[ ملیحه محمودخواه] پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات 2024نمی‌تواند تأثیر چندانی بر اقتصاد ایران داشته باشد. اقتصاد ایران با وجود فشار تحریم‌ها همچنان به حیات خود ادامه داده است و به سمت تقویت توانمندی‌های داخلی و کاهش وابستگی به منابع خارجی پیش می‌رود. تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که ترامپ هرقدر هم سیاست‌های تهاجمی داشته باشد، ایران از قدرت مقاومتی خود بهره‌برداری خواهد کرد و به همین دلیل، اثرات سیاست‌های ترامپ در اقتصاد ایران محدود خواهد بود.
تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی، به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، به بخش‌های مختلف اقتصادی ایران آسیب‌های جدی وارد کرده‌اند، اما ایران توانسته است با بهره‌برداری از ظرفیت‌های داخلی خود از این بحران‌ها عبور کند. طبق گفته مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین، «با توجه به تجربه‌های گذشته ایران در مواجهه با تحریم‌ها و بحران‌های اقتصادی، سیاست‌های ترامپ نتوانسته است بنیان‌های اقتصادی کشور را دچار فروپاشی کند. نمی‌توان گفت سیاست‌های آمریکایی هیچ تأثیری بر ما نمی‌گذارد اما آمریکا مانند گذشته نمی‌تواند برای ما مانع‌تراشی کند.»
ایران به تهدیدها توجه ندارد
ایران در این مدت توانسته است استراتژی‌های جدیدی را در پیش بگیرد که بر تقویت صنایع داخلی و تجارت با کشورهای همسایه و منطقه تمرکز داشته باشد. علاوه بر این، ایران در زمینه‌های مختلفی مانند صنعت کشاورزی، تولیدات صنعتی و توسعه بازارهای صادراتی به کشورهای آسیایی و آفریقایی گام‌های مؤثری برداشته است.
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین، توضیح می‌دهد: «پیوستن ایران به مجموعه‌های اقتصادی منطقه‌ای و تحکیم روابط با همسایگان خود، توانسته‌اند جایگزین‌های خوبی برای کاهش وابستگی به بازارهای غربی و آمریکا ایجاد کنند. این تحولات نشان می‌دهند که فشارهای ترامپ نتواسته‌اند اقتصاد ایران را دچار رکود جدی کنند.»او ادامه می دهد:«اگرچه سیاست‌های ترامپ فشارهایی به ایران وارد کرده است، اما تغییرات در سیاست‌های داخلی و اصلاحات اقتصادی به شکلی بوده‌اند که کشور به این فشارها واکنش‌های مؤثر نشان داده است. در واقع، با افزایش تولیدات داخلی و تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی از کشورهای آسیایی و حتی کشورهای اروپایی، ایران توانسته است جایگاه خود را در بازار جهانی حفظ کند و حتی در برخی زمینه‌ها، پیشرفت‌هایی نیز داشته باشد».
اقدامات بلندمدت با وجود فشارهای مستمر و تحریم‌های خارجی
مجیدرضا حریری توضیح می‌دهد: «ترامپ فردی غیرقابل پیش‌بینی است اما این بار نمی‌تواند ضربه‌ای را که در دوران قبلی ریاست‌جمهوری‌اش به ما وارد کرد اجرایی کند. فشارهای او در دوره قبل در تاریخ بعد از انقلاب یک مورد استثنایی بود؛ او با رساندن فروش نفت ما به روزی کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه ضربه سختی به ما وارد کرد، اما هم‌اکنون نمی‌تواند این فشارها را به چند دلیل دوباره برای ما اجرایی کند.» او ادامه می‌دهد: «هم‌اکنون مناسبات در دنیا تغییر کرده است. جنگ اوکراین موضوعی است که رابطه اروپا و ترامپ را تا حدودی برهم زده و این سبب می‌شود اجماعی که در دوران ریاست‌جمهوری قبلی ترامپ علیه ما ایجاد شد دوباره قابل اجرا نباشد. از سوی دیگر، در زمان ترامپ، رابطه کشورهای عربی به‌ویژه عربستان سعودی با اتفاقی که برای سفارت عربستان در ایران رخ داد دستخوش تغییر شد و کشورهای منطقه اجماعی علیه ما تشکیل دادند. این در حالی است که هم‌اکنون روابط ما با عربستان با میانجیگری چین غیرخصمانه است.» رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین معتقد است که اینها در کنار هم سبب می‌شود که ترامپ نتواند در زمین خود بازی کند و این بار ما می‌توانیم بازی را تغییر دهیم؛ اینکه فکر کنیم امروز که ترامپ روی کار آمد زندگی ما زیر و رو می‌شود به همان اندازه اشتباه است که برخی می‌گویند آمدن ترامپ و هریس فرقی نمی‌کرد. باید هوشیار باشیم و بتوانیم در صحنه بین‌المللی درست بازی کنیم و از تهدیدها و فرصت‌هایی که علیه ما وجود دارد به نفع خود بهره‌برداری کنیم.»
توجه به تولیدات داخلی و صنایع جایگزین نفتی اقتصاد
موسی غنی‌نژاد، اقتصاددان و استاد دانشگاه، در رابطه با روی کار آمدن ترامپ و تأثیر آن بر اقتصاد کشور می‌گوید: «ترامپ در مناظرات انتخاباتی خود بیان کرد که جلوی صادرات نفتی ایران را خواهد گرفت و احتمال می‌رود که این سیاست دنبال شود. همچنین این عوامل به موضع و عکس‌العمل ایران به انتخاب ترامپ نیز بستگی دارد.»وی تأکید می‌کند: «ترامپ تاجری است اهل معامله و نمی‌توان به حرف‌های گذشته او اکتفا کرد. بعضی از سیاست‌ها غیرقابل متعارف و پیش‌بینی است. اما با وجود این، نمی‌توان گفت اگر حزب دموکرات روی کار می‌آمد تفاوتی در سیاست‌های کشور اعمال می‌شد.چرا که اصلاحات داخلی و توجه به توانمندی‌های داخلی باعث شده که ایران بتواند به روند رشد اقتصادی خود ادامه دهد. این امر نشان می‌دهد که فشارهای خارجی حتی اگر شدید هم باشند، نمی‌توانند به سرعت روند توسعه را متوقف کنند.»
اقتصاد مقاومتی؛ تنها راه مقابله با فشارهای خارجی
کاظم سلیمی، تحلیلگر اقتصادی، در این خصوص به شهروند می‌گوید: «اگرچه تحریم‌ها و فشارهای ترامپ در کوتاه‌مدت تأثیرات منفی داشته، اما در بلندمدت ایران به استراتژی‌های مقاومتی خود پایبند بوده و توانسته با کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، بخش‌های دیگر اقتصادی را تقویت کند. سیاست‌های ترامپ نتوانسته‌اند باعث شکست اقتصاد ایران شوند.»او توضیح می‌دهد که اگر ترامپ به گفتمان و وعده‌های انتخاباتی خود وفادار و متعهد باشد، متناسب و وابسته به نوع و جهتگیری مواجهه ما در موضوعات و محورهای زیر، گشایش‌ها و فرصت و یا محدودیت‌های بیشتر و تهدیداتی برای فضای سیاسی و اقتصادی روابط خارجی ایران، ایجاد خواهد شد. حل و فصل موضوع جنگ روسیه و اوکراین و نتیجه این نبرد ژئوپلیتیک، آتش‌بس بین اسرائیل و غزه و لبنان و نتیجه توافقات صلح در محور همسایگان اسرائیل با این رژیم، احیای پیمان ابراهیم و توسعه و تحکیم توافقات راهبردی بین هند، کشورهای عرب خلیج‌فارس و خاورمیانه عربی و اسرائیل، نوع مواجهه و تعامل ترامپ با موجودیت ناتو و تعهدات آن در اروپا، موضوع روابط اقتصادی اروپا با آمریکا و کیفیت آتی سوبسیدها و تعرفه‌های گمرکی دوطرف بر محصولات تولیدی و صادراتی یکدیگر از جمله نکات مهمی است که می‌تواند اقتصاد ایران را در آینده تحت‌تأثیر قرار دهد. این تحلیلگر تأکید می‌کند: «سطح و عمق مواجهه راهبردی ترامپ با چین و الزامات ژئوپولتیک این کشور در رابطه با ژاپن، کره‌جنوبی، فیلیپین و ویتنام و به‌ویژه مناقشات ژئوپولتیک در دریای جنوبی چین و جزیره تایوان به‌عنوان همسایگان چین که به‌شدت با سیاست‌ها و منافع آمریکا وابستگی و درهم تنیدگی دارند نیز اهمیت دارد.» سلیمی توضیح می‌دهد: «نگاه و نوع مواجهه آینده ترامپ با سازوکار‌های سیاسی و امنیتی و اقتصادی بین‌المللی مثل کنوانسیون‌های بین‌المللی، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی و چندجانبه‌گرایی در نظام بین‌الملل، تأکید مستمر ترامپ بر ضرورت موازنه‌سازی تجارت خارجی و تنظیم نرخ تعرفه‌های تجاری، سوبسیدها، حقوق گمرکی، نرخ بهره و سود، و....در رابطه با شرکای تجاری آمریکا و رقبای قدرتمند واشنگتن در این زمینه‌ها می‌تواند اثر‌گذار باشد.» سلیمی اشاره می‌کند: «یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ایران در دوران تحریم، مسئله انتقال تکنولوژی‌های نوین است. با این حال، با توجه به روند رو به رشد همکاری‌ها با کشورهای همسایه و استفاده از ظرفیت‌های موجود در آسیا، ایران می‌تواند به‌تدریج از این مشکلات عبور کند و به سمت نوآوری‌های داخلی حرکت کند.»
توجه به تولیدات داخلی و صنایع؛ جایگزین اقتصاد نفتی
ایران در سال‌های اخیر به‌شدت به سمت تنوع‌بخشی به منابع درآمدی و بهبود وضعیت صنایع غیرنفتی حرکت کرده است. رشد صنایع پتروشیمی، خودروسازی، الکترونیک و حتی کشاورزی در این مدت قابل توجه بوده است. این رویکرد نه‌تنها ایران را از وابستگی شدید به نفت کاهش داده، بلکه در مقابل تحریم‌های نفتی که براساس سیاست‌های ترامپ اعمال شد، توانسته است کمبودهای اقتصادی را جبران کند. احمد مجتهد، اقتصاددان، بر این باور است که با توجه به اینکه آمریکا بزرگ‌ترین اقتصاد جهان را دارد، باید گفت طبیعتا آمدن ترامپ تأثیراتی بر اقتصاد سایر کشورها ایجاد خواهد کرد، اما اینگونه نیست که اگر خانم هریس می‌آمد شرایط کاملا متفاوت می‌شد؛ این باور اشتباهی است که مردم داشتند.وی با تأکید بر اینکه اگر هر کدام از جمهوریخواهان یا دموکرات‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری انتخاب می‌شدند، اقتصاد ما تغییری نمی‌کرد، تنها تفاوت آنها سیاستگذاری در اجرای برنامه‌های آنها است، ادامه می‌دهد: «این تفاوت‌ها زیاد نیست و تأثیر خاصی بر اقتصاد کشور ما نخواهد داشت چرا که ما شرایط بدتری را در سال ۹۷ تجربه کردیم و شاهد شوک‌هایی بوده‌ایم.»مجتهد اضافه می‌کند: «در حوزه سیاست خارجی، عملکرد ترامپ نشان می‌دهد که وی تمایل کمتری دارد تا در فعالیت‌های خارجی مشارکت داشته باشد؛ در دورانی که او به ریاست‌جمهوری انتخاب شد، جنگی اتفاق نیفتاد و نیروهای آمریکایی را از افغانستان خارج کرد و بیشتر به مسائل داخلی آمریکا اهمیت می‌داد.»این کارشناس اقتصادی توضیح می‌دهد که اتفاقا این دموکرات‌ها بودند که تمایل داشتند در خارج از مرزها فعالیت داشته باشند؛ آنها در پیمان‌های نظامی همچون ناتو و قراردادهای امنیتی برای سایر کشورها فعال‌تر بودند.» او بر این باور است که آمریکا دیگر به‌دنبال دخالت نظامی در کشورها نیست، در مقابل ما باید با همه کشورها همکاری اقتصادی داشته باشیم و دستمان در این زمینه باز باشد و فقط به‌دنبال مراودات با گروهی خاص نباشیم. مجتهد با اشاره به اینکه صندوق بین‌المللی پول براساس آخرین گزارش خود، پیش‌بینی رشد بالای ۳ درصدی را برای اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۵ کرده است، اظهار می‌کند: «این پیش‌بینی‌ها مبتنی بر اطلاعات موجود در بودجه‌ها و داده‌های اقتصادی ماست و احتمال خطای کمی هم از سوی صندوق وجود دارد.»
∎