همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: قدیمی‌ها می‌گفتند عقل سالم در بدن سالم است؛ موضوعی که پژوهشگران و روانشناسان، سال‌ها دود چراغ خوردند و مطالعات متعددی انجام دادند تا به آن برسند. روانشناسان معتقدند ورزش، ارتباط مثبت و مستقیمی با پیشگیری از ابتلا به انواع اختلالات روانی ازجمله افسردگی و اضطراب و نیز جلوگیری از تشدید آنها دارد و همچنین به تقویت عزت نفس و اعتماد به نفس فرد کمک می‌کند. موضوعی که اگر بدانیم، احتمالا ترغیب می‌شویم تا برای فعالیت فیزیکی خود برنامه‌ای بریزیم. چون هیچ کس دلش نمی‌خواهد یک بدن بیمار و یک روان رنجور و پر از اختلال روان را کل عمر با خود حمل کند.
در حال حاضر بیماری‌های روان، دومین بیماری شایع در کشور و یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در کل دنیا است که طبق گزارش سازمان‌های بین‌المللی هر سال هم در حال افزایش است. طبق آخرین آمارها از هر ۴ نفر ایرانی، یک نفر به یکی از اختلالات روان مبتلا است و کارشناسان معتقدند پاندمی کرونا در افزایش این آمار تاثیر زیادی داشته است. به گفته کارشناسان، کووید طولانی مساله جدی و مبتلابه در عرصه سلامت جهانی است که بخش بزرگی از افسردگی‌ها، اختلالات اضطرابی، انزوا، اختلال تمرکز و در برخی موارد آسیب مغز از عوارض ناشی از آن هستند.
با وجود شیوع بیماری‌های روان اما نمی‌توان دست روی دست گذاشت و هیچ کاری نکرد. روانشناسان تاکید دارند با هر تکنیک قابل اعتمادی باید به خودمان کمک کنیم تا سلامت روان‌مان از دست نرود. یکی از این روش‌ها داشتن تحرک و فعالیت بدنی روزانه است.
کم‌تحرکی و تشدید اختلالات روانی
دکتر محمد گراوندنیا، دکترای روانشناسی و استاد دانشگاه در گفتگو با همشهری‌آنلاین درباره ارتباط ورزش و سلامت روان به نکات بسیار کاربردی و جالبی اشاره می‌کند. او می‌گوید: تحقیقات داخلی و خارجی نشان می‌دهند که کم‌تحرکی ارتباط عمیقی با تشدید اختلالات روانی در افراد دارد. در میان این اختلالات، افسردگی بیشترین رابطه را با ورزش دارد و بعد هم اختلال پارانوئید یا افکار بدبینانه. یعنی کم‌تحرکی می‌تواند اختلالی مثل پارانوئید یا افسردگی را تشدید کند.
گراوندنیا می‌گوید: اختلالات اضطرابی و خودبیماراِنگاری و دیگر بیماری‌های روانی هم تحت تاثیر ورزش قرار دارند اما آمارها در دو اختلال اول معنادار بوده است.
این استاد دانشگاه موضوع نگران‌کننده ای را مطرح می‌کند و می‌گوید: در طول دو دهه اخیر تغییرات عمده‌ای در وضعیت اپیدمیولوژی بیماری‌ها اتفاق افتاده است، به طوری که آمارهای بیماری‌های عفونی با بیماری‌های روانی جابجا شده است. یعنی قبلا بیماری‌های عفونی رتبه اول بیماری‌ها در دنیا را داشت، اما در حال حاضر اختلالات روانی - به خصوص افسردگی - جای آن را گرفته است.
به گفته این روانشناس، آمارها می‌گویند ۳۰۰ میلیون نفر در دنیا فقط دچار اختلال افسردگی هستند و این بیماری به شدت با تحرک بدنی و فعالیت فیزیکی رابطه دارد.
۹۲ درصد این افراد همیشه در حالت نشسته یا درازکش‌اند
اختلالات روانی به خصوص افسردگی به قدری در کل دنیا شایع شده که سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۷ شعار خود را این طور تعیین کرد: افسردگی: بیا در موردش صحبت کنیم (Depression: Let's talk). آمارهای مربوط به ایران می‌گویند که زنان ۲ برابر مردان به اختلال افسردگی دچار هستند. دکتر گراوندنیا می‌گوید: اختلالات روانی الان در سال ۲۰۲۴ به عنوان دومین اختلال مطرح و فراگیر در جهان شناخته می‌شود و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۳۰ اولین و شایع‌ترین اختلال در جهان باشد.
گراوندنیا تاکید می‌کند که افرادی که فعالیت فیزیکی بیشتری دارند، سلامت روان بهتری دارند. و البته عکسش هم صادق است. به گفته این تراپیست، مطالعات داخلی نشان می‌دهد که ۸۶ درصد افرادی که دچار اختلالات روان هستند - همه اینها به کلینیک‌های روانشناسی مراجعه کرده بودند -، هیچ گونه فعالیت بدنی صبحگاهی نداشته‌اند. تحقیق دیگری نشان می‌دهد که اوقات فراغت ۹۲ درصد از این افراد در حالت نشسته، درازکش و خوابیده گزارش شده است. همچنین پژوهش دیگری در ایران نشان می‌دهد که ۹۷ درصد این افراد فعالیت بدنی نداشتند.
به گفته این روانشناس، زنان در ایران نسبت به مردان بیشتر به تحرک فیزیکی رغبت دارند که البته بزرگ‌ترین دلیل آن، تاکیدات اجتماعی و قضاوت‌های رایج درباره بدن آنها است، نه تامین سلامت روان. یعنی بیشتر خانم‌ها فعالیت فیزیکی دارند تا خوب و زیبا به نظر بیایند و کسی به آنها شرم بدن ندهد. نه این که سالم باشند. این مورد متاسفانه در کشور ما پررنگ است.
بیشتر بخوانید؛
- آماری هولناک از چاقی ایرانی‌ها
اضطراب و افسردگی؛ شایع‌ترین اختلالات روانی در ایران
از کجا بدانیم افسرده‌ایم یا نه؟
آیا تهرانی‌ها سرترالین و فلوکستین لازمند؟
شیوع بیماری‌های مخصوص بزرگسالی و سالمندی بین کودکان چاق
تاثیر ورزش در کاهش نشخوار فکری
گراوندنیا برای این که تاثیر ورزش بر سلامت روان را شفاف کند، به این موضوع مهم اشاره می‌کند که رشد انسان ۵ بعد دارد؛ رشد جسمی یا فیزیکی، اجتماعی، اخلاقی، جنسی و عاطفی. و نکته اینجا است که روانشناسان اعتقاد دارند رشد جسمی مثل تنه درخت است و سایر رشدها شاخ و برگ‌های این درخت هستند. یعنی اگر جسم به هم بریزد، روان و بقیه ساحت‌های رشد نیز به هم می‌ریزند.
این دکترای روانشناسی می‌گوید: ورزش در کاهش ذهنی‌سازی و نشخوار فکری افراد تاثیر زیادی دارد. دلیلش هم این است که تمام حواس ما درگیر می‌کند و ناخودآگاه باعث می‌شود که ذهن‌آگاه شویم و در جهان تجربی زندگی کنیم. نه در درون ذهن‌مان.
به گفته این استاد دانشگاه، یکی از مواردی که رشد جسمی را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند روان را به هم بریزد، "عزت نفس" است. تحقیقات مختلف، ارتباط مثبتی بین ورزش و عزت نفس بالا گزارش داده‌اند. چون عزت نفس کمک می‌کند خودپنداری ما بهتر شود؛ یعنی احساس ما به خودمان را بهتر می‌کند. چون ورزش باعث می‌شود که هورمون اندروفین در بدن ترشح شود؛ هورمونی که مرتبط با عزت نفس و خودپنداری بهتر در افراد است.
دلیل اصلی افسردگی فصلی در آدم‌ها
این روانشناس، یکی از دلایل افسردگی فصلی را کاهش تحرکات فیزیکی می‌داند، نه نور خورشید. او می‌گوید: نور خورشید فقط یکی از فاکتورهای بروز افسردگی فصلی است. افسردگی فصلی بیشتر در پاییز و زمستان شیوع پیدا می‌کند. چون تحرک افراد در این دو فصل کم می‌شود.
بیشتر بخوانید؛
- افسردگی پاییزی خرافات است؟
چرا افسردگی پاییزی می‌گیریم؟
اگر این نشانه‌ها را دارید شاید مبتلا به افسردگی فصلی هستید
اگر در این گروه سنی هستید، افسردگی پاییز سراغتان می آید
گراوندنیا روی این موضوع تاکید می‌کند که تا دچار اختلال روان نشده‌ایم، باید فعالیت فیزیکی را جدی بگیریم. چون ورزش، بیشتر برای پیشگیری از ابتلا به افسردگی مد نظر است. وقتی افسرده شدیم، دیگر ورزش به تنهایی جواب نمی‌دهد و اول باید تراپی بگیریم. پس لازم است که ورزش را در برنامه‌های خود جا دهیم. خود من دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی را همیشه به طور منظم انجام می‌دهم.
این تراپیست می‌گوید: تحرک داشتن آن قدر مهم است که می‌تواند باعث پیوند نورونی مغز حتی در نوزادان شود. اگر تحرکی صورت نگیرد، سلول‌های مغز به تدریج از بین می‌روند یا کمترین پیوند را خواهند داشت. حتی می‌توانیم بگوییم هوش نوزاد متاثر از کنش‌های فیزیکال هم است. برای همین به قنداق کردن نوزاد می‌گویند "اعدام حرکتی" یا "اعدام نورونی مغز". چون جلوی تحرک کودک را می‌گیرد. متاسفانه قنداق کردن بچه‌ها در قدیم خیلی زیاد بود و فکر می‌کردند با این کار اسکلت‌بندی کودک درست شکل می‌گیرد. در حالی که باور غلطی بود. روانشناسان می‌گویند جنب و جوش باعث تحرک نورون‌های مغز می‌شود.
او تاکید می‌کند: باید بپذیریم افرادی که تحرک و فعالیت فیزیکی بیشتری دارند، نسبت به افرادی که تحرک کمی دارند یا اصلا فعالیت فیزیکی ندارند، از سلامت روان بهتری برخوردارند.