انسولین یک هورمون طبیعی است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و نحوه استفاده و ذخیره‌ی قند خون (گلوکز) توسط بدن را کنترل می‌کند. انسولین مثل کلیدی است که به گلوکز اجازه می‌دهد وارد سلول‌های بدن شود. انسولین بخش مهمی از متابولیزم است. بدن بدون انسولین از کار می‌افتد.

هنگام غذا خوردن، لوزالمعده این هورمون را ترشح می‌کند تا بدن از گلوکز (نوعی قند موجود در کربوهیدرات) انرژی به دست آورد. به علاوه، انسولین به ذخیره‌ی انرژی کمک می‌کند. در دیابت نوع ۱، لوزالمعده دیگر قادر به تولید این هورمون نیست. در دیابت نوع ۲، لوزالمعده این هورمون را تولید می‌کند اما سلول‌های بدن نمی‌توانند استفاده‌ی مناسبی از آن داشته باشند. به این وضعیت مقاومت دربرابر انسولین می‌گویند.

افراد مبتلا به دیابت نوع یک برای تداوم حیات به انسولین درمانی نیاز دارند. بعضی از افراد مبتلا به دیابت نوع دو نیز باید برای کنترل میزان قند خون و جلوگیری از بروز عوارض انسولین مصرف کنند. 

پمپ انسولین؛ پدیده‌ای برای دیابتی‌ها

دیابت به روش های مختلفی کنترل می شود که یکی از جدیدترین آنها؛ پمپ انسولین است. ساخت پمپ انسولین به دهه ۷۰ میلادی برمی‌گردد که در آن زمان دستگاهی با حجم بزرگ و به اندازه یک کوله پشتی کوهنوردی بود. با پیشرفت‌هایی که طی ۲۰ سال در ساخت پمپ صورت گرفت، امروزه ابعاد آن به اندازه یک پیجر کوچک کاهش یافته است و از ۱۹۹۰ به صورت پمپ قابل حمل در دسترس بزرگسالان مبتلا به دیابت تحت درمان با انسولین قرار گرفت و در سال ۲۰۰۹ استفاده از پمپ انسولین برای کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱، توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شد.

پمپ انسولین تقریبا به اندازه یک تلفن هوشمند و یا کارت اعتباری است که در بیرون بدن قرار می‌گیرد و انسولین داخل مخزن آن از طریق یک لوله باریک (catheter) و با یک سوزن نازک (cannula) متصل به لایه چربی زیر پوست، تزریق می‌شود.

در پمپ انسولین، میزان انسولین پایه معمولاً توسط پزشک تعیین می‌شود و این قابلیت وجود دارد که در پمپ چندین برنامه برای تزریق میزان انسولین پایه تنظیم شود، درنتیجه بسته به زمان‌های مختلف شبانه روز که میزان حساسیت بدن به انسولین، مصرف غذا و فعالیت بدنی متفاوت است. می‌توان با کمک پمپ مقادیر مختلفی از انسولین را تزریق نمود. به عنوان مثال، در موارد فعالیت بدنی برنامه ریزی نشده به راحتی با قطع موقت انسولین پایه می‌توان از افت قند ناگهانی جلوگیری نمود یا در هنگام بیماری می‌توان با تغییر میزان انسولین پایه از نوسان قند خون جلوگیری کرد.

برنامه مقدار انسولینی که برای غذا تزریق می‌شود براساس مقدار کربوهیدرات مصرفی، با مشورت پزشک و توسط خود فرد در پمپ تنظیم می‌شود. اکثر پمپ‌ها دارای برنامه محاسبه انسولین غذایی هستند که برای تعیین مقدار دوز انسولین مورد نیاز برای وعده غذایی مورد نظر به شما کمک می‌کند. در این زمینه با فرامرز نیکبین، مدیر عامل انجمن دیابت مفتاح به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

خداحافظی با سوزن انسولین

فرامرز نیک‌بین، مدیر عامل انجمن دیابت مفتاح در پاسخ به مهمترین تفاوت بین پمپ و قلم انسولین به خبرنگار تحریریه جوان قدس گفت: پمپ انسولین برای بیمار دیابتی چند مزیت را به همراه دارد. اصلی ترین مزیت پمپ انسولین این است که استفاده از انسولین طولانی الاثر حذف می شود و بیمار از انسولین سریع‌الاثر استفاده می‌کند. در این روش، انسولین داخل کارتریج پمپ قرار گرفته و به مقدار نیاز در بدن بیمار ترشح می‌شود. دومین مزیت مربوط به اندازه گیری است. در تزریق انسولین به صورت قلمی دانستن میزان کربوهیدرات غذا مهم بود و افراد بر اساس میزان خوراکی که داشتند باید واحد مشخصی انسولین تزریق می کردند که با خطاهایی همراه بود. اما با پمپ انسولین این خطاها و محاسبات از میان برداشته می‌شود. نکته اخر اینکه در تزریق انسولین توسط قلم، ماده انسولین به صورت مایع وارد بدن می‌شد اما در پمپ انسولین به صورت پاف(ضربه کوتاه) وارد بدن می‌شود که سرعت جذب انسولین توسط بدن را بالا می‌برد و سریع‌الاثر است.

وی در ادامه افزود: این ویژگی به کاهش قند خون بالا بعد از وعده‌های غذایی کمک می‌کند و کنترل قند خون را بهبود می‌بخشد. در نهایت، استفاده از پمپ انسولین کیفیت کنترل دیابت را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد و میانگین قند خون در آزمایش HbA۱c بهبود می‌یابد. 

نیک‌بین با اشاره به اینکه پمپ مخزن انسولین به وسیله یک شلنگ نازک به ست متصل می‌شود، بیان کرد: در این روش هیچ سوزنی در بدن وجود ندارد. این ست باید هر چهار تا پنج روز تعویض شود و به این ترتیب، تعداد فرو رفتن سوزن در بدن فرد دیابتی به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. این کاهش تقریباً ۴۰ برابر است و به این ترتیب مشکلات پوستی و درد ناشی از تزریق کاهش می‌یابد. همچنین این پمپ دارای یک ریموت کنترل و محاسبه‌گر هوشمند دقیق است که به فرد دیابتی کمک می‌کند تا با وارد کردن اطلاعات غذایی، مقدار انسولین مورد نیاز را محاسبه و تزریق کند. این سیستم با بالاترین کیفیت و حداقل نوسان قند خون را کنترل می‌کند.

پمپ انسولین برای کودکان مناسب است؟

نیکبین در مورد اینکه آیا استفاده از پمپ انسولین برای کودکان دیابتی هم توصیه می‌شود یا خیر عنوان کرد: کودکان دیابتی به ویژه قبل از بلوغ با مشکلاتی مانند افت قند خون در ساعات شب و پدیده‌های داون و سوموجی مواجه هستند. استفاده از پمپ انسولین این مشکلات را به حداقل می‌رساند و نوسانات قند خون را کاهش می‌دهد. کودکانی که از پمپ استفاده می‌کنند، معمولاً میانگین قند خون سه ماهه‌ای مشابه افراد غیر دیابتی دارند و می‌توانند زندگی سالم و بدون نگرانی از عوارض دیابت را تجربه کنند.

وی در ادامه افزود: استفاده از پمپ انسولین به کاهش عوارض دیابت مانند زخم پا، دیالیز، نابینایی، مشکلات پوستی و نوروپاتی کمک می‌کند. این تکنولوژی نه تنها به کنترل عوارض دیابت کمک می‌کند، بلکه به صرفه‌جویی‌های مالی و کاهش فشار کاری کادر درمان نیز منجر می‌شود. در نتیجه فرد دیابتی به جای مواجهه با عوارض جدی پس از ۲۰ سال، می‌تواند زندگی عادی و سالمی داشته باشد. این مزایا به توسعه پایدار کمک کرده و ابعاد روانشناختی مثبتی نیز به همراه دارد.

 این کارشناس با تاکید بر عدم رضایت کودکان نسبت به تزریق انسولین گفت: پمپ انسولین برای کودکان که تزریق برایشان حس خوبی ندارد، بسیار مفید است و باعث می‌شود که کودک نسبت به اطرافیانش متمایز نشود.

چالش‌های تولید و قیمت پمپ انسولین در ایران

مدیر عامل انجمن دیابت مفتاح در مورد هزینه‌های استفاده از پمپ بیان داشت: هزینه نگهداری پمپ در حال حاضر حدود یک میلیون تومان در ماه است، اما با احتمال افزایش قیمت ارز، این هزینه ممکن است به ۴ تا ۵ میلیون تومان برسد. در کشورهای پیشرفته، پمپ‌های انسولین معمولاً تحت پوشش بیمه با پوشش ۱۰۰ درصدی قرار دارند؛ زیرا این کشورها اهمیت استفاده از پمپ را برای بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی درک کرده‌اند.

نیکبین در مورد اقدامات تولید پمپ انسولین در کشور توضیح داد: تولید پمپ یا تکنولوژی آیتک توسط شرکت مترونیک آمریکا و شرکت اکیو چک آلمان انجام می‌شود و یک شرکت کره‌ای در کشور هند این تولیدات را انجام می‌دهند. این شرکت‌ها استاندارد FDA را ندارند و به همین دلیل دسترسی جهانی به محصولاتشان محدود است. با این حال، مشهد به عنوان مرکز برتر منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در زمینه پمپ‌ها شناخته می‌شود.

وی در این زمینه ادامه داد: در سال گذشته، همکاری‌هایی با پارک علم و فناوری دانشگاه فردوسی و شرکت صدراتک انجام شده و پروژه‌ای به ارزش حدود سه و نیم میلیارد تومان تعریف شده است. تیمی متشکل از هیئت علمی با تخصص‌های الکترونیک، مهندسی پزشکی، مکاترونیک، نرم‌افزار و کنترل پروژه تشکیل شده است. هدف این تیم استفاده از مهندسی معکوس برای طراحی و ساخت یک پمپ جدید است.

نیکبین درباره ساخت پمپ انسولین در کشور افزود : تامین اعتبار برای این پروژه از طریق یکی از ارگان‌های دولتی یا معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری در حال پیگیری است. انتظار می‌رود که پس از یک سال یا یک سال و نیم مطالعه، ایران بتواند این پمپ را بسازد. رئیس گروه مطالعه پمپ امیدوار است که این پروژه با حمایت صنایع و کارخانه‌های نوشابه‌سازی به نتیجه برسد و از خروج ارز جلوگیری کند.

خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس