حوالی امروز: هیچ چیز هم نمی‌تواند لذت در دست گرفتن کتاب، چشم دوختن به جادوی کلمات و گوش سپردن به خش‌خش گاه و بیگاه ورق زدن را بگیرد... با این همه گویا اهالی امروزی‌تر کتاب جور دیگری فکر و رفتار می‌کنند. مقصر هم نیستند چون فناوری‌های جدید و سبک زندگی امروزی تعریف دیگری از مطالعه و کتاب‌خوانی دارد. «خدابخش حکیمی» خبرنگار «تحریریه جوان قدس» در این باره می‌نویسد: «کتابخوان‌های الکترونیک به‌عنوان یکی از فناوری‌های جدید در صنعت نشر، در حال کسب محبوبیت بیشتری در میان مخاطبان ایرانی هستند».
امروزه شرکت‌های ایرانی مانند «فیدیبو» و «طاقچه» بسترهای مناسبی برای دسترسی به کتاب‌های الکترونیکی فراهم کرده‌اند که به مخاطبان امکان خرید و مطالعه برخط را می‌دهند.
بر اساس آمارهای موجود حدود ۱۲میلیون ایرانی مصرف‌کننده کتاب الکترونیک هستند که از این میان تنها ۲میلیون نفر از سکوهای رسمی فعال استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسد مصرف کتاب الکترونیک بیش از این آمار باشد، چراکه بازار کپی در کتاب‌های دیجیتال و صوتی داغ است.
براساس همین داده‌ها، می‌توان گفت کسانی که در میان سکوها اشتراک دارند و از این طریق کتاب می‌خرند و می‌خوانند، حدود ۵/۲ میلیون کاربر ثبت شده است که کل خرید این کاربرها در طول یک‌سال ۲۳۰ تا ۲۵۰ میلیارد تومان تخمین زده شده است؛ رقمی که حدود ۴ تا ۵درصد کل بازار کتاب براساس قیمت پشت جلد را تشکیل می‌دهد. باید در نظر داشته باشیم که قیمت کتاب الکترونیک در ایران ۳۰ تا ۵۰درصد قیمت پشت جلد کتاب چاپی محاسبه می‌شود، بنابراین اگر به لحاظ قیمتی ۵درصد گردش مالی کتاب را شکل می‌دهد، ۱۰درصد میزان فروش قانونی را نیز در دست دارد.
چاقوی دولبه
«محمدرضا بدیع‌زادگان» کارشناس کتاب و کتاب‌خوانی درخصوص تفاوت مطالعه کاغذی و دیجیتال معتقد است هیچ چیزی جای کتاب چاپی را نمی‌گیرد. البته در زمان‌های مرده و جاهایی که نمی‌توان کتاب همراه داشت می‌شود از کتاب‌های الکترونیکی استفاده کرد، اما برای مطالعه دقیق و هدفمند قطعاً اولویت با کتاب چاپی است. مطمئن باشید هر کسی که علاقه‌مند به کتاب و کتاب‌خوانی باشد این پاسخ را به شما خواهد داد.
استفاده از ابزارهای الکترونیکی می‌تواند یک روش برای ترویج کتاب و مطالعه باشد، اما نباید سبب شود ما کتاب چاپی را کنار بگذاریم و فقط از طریق فضای مجازی مطالعه کنیم. استفاده از این فضا برای کتاب‌خوانی یک چاقوی دولبه محسوب می‌شود. یعنی می‌تواند هم تقویت‌کننده بحث مطالعه و ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی باشد و هم تهدید محسوب شود.
کارشناسان معتقدند حتی حضور در کتابخانه یا کتاب‌فروشی و در دست گرفتن کتاب به‌خصوص برای نسل کودک و نوجوان ضروری است.
بدیع‌زادگان همچنین معتقد است خواندن کتاب در سکوهای مجازی مختلف بی‌شک بر سرانه مطالعه کشور تأثیر دارد. در حال حاضر هم تعداد زیادی از هموطنان ما کتاب‌های زیادی به‌ویژه آثار ادبی را از طریق نرم‌افزارهای نوظهور با امکانات خوب به صورت فایل‌های صوتی مطالعه می‌کنند.
آمار نداریم
اما یک نکته را باید در مطالعه الکترونیکی در نظر داشته باشیم که حضور صرف در گروه‌ها و کانال‌هایی که کتاب در آن‌ها تبادل می‌شود، مرور پیام‌ها و پست‌های مختلف نمی‌تواند به عنوان سرانه مطالعه محسوب شود و مهم این است که مطالعه از یک برنامه و نظم خاص برخوردار باشد.
اصولاً عادت پیام‌خوانی در شبکه‌های اجتماعی این است که انسان را به‌شدت موجزخوان بار می‌آورد، یعنی همیشه دنبال خلاصه‌خوانی هستیم. در حالی که برای خواندن کتاب خلاف این موضوع مطرح است، چون مطالعه کردن کتاب چاپی روی ذهن خواننده تأثیر می‌گذارد، او را وادار به تفکر می‌کند و به راحتی می‌تواند پیام را تجزیه و تحلیل کند.
بدیع‌زادگان با اشاره به اینکه چند سالی است در حوزه سرانه مطالعه پژوهشی انجام نشده و آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد، می‌گوید: نمی‌توان منکر شد که ممکن است مطالعه الکترونیک در سرانه مطالعه کشور تأثیرگذار باشد. امروزه کودکان و نوجوانان زیادی هستند که بدون هدف مشخص، در فضای مجازی بیشترین زمان خود را سپری می‌کنند، خانواده‌ها باید آن‌ها را در این فضا به سمت کتاب‌خوانی مجازی سوق دهند تا زمینه مطالعه و کتاب‌خوانی غیرالکترونیک هم در آن‌ها تقویت شد. همان‌قدر که خانواده‌ها سعی می‌کنند خوراک و پوشاک فرزندشان را تأمین کنند همان اندازه باید برای مطالعه او سرمایه‌گذاری کنند.