اوراق گواهی اعتبار مولد که به اختصار «گام» نامیده می‌شود، سازوکاری را ایجاد کرده که واحدهای تولیدی به‌جای دریافت تسهیلات از بانک‌ها، به اعتبار و ضمانت بانک تکیه کرده و از این طریق تأمین مالی خود را انجام دهند. این طرح مناسب گروه‌های تولیدی است که در تأمین مواد اولیه خود دچار کمبود نقدینگی هستند.

البته این اوراق طی سال‌های گذشته خیلی مورد استفاده قرار نگرفته و واردکنندگان مواد اولیه تمایلی به پذیرش آن ندارند البته طی روزهای اخیر بانک مرکزی طرحی را مطرح کرده که متقاضیان تخصیص ارز به جای سپرده ریالی بتوانند اوراق گام را خریداری و آن را مسدود سازند؛ بانک مرکزی با این طرح در تلاش است تا استفاده از اوراق گام را توسعه دهد ولی اغلب کارشناسان معتقدند این اقدامات خیلی بر فراگیر شدن اوراق گام مؤثر نیست زیرا یک سری موانع سبب شده تا تمایل به استفاده از اوراق گام به حداقل ممکن کاهش یابد.

حسین محمودی اصل، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با ایکنا درباره عوامل مؤثر در کاهش محبوبیت اوراق گام گفت: در اوایل، اوراق گام جذابیت داشت چون تمام این اوراق قابلیت تنزیل داشت و به همین دلیل شرکت‌ها علاقه بسیاری به استفاده از این نوع اوراق داشتند و نقش پول نقد را برایشان ایفا می‌کرد.

اوراق گام به مثابه چاپ پول

وی با بیان اینکه بعدها بنا به دلایلی این نوع اوراق جذابیت خود را از دست داد.افزود: اول اینکه تمام بازارها را بهم ریخت و مصداق چاپ پول بود و دوم اینکه پس از مدتی سیاستگذاری‌ها به سمتی پیش رفت که 25 درصد قابلیت نقدشوندگی پیدا کرد.

این کارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: با توجه به این مشکلات دامنه انتشار اوراق محدود شده که البته تصمیم درستی هم بود ولی مشکل بزرگی که همچنان پابرجاست مربوط به محدودیت 25 درصدی نرخ تنزیل است. به عبارت بهتر امروز شرکت‌ها علاقه چندانی به اوراق گام ندارند؛ زیرا زنجیره‌های پایین‌دستی که همچنان طلبکار هستند به خاطر محدودیت در نرخ تنزیل نمی‌توانند به پول خود به صورت کامل دسترسی داشته باشند و لذا نقدشوندگی اوراق گام کاهش پیدا کرده و شرکت‌ها به جای خرید درصدد تسویه این اوراق برآمدند.

محمودی اصل سومین عامل اثرگذار در کاهش تمایل به استفاده از اوراق گام را مربوط به محدود بودن تعداد بانک‌های استفاده‌کننده از این نوع اوراق دانست و گفت: خود بانک‌ها وقتی به صندوق‌های درآمد ثابت بالاتر از 34 درصد سود پیشنهاد می‌دهند معلوم است برروی اوراق گام سرمایه‌گذاری نخواهند کرد و همین مسئله کار را کمی سخت کرده است. وقتی چنین اتفاقی بیفتد امکان دارد نرخ تأمین مالی تا 40 درصد هم افزایش یابد.

وی ادامه داد: از سوی دیگر وقتی نرخ سود بانکی افزایش می‌یابد نرخ کارمزد اوراق گام هم افزایش پیدا می‌کند و چون دوره‌های محدود برای تسویه وجود دارند و 25 درصد این نوع اوراق قابل تنزیل است بنابراین فعلاً برای استفاده جذاب نیست.

این کارشناس اقتصادی گفت: منابع مالی در کشور محدود است و بانک‌ها هم تحت فشار قرار داده شده‌اند و حتی اگر نرخ تنزیل را هم 100 درصد کنند، تبعات منفی بر روی بورس و دیگر بازارها خواهد داشت و به رشد نقدینگی دامن می‌زند. به طور کلی اوراق گام هزینه‌ساز هستند و تا زمانی هم که محدودیت منابع مالی وجود دارد استفاده از این اوراق منطقی نیست.

محمودی اصل تأکید کرد: چاره‌ای نداریم جز اینکه به انضباط پولی و مالی دست پیدا کنیم و این مهم از طریق کنترل منابع و هزینه‌ها دست‌یافتنی است. در نظر داشته باشیم همه اینها موضوعات حاشیه‌ای است و فقط باید مشکل تولید برطرف شود و حاشیه سود تولیدکننده افزایش یابد. وقتی حاشیه سود تولید 10 درصد باشد و حاشیه سود بدون ریسک 36 درصد، معلوم است برای تولیدکننده استفاده از اوراق گام آن هم با این همه مشکلات، صرفه اقتصادی ندارد.

سود بانکی؛ بزرگترین تهدید امنیت ملی

وی با بیان اینکه مشکل به نرخ سود بانکی بازمی‌گردد، یادآور شد: شرکت‌ها قبلاً می‌توانستند به راحتی از طریق افزایش سرمایه از محل آورده نقدی تأمین مالی شوند ولی از آنجا که حاشیه سودشان کاهش پیدا کرده و قیمت سهم هم به خاطر عدم استقبال مردم ارزان شده، امروز شرکت‌ها نمی‌توانند از محل آورده نقدی تأمین مالی شوند. 

این کارشناس اقتصادی گفت: به راحتی امکان تأمین مالی از طریق بازار سرمایه و فروش سهام شرکت‌ها بدون اینکه زمان و منابع هدر رود وجود داشت و از این طریق هم مردم سهامدار می‌شدند و شرکت گسترش پیدا می‌کرد. امروز نرخ سود بانکی مشکل اصلی تولیدکنندگان بوده و فرهنگ کار را برهم زده است. مردم امروز پول‌های خود را در صندوق‌ها سپرده می‌کنند و سالانه 35 تا 36 درصد سود به دست می‌آورند و لذا وقتی سود 36 درصدی آن هم تضمین‌شده پرداخت می‌شود قطعاً تولید از جذابیت می‌افتد و اوراق گام با عدم تمایل روبه‌رو می‌شود.

محمودی اصل شرایط کنونی را به زیان امنیت ملی دانست و اظهار کرد: از من بپرسند بزرگترین تهدید امنیت ملی چیست؟ پاسخ خواهم داد: نرخ سود بانکی و رانت ارزی! بایستی به این موارد پرداخته شود و اینها نقش اصلی را بازی می‌کنند و تا زمانی که رویه فعلی اصلاح نشود مابقی ابزارها کارایی نخواهند داشت.

گفت‌وگو از سعید امینی