اولین موشک کروز زمینی ایران که نسخه ارتقایافته مشکات 1 به حساب می‌آید، سومار است که در ادامه به مشخصات و قابلیت‌های آن می‌پردازیم.

حمله موشکی به اسرائیل و هدف قرار دادن قلب تل آویو و حیفا با موشک‌های بالستیک سجیل، هایپرسونیک فتاح 1 و عماد، قدرت موشک‌های بالستیک میان برد و دوربرد ایران را در معرض دید دشمنان گذاشت. این گروه از موشک‌ها به خاطر سرعت بالا و اصلاح مسیر و سیستم‌های هدایت شونده دقیق و نقطه‌زنی که دارند، محبوب و پرطرفدار هستند و معمولا از دید رادارهای قدرتمند دشمن پنهان می‌مانند.

اگر خاطرتان باشد در عملیات وعده صادق (1)، نه تنها از موشک‌های بالستیک، بلکه از پهپاد شاهد 136 و موشک‌های کروز هم استفاده شد. در حمله ترکیبی که نیروهای مسلح علیه رژیم صهیونیستی ترتیب دادند، با انبوهی از پهپادها و موشک‌های مختلف به قلب سرزمین‌های اشغالی هجوم بردند و موفق شدند اهداف مدنظر را مورد اصابت قرار دهند.

نگاهی به موشک کروز زمینی سومار

پس از ماجرای 11 سپتامبر معروف، آمریکایی‌ها به افغانستان یورش بردند و برای مدتی در این کشور ساکن شدند. پس از آن غرب در عراق سفره پهن کرد و جنگ تازه‌ای را با نیروهای عراقی از سر گرفت. ایران که نظاره‌گر اتفاقات مهمی در خاورمیانه بود، بیش از پیش به دنبال تسلیحاتی رفت که در این دو نبرد استفاده می‌شد.

در اثنای دو جنگ آمریکا با افغانستان و عراق بود که نیروهای مسلح کشورمان به اهمیت موشک‌های کروز پی بردند و تحقیق و توسعه آن‌ها را آغاز کردند. در آن زمانی که موشک کروز مثل نقل و نبات شلیک می‌شد، فناوری‌اش در انحصار ابرقدرت‌هایی مثل روسیه و آمریکا بود و هنوز در داخل کشور به چنین تکنولوژی دست نیافته بودیم.

فهرست محتوا

سرگذشت موشک کروز سومار

تحقیق و توسعه روی موشک‌های کروز به کمک بقایای این موشک‌ها که در خاک ایران سقوط کرده بودند، آغاز شد. چندی بعد سراغ نمونه‌های کاملا سالم رفتیم و می‌توان گفت که از سال 2001 میلادی با خرید چند تیر موشک کروز به جا مانده از دوران شوروی کار را از سر گرفتیم.

مهندسان تلاشگر کشورمان موفق شدند تمامی اجزای یک موشک کروز را در داخل بسازند، اما دو چالش اساسی وجود داشت: ساخت موتور مینی توربوفن و سیستم‌های هدایت موشک. در آن زمان دسترسی به ماهواره‌ها نداشتیم و همین کار را برای کنترل و هدایت موشک سخت می‌کرد.

در اواخر شهریور 1391 شمسی بود که معاون وزیر دفاع کشور خبر از تولید و توسعه موشک کروز مشکات 1 با برد 2000 کیلومتر و سه نسخه دریاپایه، زمین‌پایه و هواپایه داد. مدتی بعد رسانه نشنال اینترست مدعی شد که موشک دیگری تحت عنوان سومار با حداکثر برد 1500 مایل در حال ساخت است.

سرانجام در اواخر اسفند ماه 1393 شمسی، ساخت موتور توربوفن به نتیجه رسید و موشک کروز سومار که از بهترین موشک‌های کروز ساخت ایران است، رونمایی شد. برد سومار 2000 کیلومتر اعلام شد و از یک کلاهک 410 کیلوگرمی بهره می‌برد و در ارتفاع 10 متری از سطح زمین پرواز می‌کند. به باور برخی از صاحب نظران این حوزه، موشک‌های خانواده سومار به ترتیب سال ساخت رونمایی نشده‌اند.

نیروهای مسلح کشورمان پس از معرفی سومار از یک نسخه ارزان‌تر به نام هویزه رونمایی کردند که تفاوت عمده آن با سومار در موتور و برد است. در واقع پیشرانه هویزه ساده و ارزان بوده و چون قیمت کمتری دارد، می‌توان روی تولید انبوه آن حساب بیشتری باز کرد. هویزه هم می‌تواند یک کلاهک 410 کیلوگرمی حمل کند و برد 1350 کیلومتری خواهد داشت.

موشک کروز هویزه

گفتیم که هویزه یک کروز ارزان قیمت و نسخه ساده‌تر سومار است. در بهمن 1397 شمسی، وزیر دفاع کشور به همراه فرماندهان سپاه از این موشک در نمایشگاه دستاوردهای دفاعی و سازندگی رونمایی کردند. هویزه از اعضای مهم خانواده سومار به حساب می‌آید که مجهز به قابلیت رادارگریزی است.

به گفته وزیر دفاع ایران، هویزه مجهز به قابلیت‌هایی نظیر آماده سازی و واکنش سریع، ارتفاع پروازی پایین، دقت بالای ناوبری و اصابت به هدف و قدرت تخریب زیاد است. از این موشک کروز برای هدف قرار دادن اهداف ثابت استفاده می‌شود. نوع موتور توربوفنی که هویزه استفاده می‌کند با پیشرانه سومار متفاوت است.

حداکثر برد اعلام شده برای هویزه 1350 کیلومتر است و در آزمایش‌های انجام شده توانسته تا 1200 کیلومتر را با موفقیت طی کند. شاید برایتان جالب باشد که وب سایت اسرائیلی دبکا در وصف این موشک با این تیتر، حجت را بر همه تمام کرده است: «نه اسرائیل و نه ایالات متحده قادر به مقابله با موشک کروز جدید ایران نیستند»

قابلیت کلیدی موشک‌های کروز ساخت ایران

به طور کلی موشک کروز به خاطر پرواز در نزدیکی کوه‌ها و قعر دره‌ها، می‌تواند از دید سامانه‌های راداری پنهان بماند و تقریبا امکان متوقف کردن آن قبل از اصابت به هدف دشوار و غیرممکن است. پرواز در ارتفاع حداکثر 10 متری از زمین به موشک‌های کروز اجازه می‌دهد تا شبکه‌های راداری را دور بزنند و به سمت اهداف حرکت کنند.

یکی از قابلیت‌های مهم کروزهای ساخت ایران به گفته وبگاه اسرائیلی دبکا، پرواز در ارتفاعات پایین‌تر از شبکه‌های راداری آمریکا و رژیم صهیونیستی است. دبکا با اشاره به دستاوردهای بزرگ ایران در طراحی و توسعه موشک‌های کروز، خاطرنشان می‌کند که آزمایش موفقیت آمیز هویزه می‌تواند گواهی بر پیشرفت‌های بزرگ فناوری در کشورمان باشد.

در ادامه مطلب به بررسی دو مسئله اساسی و مهم در رابطه با توسعه موتور موشک‌های کروز و سیستم هدایتی آن‌ها می‌پردازیم و می‌خواهیم ببینیم که مهندسان کشورمان چگونه توانسته‌اند بر این مشکلات غلبه کنند.

سیستم هدایت موشک کروز سومار و هویزه

تاریخ به ما نشان می‌دهد که اولین بار در جنگ جهانی دوم از موشک‌های کروز استفاده شد؛ با این اوصاف شکی نیست که ساخت و توسعه چنین تسلیحاتی در حال حاضر پیشرفت زیادی کرده است. روش‌های مختلف و متعددی برای هدایت و ناوبری هوایی موشک مورد استفاده قرار می‌گیرد که عبارتنداز:

• هدایت اینرسی و اینرسی فضایی
• هدایت زمین شناسایی توپوگرافی و شناسایی عکس
• سامانه‌های نظامی ناوبری و موقعیت‌یابی زمین‌پایه
• سامانه ناوبری هوایی تاکتیکی

دو روش عمده برای ناوبری وجود دارد که عبارتنداز: ناوبری اینرسیایی و ناوبری با هدایت رادیویی. در جنگ جهانی دوم که این دو روش نبود از قطب‌نما، نقشه و ناوبری کور استفاده می‌کردند. بدیهی است که امروزه ایران می‌تواند در سطوح مختلف و پیشرفته‌ای از هدایت اینرسی بهره‌مند شود و امکان ساخت ژیروسکوپ فیبرنوری و حلقه لیزری را دارد.

مورد بعدی شناسایی زمین یا توپوگرافی است که حتی نیروهای غیرنظامی هم دسترسی گسترده‌ای به آن دارند. (مثل عکس‌های ماهواره‌ای گوگل و نرم افزارهای نشان) با این اوصاف نیروهای نظامی، نیاز خود را با روش‌های مدرن و پیشرفته‌تری برطرف می‌کنند که یک نمونه آن کمک گرفتن از پهپادها است.

از دیگر روش‌های مفیدی که ایران برای هدایت موشک‌های کروز خود استفاده می‌کند، هدایت رادیویی زمین پایه است. متاسفانه به علت تحریم‌های غرب و همچنین دشمنی دیرینه ما با آمریکا، نمی‌توان از سیستم‌های هدایت رادیویی ماهواره‌ای مثل جی پی اس استفاده کرد؛ زیرا به جای کمک به ما به دشمن کمک خواهد کرد. برای همین است که در حال حاضر باید روی کمک نسخه‌های چینی (بیدو) و روسی (گلوناس) حساب کنیم.

موتور موشک‌های کروز خانواده سومار

اولین راه حلی که به ذهن مهندسان هوافضا رسید، استفاده از موتورهای توربوجت بود. مشکل این پیشرانه در مقایسه با موتورهای توربوفن، رانش کمتر و مصرف سوخت بیشتر است. در واقع آن‌ها مجبور شدند برای نصب این موتور وزن موشک را به همراه سوخت کاهش دهند و به همین خاطر است که برد موشک کم می‌شد.

برای اینکه برد را افزایش دهند از نمونه‌های کوچک‌تری رونمایی شد و به جای استفاده از کلاهک 410 کیلوگرمی، به سراغ کلاهک 100 کیلوگرمی رفتند و بدین ترتیب با 150 کیلوگرم سوخت، برد را به 1500 کیلومتر رساندند.

موتور طلوع 4 اولین موتور توربوفن است و هویزه هم به همین موتور مجهز شده. البته بین این موشک‌ها تفاوت‌هایی وجود دارد که اولین و مهم‌ترین آن به قطر بیشتر پیشرانه هویزه باز می‌گردد. دومین تفاوتی که به چشم می‌آید، دوجداره شدن اگزوز و ایجاد کنارگذر است و سومین وجه تمایز به انحنا و زوایای متفاوت موتور بر می‌گردد.

در مجموع باید گفت که موشک‌های خانواده سومار، پیشرفت‌های زیادی نسبت به قبل کرده‌اند و هم اکنون می‌توانند ضمن بهره‌مندی از موتورهای توربوفن، سیستم‌های هدایتی پیشرفته داشته باشند و بدین ترتیب از دید رادارهای موشکی دشمن فرار کنند.