جماران: جهان خود را برای بازگشت دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب ایالات متحده به کاخ سفید پس از یک وقفه چهارساله آماده می‌کند. هرچند که جو بایدن، رئیس جمهور مستقر تا بیست ژانویه همچنان زمام امور را در اختیار دارد اما کشورهای متفاوت از هم اکنون رایزنی و تماس با تیم ترامپ را آغاز کرده اند. به نظر می رسد که در روندی نه چندان مرسوم، جمهوری اسلامی ایران نیز این گفت و گو را البته به شکل غیرمستقیم آغاز کرده است.
ساعاتی پیش رسانه آمریکایی نیویورک تایمز که منابع خبری قابل توجهی در نهادهای متفاوت ایرانی دارد، به نقل از دو منبع ایرانی گزارش داد که ایلان ماسک که از مشاوران نزدیک به دونالد ترامپ به حساب می‌آید، روز دوشنبه در نیویورک با نماینده دائم ایران در سازمان ملل دیدار کرده است. محور این گفت و گو نیز کاهش تنش‌ها بین ایران و آمریکا اعلام شده است. این منابع مطلع گفتند که دیدار ماسک و امیرسعید ایروانی بیش از یک ساعت به طول انجامیده و در مکانی محرمانه برگزار شده است. این منابع ایرانی که به شرط ناشناس ماندن با نیویورک‌تایمز صحبت کردند، این نشست را «مثبت» و «دلگرم کننده» توصیف کردند. این دو مقام ایرانی گفتند که دیدار با ماسک راه حلی برای برقراری ارتباط غیرمستقیم با آمریکا فراهم کرد و به ایران اجازه داد تا از نشستن مستقیم با یک مقام آمریکایی خودداری کند.
استیون چونگ، مدیر ارتباطات آقای ترامپ، در پاسخ به این سوال که آیا چنین جلسه‌ای برگزار شده است، گفت: «ما در مورد گزارش ملاقات‌های خصوصی که اتفاق افتاده یا نیفتاده، اظهار نظر نمی‌کنیم.»
یکی از مقامات وزارت خارجه ایران به نیویورک‌تایمز گفت که ایروانی در این دیدار به ماسک پیشنهاد کرده که از وزارت خزانه‌داری آمریکا معافیت‌های تحریمی بخواهد و از این طریق برخی از تجارت‌های خود را به تهران بیاورد.
خبر این دیدار که هنوز به صورت رسمی از سوی مقام های ایرانی تایید نشده با انعکاس قابل توجهی در رسانه های متفاوت روبه رو شده است. گاردین در این خصوص نوشت: ایلان ماسک روز دوشنبه با سفیر ایران در سازمان ملل متحد دیدار کرد، یک روز قبل از اینکه دونالد ترامپ بنیانگذار اسپیس‌ایکس را به عنوان یکی از روسای وزارت کارآمدی دولت جدید معرفی کند. در حالی که ترامپ برای رسیدگی به درگیری‌ها در اوکراین و خاورمیانه آماده می‌شود، ماسک، ثروتمندترین مرد جهان، در گفت و گو با مقامات خارجی به تسهیل مسیر دیپلماسی به دولت او کمک می کند. به نظر می رسد که او می تواند تأثیرگذارترین چهره غیرنظامی دنبال دیپلماسی در دولت جدید ایالات متحده باشد.
در اوایل ماه جاری، ماسک در تماسی که بین ترامپ و رئیس‌جمهور اوکراین، ولودیمیر زلنسکی بود، حاضر شد. رئیس جمهور اوکراین از ماسک به خاطر ماهواره‌هایی که از طریق شرکت استارلینک در اختیار اوکراین قرار داده بود تشکر کرد.
سینا طوسی، کارشناس ارشد مرکز سیاست بین‌الملل، درباره ماسک گفت: او اکنون با ایرانی‌ها تعامل دارد. ایرانی ها از بعد از خروج ترامپ از توافق هسته ای، وارد مذاکره مستقیم با او نشده اند و این می تواند یک معامله بزرگ میان دو کشور باشد.
رابطه ترامپ با ایران را می توان دشوار توصیف کرد. ترامپ در دوران ریاست جمهوری خود، تصمیم گرفت که ایالات متحده را از توافق هسته ای ایران که در سال 2015 در دوره باراک اوباما ایجاد شد، خارج کند و تحریم های شدید اقتصادی علیه ایران را بازگرداند.
همچنین در دوران ریاست جمهوری خود، ترامپ دستور حمله آمریکا را صادر کرد که در آن سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ژانویه 2020 (شهید) شد. در ماه سپتامبر، اطلاعاتی که در اختیار ستاد انتخاباتی ترامپ قرار گرفت نشان داد که ایران به دنبال ترور او بوده است. سخنگوی وزارت خارجه ایران این ادعا را رد کرده است.
سینا طوسی در این باره می گوید: این که آیا آمریکا می تواند مذاکرات موفقیت آمیزی با ایران در زمان ترامپ داشته باشد، واقعاً به ماسک یا هر کسی که قرار است این مذاکرات را رهبری کند و تیمی که مسئول یک فرآیند مذاکره است، ربط دارد. باید دید که آیا واقعا آنها به دنبال یک روند دیپلماتیک واقعی هستند.
مسائل پیچیده‌تر، حمایت قوی ترامپ از اسرائیل است که می‌تواند راه را برای جنگ همه جانبه بین اسرائیل و ایران پس از رئیس‌جمهوری او باز کند. اسرائیل از زمان حمله 7 اکتبر سال گذشته تاکنون با سازمان های مورد حمایت ایران حماس و حزب الله وارد جنگ شده است.
سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران روز پنجشنبه در پست ایکس گفت: اختلافات با همکاری و گفت وگو قابل حل است. ما پذیرفتیم که با شجاعت و حسن نیت پیش برویم. ایران هرگز میز مذاکره درباره برنامه صلح آمیز هسته ای خود را ترک نکرده است.
طوسی گفت: اگرچه ماسک ممکن است در مورد مسائل مربوط به سیاست خارجی «عمل گرا» تر باشد، اما این هنوز برای بهبود روابط بین واشنگتن و تهران کافی نیست. ما در آستانه یک جنگ همه جانبه منطقه‌ای هستیم. ترامپ برای از سرگیری این روند به کارشناسان فنی در موضوع هسته‌ای، منطقه‌ای، داشتن گروه‌های کاری، گفت و گوکنندگان صادق و مذاکره‌کنندگان با حسن نیت نیاز دارد.
تریتا پارسی از کارشناسان حوزه سیاست خارجی ایران نیز در این باره در حساب کاربری خود در شبکه ایکس نوشت: «ایلان ماسک با سفیر ایران در سازمان ملل متحد برای گفت و گو در مورد تنش زدایی بین آمریکا و ایران دیدار کرد. دلایل متعددی وجود دارد که چرا این اقدام مثبت و قابل استقبال است. ترامپ در دوره نخست ریاست جمهوری خود هم به دنبال این بود که در نهایت با ایران معامله کند، اما تندروهای حزب جمهوری خواه او را محاصره کرده و سیاست اشتباه فشار حداکثری را به او تحمیل کردند.
این معماران «فشار حداکثری» مانند مایک پمپئو و جان بولتون می‌دانستند که این سیاست به احتمال زیاد باعث رویارویی با تهران می‌شود، اما آن را به عنوان راهبردی برای کشاندن ایرانی‌ها به میز مذاکره به ترامپ فروختند. حتی زمانی که مذاکرات محرمانه ای که توسط کشورهای ثالث تسهیل می شد در شرف به نتیجه رسیدن بود، بولتون و پمپئو با موفقیت این معامله را به شکست کشاندند. گفت و گوی من با مقامات ایرانی در پاییز امسال نشان داد که آنها تمایل ترامپ برای دستیابی به توافق را درک کرده‌اند، اما در مورد توانایی او برای رسیدن به این توافق در صورت محاصره مجدد خود با نومحافظه‌کاران تردید دارند. برخی از انتخاب های اولیه ترامپ باید تردید تهران را تقویت کرده باشد. انتخاب مارکو روبیو به عنوان وزیر امور خارجه قطعاً به جهان این پیام را نمی دهد که ترامپ با دیپلماسی امور را پیش خواهدبرد. مصاحبه هفته گذشته برایان هوک با سی ان ان فقط وعده بازگشت به رویارویی میان دو کشور را داد. دلیل اهمیت دسترسی ایلان این است که تهران در آستانه تصمیم‌گیری برای مقابله با تشدید تحریم‌های ترامپ از طریق گسترش برنامه هسته‌ای و موشکی خود و حتی گرفتن انتقام بالقوه حملات 26 اکتبر اسرائیل از طریق حمله گسترده به این «کشور» است. این می تواند آغازگر یک جنگ بزرگ باشد که می تواند ایالات متحده را درگیر کند. منطق پشت استدلال تهران این است که اگر ترامپ بخواهد یک بار دیگر به حرف شاهین هایی* مانند روبیو و هوک گوش دهد، ایران باید به طور واضح و سریع به رئیس جمهور منتخب پیام دهد که بازگشت به رویارویی چقدر پرهزینه خواهد بود. با این حال، اگر ترامپ تمایل به گفت و گو را نشان دهد و به طور قانع‌کننده‌ای اعلام کند که می‌تواند دیپلماسی را دنبال کند، تهران ممکن است پاسخ دهد و خویشتن‌داری نشان دهد. ترامپ نمی تواند به وعده خود مبنی بر خروج از خاورمیانه عمل کند، مگر اینکه راه هایی برای کاهش تنش با ایران و پایان دادن به جنگ در غزه و لبنان بیابد. شاهین هایی مانند روبیو این دستور کار را پیش نمی برند. پراگماتیست ها و مخالفان جنگ مانند ایلان ماسک ممکن است بتوانند این کار را انجام بدهند.»
* در سیاست خارجی ایالات متحده، اصطلاح «شاهین» (Hawk) به افرادی اطلاق می‌شود که طرفدار استفاده از نیروی نظامی و رویکردهای قاطعانه در مواجهه با بحران‌ها و تهدیدات بین‌المللی هستند. این افراد معمولاً به سیاست‌های سخت‌گیرانه و نظامی‌گری در برابر کشورها یا گروه‌هایی که تهدیدی برای منافع ملی ایالات متحده به شمار می‌آیند، تمایل دارند. در مقابل «کبوتر» (Dove) به افرادی گفته می‌شود که بیشتر به دیپلماسی و راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز و غیرنظامی برای حل مشکلات بین‌المللی تمایل دارند. این دو اصطلاح به طور کلی در مباحث مربوط به سیاست خارجی و امنیت ملی آمریکا به کار می‌روند و نمایانگر دو رویکرد متفاوت در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی هستند.