₂O می‌تواند به بهبود‌های چشمگیری در سلامت جهانی و ثبات زیست‌محیطی منجر شود.
اکنون که ابزار‌ها و دانش لازم در دسترس است، دولت‌ها، صنایع و افراد می‌توانند برای رسیدن به سیاره‌ای پاک‌تر و سالم‌تر تلاش کنند و اقدامات خود را با اهداف حیاتی اقلیم، امنیت غذایی و سلامت هماهنگ سازند.