موضوع کمی آب در استان خشک و نیمه خشک خراسان رضوی و به‌ویژه کلانشهر مشهد بر کسی پوشیده نیست و قلم‌فرسایی برای تبیین آن چندان ضرورتی ندارد چنان که غلامحسین مظفری، استاندار خراسان رضوی روز شنبه این هفته (۱۹ آبان) در نخستین جلسه کمیته آب استان گفت: وضعیت آب استان نه معمولی که بحرانی است و اگر این وضعیت مراقبت و مدیریت نشود، قابل برگشت نخواهد بود از این رو حل مشکل آب باید در اولویت قرار گیرد.
همچنین بر اساس گزارش قرارگاه عملیاتی پایش آب شهرستان مشهد، اکنون طرح‌های مختلفی برای انتقال آب به مشهد در حال اجرا است که روند اجرایی سه طرح کوتاه مدت انتقال آب از غرب مشهد به شبکه انتقال آب شهرستان، طرح میان مدت شامل انتقال آب از کوه‌های هزار مسجد و "سد شهید شوریجه" و طرح بلندمدت "آب‌رسانی از دریای عمان" به خوبی پیش می‌رود.
چرا ساخت سد شوریجه برای مشهد مهم است؟
بر اساس اعلام شرکت آب منطقه ای؛ خراسان رضوی ۳۲ سد در حال بهره‌برداری در ۱۳ شهرستان دارد؛ سد مخزنی شوریجه شهرستان سرخس در فاصله ۱۲۰ کیلومتری شهر مشهد، بر روی رودخانه «کشف‌رود» با گستره حوضه آبریز ۱۵ هزار و ۸۰۰ کیلومتر مربع از نوع خاکی با هسته رسی با ارتفاع ۵۱ متر از بستر رودخانه و با طول تاج ۳۷۴ متر و مخزنی به گنجایش ذخیره سازی حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب در حال ساخت است.
بر اساس پیش‌بینی، سالانه ۲۹.۵ میلیون مترمکعب آب وارد سد شوریجه خواهد شد که با کسر آب تبخیر شده و دیگر موارد فنی، حجم آب قابل برداشت آن به ۲۱.۵ میلیون مترمکعب خواهد رسید که از این رقم ۵.۵ میلیون مترمکعب برای تغذیه آبخوان‌های سرخس و حوزه محیط زیست منطقه و همچنین سهم آب سیلابی برای اراضی کشاورزی پایاب سد در نظر گرفته شده و حدود ۱۵.۴ میلیون متر مکعب نیز برای تامین بخشی از نیاز آب شرب مشهد در فصل گرم سال تخصیص خواهد یافت.
احسان قاضی زاده هاشمی نماینده مردم سرخس، فریمان و بخش‌های رضویه و احمدآباد مشهد در مجلس شورای اسلامی، گفت: سد شوریجه سرخس مهمترین طرح وزارت نیرو در حوزه آب است که ساخت آن سه سال متوقف شده بود و از سال ۱۳۹۶ روند اجرای آن از سرگرفته شد.
او افزود: در این سال‌ها اعتبارات سد شوریجه به طور کامل از سوی دولت تخصیص یافته است و امیدواریم تخصیص بقیه اعتبارات نیز با سرعت انجام گیرد.
حسن نوری زاده فرماندار سرخس با ابراز تاسف از اینکه تاکنون سد شوریجه با حداقل ظرفیت ذخیره‌سازی ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب، هنوز ساخته نشده است، گفت: اگر این سد تکمیل و آبگیری شده بود، با ذخیره‌سازی بارش‌های بهاری، اکنون نزدیک به ۱۰۰ میلیون مترمکعب ذخیره داشت یعنی نیاز آب شرب مشهد در تابستان امسال و نیز آب کشاورزی شهرستان سرخس تامین می‌شد.
او که اکنون در سمت معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی فعالیت دارد، افزود: دبی سیلاب ورودی از مشهد به سرخس در «کشف رود»، در این ایام (اواخر اردیبهشت ماه) به ۴۹۰ متر مکعب در ثانیه رسیده است.
فرماندار سرخس در خصوص مهار سیلاب‌ها در شهرستان سرخس نیز ادامه داد: وقتی جریان خروشان سیلاب خروجی از سرخس را دیدم به گریه افتادم، واقعا اگر سد شوریجه ساخته شده بود این آب‌ها مهار و ذخیره سازی می‌شد.
ضعف پیمانکار، سوء مدیریت یا کمبود بودجه
نوری زاده در خصوص چالش احتمالی بودجه در ساخت سد شوریجه بیان کرد: این سد تنها طرحی بود که مشکل اعتبار نداشت و حتی می‌توان گفت اعتبار آن نقد بود.
او تصریح کرد: مشکل اصلی، ناتوانی پیمانکار طرح بود، در حالی که بودجه در حساب پیمانکار رسوب کرده بود وی هیچ کاری برای پیشبرد ساخت سد انجام نداده بود و در نهایت با مشکلات فراوان، این پیمانکار برکنار و پیمانکار دیگری برای ساخت سد انتخاب شد، اما افسوس که فرصت ذخیره سازی سیلاب از دست رفته بود.
حجت الاسلام نصرالله پژمانفر نماینده مردم مشهد و کلات در خصوص موضوع کوتاهی پیمانکار ساخت سد شوریجه گفت: علت تاخیر نه فقط به خاطر سوء مدیریت پیمانکار، بلکه ناشی از برخی مسائل فنی بوده است.
مهدی حسین پور معاون طرح و توسعه آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: پیمانکار جدید برای ساخت سد در بهمن ۱۴۰۱ تعیین و فعالیتش از آن زمان آغاز شد.
او افزود: در زمانی که این پیمانکار طرح را تحویل گرفت میزان پیشرفت سد ۲۷ درصد بود که از آن زمان تاکنون ۳۸.۵ درصد پیشرفت داشته و اکنون پیشرفت سد به ۶۵.۵ درصد رسیده است.
آب شوریجه چه زمانی به مشهد می‌رسد؟
هرچند دلایل مختلفی برای تاخیر در ساخت سد مطرح شده، اما امید‌ها به تکمیل سد در برنامه ریزی اعلام شده است.
محسن داوری فرماندار مشهد ۱۳ آبان امسال گفت: سد شوریجه که به منظور تامین آب‌شرب کلانشهر مشهد در حال ساخت است، تاکنون ۶۴ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، البته پیشرفت یاد شده فقط مربوط به ساخت خود سد و نه خط انتقال آب آن به مشهد است.
او افزود: اجرای سد شوریجه نسبت به قبل، پیشرفت فیزیکی بهتری دارد و بر این اساس مقرر شد تا موضوعات حول محور این طرح پیگیری شود که آبگیری بخشی از سد تا پایان امسال پیش بینی شده است.
فرماندار مشهد ادامه داد: امیدواریم با پیگیری‌ها بتوان تا تابستان ۱۴۰۴ خط انتقال آب سد شوریجه به مشهد را به نتیجه رساند.
وعده جدید، پایان تابستان ۱۴۰۴
مهدی سالم سرپرست فرمانداری سرخس در تشریح پیشرفت سد شوریجه گفت: امید است آبگیری سد شوریجه اسفند امسال آغاز شود و تیرماه ۱۴۰۴ خط انتقال آب به مشهد نیز به سرانجام برسد.
او افزود: خط انتقال آب حدود ۳۰ کیلومتر است که آب سد شوریجه را تا ایستگاه پمپاژ (خط انتقال آب سد دوستی به مشهد) منتقل می‌کند.
سرپرست فرمانداری سرخس ادامه داد: البته باید توجه داشت که این خط انتقال هنوز ساخته نشده است، اما لوله‌های خط انتقال خریداری شده و کار ساخت آن از حدود ۲ ماه دیگر آغاز می‌شود و امید است تا حوالی مرداد ۱۴۰۴ طرح خط انتقال تکمیل و آب شوریجه در پایان تابستان به مشهد برسد.
تخصیص ۱۵ هزار میلیارد ریال از صندوق توسعه ملی
مهدی حسین‌پور معاون طرح و توسعه آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: مطابق برنامه ریزی ها، قرار است در سال آبی ۱۴۰۳ -۱۴۰۴ و پس از دریافت تاییدیه کارگروه‌های تخصصی وزارت نیرو، اولین آبگیری سد انجام شود.
او افزود: در سوابق ثبت شده در برخی سال‌ها ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب در کشف رود جریان داشته است که پس از گذراندن مراحل آبگیری در سال‌های بعد، هر چه سیلاب که در کشف رود جریان یابد در این سد ذخیره خواهد شد.
معاون طرح و توسعه آب منطقه‌ای خراسان رضوی ادامه داد: تاکنون ۱۰ هزار و ۶۳۰ میلیارد ریال برای ساخت سد شوریجه هزینه شده و برای تکمیل سد به حدود ۱۵ هزار میلیارد ریال اعتبار دیگر نیاز است و با تامین این بودجه از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی، شوریجه ساخته خواهد شد.
مشهدی‌ها باز هم شکیبایی کنند
حجت الاسلام موسی فتوحی بازرس کل خراسان رضوی و تامین نقدی بودجه طرح گفت: متولیان ساخت سد شوریجه سرخس اعلام کرده اند، کارگاه ساخت سد به صورت سه نوبته در حال فعالیت است و قول داده اند این سد تا شهریور ۱۴۰۳ آبگیری شود.
او افزود: سد شوریجه شاید تنها طرحی در کشور باشد که اعتبار ساخت آن به صورت پول نقد است و همه هزینه ساخت آن تخصیص ۱۰۰ درصدی داشته است.
بازرس کل خراسان رضوی و تامین نقدی بودجه طرح ادامه داد: اکنون باید دست‌کم ۲ ماه از آبگیری سد شوریجه گذشته باشد و حال آنکه تکمیل سد در موعد یادشده محقق نشده است و مسئولان نظارتی و نمایندگان استان در مجلس نیز پاسخگویی لازم را در این خصوص نداشته اند.
منبع: ایرنا