قیمت تمام شده بنزین، همواره موضوعی مورد مناقشه بوده است. برخی کارشناسان معتقدند که نفت خام باید در قیمت تمام شده بنزین محاسبه شود و گروه دیگر بر این باورند که نفت کالایی ملی است و نباید پول آن را از مردم دریافت کرد.

به گزارش تین نیوز به نقل از تجارت نیوز، موضوع قیمت گذاری بنزین بار دیگر بر سر زبان ها افتاده است. در حالی که برخی از یارانه پنهان و قیمت تمام شده نجومی بنزین صحبت به میان می آورند، از سوی دیگر ادعایی مبنی بر احتساب نفت خام در قیمت تمام شده بنزین شنیده می شود.

چندی پیش، ناصر عاشوری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت اعلام کرد طبق آخرین محاسبات، قیمت تمام شده بنزین در کشور با احتساب نفت خام 30 هزار تومان خواهد بود.

با این حال مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، پس از تقدیم لایحه بودجه سال آینده به مجلس از هزینه 8000 تومانی تولید بنزین صحبت به میان آورد که بر این اساس به نظر می رسد دولت در صورت اصلاح قیمت بنزین قصد ندارد نفت را در قیمت تمام شده این سوخت محاسبه کند. 

برای بررسی این موضوع و چرایی احتساب نفت خام در محاسبات بهتر است به صورت مالی برخی از پالایشگاه ها و اظهارنظر کارشناسان نگاهی انداخت.

تفاوت تکنولوژیک منجر به تفاوت قیمت تمام شده می شود

گذشته از اعلام نرخ هایی بین 8000 تا 30 هزار تومان برای بنزین، برخی مسئولان ضمن اعلام بهای تمام شده بنزین تولیدی در ایران، بارها عنوان کرده اند که بهای تمام شده بنا بر تکنولوژی های متفاوت و پالایشگاه های مختلف متفاوت است.

سعید مداح مروج، عضو هیئت مدیره و مدیر هماهنگی و نظارت بر عملیات شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی در گفت وگویی که در اردیبهشت 1402 با روزنامه ایران داشت، متذکر شد که در شرایط فعلی، تولید هر لیتر بنزین 18 هزار تومان هزینه دربردارد.

او اضافه کرد که برخی شرکت های دانش بنیان مدعی هستند که با قیمت های پایین تر امکان تولید بنزین وجود دارد. اگر چنین باشد، میزان یارانه بنا بر هر پالایشگاه متفاوت بوده و منطقا یارانه اعمال شده با توجه به تکنولوژی متفاوت خواهد بود.

حال لازم است که نگاهی به صورت مالی برخی از پالایشگاه ها انداخته شود.

بنزین 10 هزار تا 18 هزارتومانی 

پالایشگاه ها تمامی فرآورده های تولیدی خود را در نهایت به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی واگذار می کنند. یعنی فروش تمامی فرآورده های اصلی شامل بنزین، نفت گاز، نفت سفید و گاز مایع در کشور توسط شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران صورت می گیرد.

بر اساس صورت مالی منتشرشده پالایشگاه نفت ستاره خلیج فارس در اسفند 1400 جمع میزان بنزین تولیدشده شامل صادرات و مصرف داخلی در کشور، حدودا 12 میلیارد لیتر بوده است. بهای تمام شده میزان فروش خالص بنزین در این سال، یک میلیارد و 321 میلیون محاسبه شده است. این بدان معناست که بهای تمام شده هر لیتر بنزین در این پالایشگاه در محدوده 10 هزار و 886 تومان قرار دارد.

مطابق صورت مالی منتشرشده پالایشگاه شیراز منتهی به سال مالی 1401، مقدار 365 هزار مترمکعب بنزین با مبلغ 6.4 همت به فروش رسیده است. این بدان معناست که بهای تمام شده هر لیتر بنزین در این پالایشگاه، 17 هزار و 791 تومان بوده است. 

همچنین بهای تمام شده تولید هر لیتر بنزین تولیدی در پالایشگاه تهران بر اساس صورت مالی منتشرشده منتهی به سال مالی 1401، 14 هزار و 621 تومان و بر اساس صورت مالی منتهی به سال مالی ۱۴۰۲، هزینه هر لیتر تولید بنزین در پالایشگاه اصفهان ۱۸ هزار تومان است.

همان طور که پیش تر بحث تفاوت پالایشگاه و تکنولوژی مطرح شد، بهای تمام شده تولید هر لیتر بنزین تولیدی متفاوت است. یعنی تفاوت ارقام بهای تمام شده تولید بنزین در پالایشگاه های متعدد، عمدتا از تفاوت تکنولوژیکی نشئت گرفته است. اما نکته مورد توجه آن جاست که در صورت مالی این پالایشگاه ها، نفت خام به عنوان هزینه و در قیمت تمام شده بنزین، لحاظ شده است.

آیا نفت ملی است؟

موضوع مهم در این زمینه قیمت تمام شده بنزین است. با توجه به اینکه نفت کالایی ملی است، شرکت ملی نفت با اختصاص آن به پالایشگاه های متعدد، به آن ها حق العمل باید پرداخت کند. یعنی در واقع نفت خام به پالایشگاه ها فروخته نمی شود و قیمت تمام شده بنزین باید بدون احتساب نفت خام محاسبه شود.

حال به نظر می رسد با توجه به احتساب نفت خام خریداری شده تحت عنوان هزینه در صورت مالی این پالایشگاه ها، قیمت تمام شده بنزین در واقع با احتساب نفت خام است.

مشخص نیست که دلیل این امر چیست و چرا نفت خام همان طور که به دیگر کشورها صادر می شود، در داخل کشور نیز به پالایشگاه ها فروخته می شود. این موضوع مستقیما بر احتساب بهای تمام شده پالایشگاه ها اثرگذار است و آن را بیش برآورد خواهد کرد.

فروش نفت خام به پالایشگاه ها

همت قلی زاده، کارشناس انرژی، چندی پیش در گفت وگو با اقتصادآنلاین عنوان کرد: در سال ۸۶، جهانی سازی قیمت نفت خام در داخل شروع شد. پیش از آن، نفت مصرفی در پالایشگاه ها هم به رایگان در اختیارشان قرار می گرفت. اما از آن زمان و با اقدام محمود احمدی نژاد مناسبات فعلی در بخش انرژی حاکم شد.

آن طور که این کارشناس انرژی مدعی شده، از سال ۸۶ و پس از اقدامات دولت نهم، شرکت ملی نفت، نفت استخراج شده را بر مبنای نرخ جهانی در اختیار بنگاه ها قرار داد. به همین دلیل در حال حاضر، بیش از ۸۰ درصد هزینه تولید بنزین مربوط به قیمت جهانی نفت خام است.

او در رابطه با هزینه تمام شده تولید بنزین بدون احتساب هزینه نفت اذعان کرد: بدون احتساب نفت هر لیتر بنزین در پالایشگاه اصفهان ۲۳۰۰ تومان و در پالایشگاه تهران ۱۲۰۰ تومان در سال ۱۴۰۲ بوده است. هم چنین میانگین هزینه تولید هر لیتر بنزین در سال گذشته ۲۵۰۰ تومان بوده است. نکته دیگر این است که کارمزد جایگاه دار و هزینه تانکر توزیع سوخت هم در محاسبات جزو هزینه نفت خام محسوب می شود که البته منابع آن به شرکت پالایش و پخش می رسد.

آن طور که از اظهارات قلی زاده پیداست، مردم هنگام خرید بنزین، پول نفت ملی را هم پرداخت می کنند. پول نفتی که قرار بود بر سر سفره مردم بیاید، علنا از جیب خودشان پرداخت می شود. با توجه به صورت های مالی پالایشگاه ها و قیمت تمام شده بنزین، باید گفت که صحبت از بنزین 30 هزارتومانی، ادعای نادرستی است. اما این اظهارات در نهایت تائیدی بر محاسبه نفت خام در قیمت تمام شده بنزین است که می تواند تحلیل راجع به میزان یارانه را دشوار کند.

موضوع قیمت تمام شده بنزین مغالطه ای بیش نیست!

پیش تر پیمان مولوی، در یادداشتی در روزنامه تعادل متذکر شد: نفت در ایران یک عنصر ملی است و به تمام ایرانیان در نسل های مختلف تعلق دارد. تمام بحث هایی که برخی افراد و گروه ها تحت عنوان بهای تمام شده بنزین طرح می کنند، مغالطه ای بیش نیست. ماده اولیه ای به دولت داده می شود، راهی پالایشگاه می شود و بر اساس یک ارزش افروده ای بنزین تولید و به فروش می رسد.

یعنی بنا بر حرف مولوی، نفت قرار بود در اختیار پالایشگاه قرار بگیرد و پس از ایجاد ارزش افزوده، قیمت آن محاسبه شود. اما حال باید گفت که خود قیمت نفت نیز در محاسبات بنزین لحاظ می شود. این موضوع علنا منجر به بیش برآورد قیمت تمام شده بنزین می شود و پالایشگاه ها نیز مجبور به خرید نفت خام می شوند.

خرید نفت خام توسط پالایشگاه ها، منجر به افزایش قیمت بنزین تولیدی آن ها و افزایش آن چه یارانه پنهان می نامند می شود. این در حالی است که در وهله اول، دولت نفت ملی را می فروشد و خود به تورم افسارگسیخته دامن زده است. آیا مسئولان نسبت به این موضوع پاسخ گو خواهند بود؟