به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، زندگی پس از آزادی برای بسیاری از زندانیان با چالش‌های قابل‌توجهی همراه است. بازگشت به جامعه، یافتن شغل، و کنار آمدن با انگ اجتماعی، مسائل پیش‌روی زندانیانی است که اغلب فاقد مهارت‌های کافی برای تأمین زندگی سالم و قانونی هستند. در این میان، حرفه‌آموزی و ایجاد فرصت‌های شغلی در دوران حبس، به‌عنوان راهکاری مؤثر برای کاهش نرخ بازگشت به جرم، توانمندسازی زندانیان و بهبود شرایط اجتماعی مطرح شده است.
اهمیت حرفه‌آموزی و اشتغال زندانیان
تحقیقات جهانی و داده‌های محلی نشان می‌دهد حرفه‌آموزی و اشتغال در دوران حبس تأثیرات مثبت گسترده‌ای دارد. به‌طور مثال، بر اساس گزارش سازمان زندان‌های ایران در سال ۱۴۰۱، حدود ۳۵ درصد از زندانیانی که در دوره‌های حرفه‌آموزی شرکت نکرده‌اند، پس از آزادی دوباره مرتکب جرم شده و به زندان بازگشته‌اند. این در حالی است که این رقم برای زندانیانی که در دوره‌های حرفه‌آموزی شرکت کرده‌اند به کمتر از ۱۵ درصد کاهش یافته است.
اشتغال زندانیان نه‌تنها به کاهش نرخ بازگشت به جرم کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز بهبود وضعیت اقتصادی خانواده‌های آنان نیز می‌شود. بر اساس آمار، در سال گذشته حدود ۲۵ درصد از زندانیان ایران در کارگاه‌های داخل زندان مشغول به کار بوده‌اند که این افراد مجموعاً بیش از «۲۰۰ میلیارد تومان» درآمد از تولیدات خود کسب کرده‌اند. این درآمد نه‌تنها بخشی از هزینه‌های شخصی زندانیان را پوشش داده، بلکه کمک مستقیمی به خانواده‌های آنان کرده است.
برنامه‌های حرفه‌آموزی در زندان‌های ایران
در زندان‌های ایران، برنامه‌های حرفه‌آموزی و اشتغال‌زایی در چند محور اصلی آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای، کار در کارگاه‌های تولیدی داخل زندان، و ایجاد ارتباط با کارفرمایان برای اشتغال پس از آزادی متمرکز است.
در سال ۱۴۰۱، حدود ۴۰ هزار نفر از زندانیان در دوره‌های آموزشی حرفه‌آموزی شرکت کردند که این رقم رشد ۲۵ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد. این آموزش‌ها در حوزه‌هایی، چون خیاطی، برق‌کاری، کشاورزی، فناوری اطلاعات و صنایع دستی برگزار می‌شوند.
همچنین، برخی زندان‌ها با تأسیس کارگاه‌های تولیدی، امکان اشتغال زندانیان را فراهم کرده‌اند. تولیدات این کارگاه‌ها شامل صنایع دستی، محصولات کشاورزی و کالا‌های صنعتی است. برای مثال، در زندان‌های استان خراسان رضوی، تولیدات کشاورزی و صنایع دستی زندانیان در سال گذشته درآمدی بیش از ۵۰ میلیارد تومان داشته است.
یکی از برنامه‌های موفق اشتغال‌زایی پس از آزادی، همکاری زندان‌ها با سازمان‌های مردم‌نهاد و کارفرمایان بخش خصوصی است. بر اساس آمار سازمان زندان‌ها، حدود ۶۰ درصد از زندانیانی که در دوره‌های حرفه‌آموزی شرکت کرده‌اند، توانسته‌اند پس از آزادی شغلی پایدار پیدا کنند، در حالی که این رقم برای زندانیانی که در این دوره‌ها شرکت نکرده‌اند کمتر از ۲۵ درصد است.
تحلیل داده‌های موجود نشان‌دهنده تأثیرات چندجانبه حرفه‌آموزی بر کاهش مشکلات اجتماعی و اقتصادی است:
۱. کاهش نرخ بازگشت به جرم:
بر اساس تحقیقات انجام‌شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، نرخ بازگشت به جرم در میان زندانیانی که در دوره‌های حرفه‌آموزی شرکت کرده‌اند، به‌طور میانگین ۲۰ درصد کمتر از زندانیان بدون آموزش است.
۲. بهبود وضعیت اقتصادی:
زندانیانی که در داخل زندان مشغول به کار بوده‌اند، در دوره آزادی توانسته‌اند با استفاده از مهارت‌های کسب‌شده شغلی برای خود ایجاد کنند. آمار‌ها نشان می‌دهد که درآمد سالانه زندانیان شاغل پس از آزادی به‌طور متوسط ۴۰ درصد بیشتر از زندانیانی است که در دوران حبس مهارتی نیاموخته‌اند.
۳. افزایش بهره‌وری زندان‌ها:
تولیدات کارگاه‌های زندان‌های ایران در سال ۱۴۰۱ سهمی قابل‌توجه در تأمین هزینه‌های زندان‌ها و کاهش فشار بر بودجه عمومی داشته است. برای مثال، تولیدات صنایع دستی زندانیان استان اصفهان به بیش از ۳۰ میلیارد تومان رسیده است.
۴. افزایش مهارت‌های فنی:
بررسی‌ها نشان می‌دهد که زندانیانی که مهارت‌های فنی کسب کرده‌اند، با احتمال بیشتری پس از آزادی در شغل‌های پایدار جذب می‌شوند. بر اساس داده‌های موجود، بیش از ۷۰ درصد از زندانیان آموزش‌دیده در حوزه فناوری اطلاعات، در همان سال اول آزادی مشغول به کار شده‌اند.
با وجود تمامی دستاوردها، حرفه‌آموزی و اشتغال زندانیان همچنان با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. یکی از اصلی‌ترین مشکلات، کمبود منابع مالی و زیرساخت‌های مناسب است. بسیاری از زندان‌ها فاقد امکانات کافی برای برگزاری دوره‌های حرفه‌آموزی پیشرفته هستند. همچنین، انگ اجتماعی و نگرانی کارفرمایان از رفتار‌های گذشته زندانیان آزادشده، مانعی جدی در مسیر بازگشت آنها به بازار کار است.
علاوه بر این، عدم وجود سیستم‌های نظارت و حمایت بلندمدت برای زندانیان آزادشده، احتمال بازگشت آنها به چرخه جرم را افزایش می‌دهد. بسیاری از این افراد پس از آزادی، به دلیل بی‌کاری و فشار‌های اقتصادی دوباره به سمت رفتار‌های غیرقانونی سوق پیدا می‌کنند.
اما باید در نظر داشت که برای افزایش اثربخشی حرفه‌آموزی و اشتغال زندانیان، باید اقدامات جدی تری صورت بگیرد:
توسعه زیرساخت‌های آموزشی: تجهیز زندان‌ها به کارگاه‌های پیشرفته و ارائه آموزش‌های فنی به‌روز.
همکاری با بخش خصوصی: جذب سرمایه‌گذاری از شرکت‌ها و ارائه مشوق‌های مالیاتی به کارفرمایانی که زندانیان آزادشده را استخدام می‌کنند.
ایجاد نظام حمایتی پس از آزادی: تشکیل نهاد‌هایی برای حمایت از زندانیان آزادشده در یافتن شغل و مدیریت چالش‌های زندگی.
آگاهی‌بخشی عمومی: اجرای کمپین‌های رسانه‌ای برای کاهش انگ اجتماعی و افزایش پذیرش زندانیان آزادشده در جامعه.
موارد گفته شده تنها گوشه‌ای از کمبود‌های این بخش است. حرفه‌آموزی و اشتغال زندانیان به‌عنوان ابزاری مؤثر در کاهش جرم و بازپذیری اجتماعی، مزایای بی‌شماری دارد. آمار‌های موجود نشان می‌دهد که زندانیانی که در دوره‌های حرفه‌آموزی شرکت کرده‌اند، با احتمال کمتری به جرائم گذشته بازمی‌گردند و شانس بیشتری برای بازگشت به زندگی سالم و قانونی دارند. با سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه و رفع چالش‌های موجود، می‌توان از ظرفیت حرفه‌آموزی و اشتغال برای کاهش مشکلات اجتماعی و اقتصادی کشور بهره‌برداری کرد. این برنامه‌ها نه تنها به بهبود زندگی زندانیان کمک می‌کند، بلکه جامعه‌ای ایمن‌تر و اقتصادی پویاتر را به همراه خواهد داشت.