به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب‌ها در هر دسته‌بندی موضوعی و بر اساس استانداردهای مختلف، می‌توانند نقش مهمی در گسترش دانش و فرهنگ ایفا کنند. یکی از دسته‌بندی‌های خاص که به‌طور ویژه در کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان اهمیت دارد، کتاب‌های «کلیات» است. این کتاب‌ها به‌عنوان منابع جامع، پایه و زمینه‌ساز پرورش افکار و ایده‌های نو در ذهن کودکان و نوجوانان هستند؛ اما چرا تولید کتاب‌های کلیات برای کودکان و نوجوانان اهمیت دارد؟
کتاب‌های کلیات در حوزه کودک و نوجوان به‌دلیل ویژگی‌های خاص خود در شکل‌دهی به اطلاعات اولیه و زمینه‌سازی برای یادگیری‌های بیشتر، از اهمیت بالایی برخوردارند. این کتاب‌ها به کودکان و نوجوانان کمک می‌کنند با مفاهیم پایه و عمومی آشنا شوند و اطلاعات مفیدی را برای توسعه فکری و شخصیتی خود به دست آورند.
این کتاب‌ها می‌توانند پایه‌گذار اطلاعات عمومی کودکان و نوجوانان در زمینه‌های مختلفی چون تاریخ، جغرافیا، فرهنگ و علم باشند. همچنین، این کتاب‌ها با ارائه اطلاعات متنوع و پرسش‌برانگیز، به کودکان و نوجوانان یاری می‌رسانند توانایی تحلیل و تفکر انتقادی خود را تقویت کنند. کتاب‌های کلیات می‌توانند به‌عنوان مبنای اولیه برای مطالعات تخصصی‌تر در زمینه‌های مختلف علمی و فرهنگی عمل کنند.
در این گزارش، قصد داریم بر اساس داده‌های موجود در کدهای دیویی، تعداد کتاب‌های چاپ اول در حوزه «کلیات» برای کودکان و نوجوانان را که از ابتدای ۱۴۰۳ تا ۳۰ مهرماه امسال منتشر شده‌اند، بررسی کنیم؛ اما دانستن این آمار می‌تواند به فعالان این حوزه چه کمکی کند؟
گزارش‌های آماری به‌ویژه در حوزه کتاب، می‌توانند اطلاعات کاربردی برای افراد مختلف ارائه دهند. برای مثال، این گزارش‌ها به متخصصان و محققان کمک می‌کنند روند تولید کتاب در حوزه‌های خاص را پیگیری کرده و اثرات آن را در جامعه بررسی کنند. همچنین، ارائه این داده‌ها به وزارتخانه‌های مرتبط، ناشران و انجمن‌های فرهنگی، آنان را در تصمیم‌گیری برای تخصیص منابع، بودجه‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های آینده یاری می‌کند.
ناشران و نویسندگان نیز با بررسی چنین گزارش‌هایی می‌توانند به این نکته پی ببرند که کدام دسته‌بندی‌ها یا ژانرها در حال تولید بیشتری هستند و به کدام گروه‌های سنی کمتر توجه شده است. گزارش‌هایی که وضعیت تولید کتاب‌ها در حوزه‌های مختلف را مشخص می‌کنند، برای والدین و مربیان نیز مفید هستند؛ زیرا آنان می‌توانند از انتشار کتاب‌های مناسب برای رشد فکری و فرهنگی کودکان و نوجوانان خود مطلع شوند.
موضوع دیگری که ممکن است برای مخاطبان مطرح شود این است که به‌طور کلی کتاب‌های «کلیات» چه کتاب‌هایی هستند؟ کتاب‌های «کلیات» به مجموعه‌ای از آثار فنی و مرجع گفته می‌شود که معمولاً شامل اطلاعات عمومی، آموزشی، علمی و هنری هستند. در دسته‌بندی‌های کتاب‌شناسی، کد دیویی صفر تا صد برای کتاب‌های کلیات در نظر گرفته شده است. این دسته شامل موضوعات متنوعی می‌شود.
به‌طور کلی، تقسیمات کد دیویی صفر تا صد «کلیات» شامل موارد زیر است:
- ۰۱۰: کتابشناسی‌ها
- ۰۲۰: علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی
- ۰۳۰: دایره‌المعارف‌های عمومی
- ۰۴۰: (عنوان ندارد)
- ۰۵۰: پیایندهای عمومی و نمایه‌های آن‌ها
- ۰۶۰: سازمان‌های عمومی و علوم موزه‌داری
- ۰۷۰: رسانه‌های خبری، روزنامه‌نگاری، نشر
- ۰۸۰: مجموعه‌های عمومی
- ۰۹۰: نسخه‌های خطی و کتاب‌های کمیاب
در حوزه کودک و نوجوان، کتاب‌های کلیات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
کتاب‌های مرجع و دایرةالمعارف‌ها: کتاب‌هایی که اطلاعات عمومی و ضروری را در اختیار کودکان و نوجوانان قرار می‌دهند.
کتاب‌های آموزشی و علمی: کتاب‌هایی که به معرفی علوم مختلف به‌طور ساده و جالب توجه، برای گروه‌های سنی مختلف می‌پردازند.
کتاب‌های داستانی با محتوای اجتماعی و فرهنگی: برخی از کتاب‌های کلیات به داستان‌های آموزشی و آگاهی‌دهنده در زمینه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و تاریخی اختصاص دارند.
برخی دیگر از دلایل اهمیت این کتاب‌ها عبارت‌اند از:
- ایجاد پایگاه دانش عمومی: این کتاب‌ها می‌توانند پایه‌گذار اطلاعات عمومی کودکان و نوجوانان در زمینه‌های مختلف مانند تاریخ، جغرافیا، فرهنگ و علم باشند.
- ارتقای تفکر انتقادی و تحلیل: با ارائه اطلاعات مختلف و پرسش‌برانگیز، این کتاب‌ها به کودکان و نوجوانان کمک می‌کنند تا توانایی تحلیل و تفکر انتقادی خود را تقویت کنند.
- ایجاد زمینه برای مطالعات تخصصی‌تر: این کتاب‌ها می‌توانند برای کودکان و نوجوانان به‌عنوان مبنای اولیه برای مطالعات تخصصی‌تر در زمینه‌های مختلف علمی و فرهنگی عمل کنند.
بر اساس آمارهای موجود، از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا ۳۰ مهرماه، ناشران صنعت کتاب کودک و نوجوان، ۳۸ کتاب در زمینه کلیات در رده‌بندی دیویی صفر تا صد منتشر کرده‌اند که از این تعداد، ۳۳ اثر تألیفی بوده است.
- «سارا و ماجرای تولد مادربزرگ»
سارا که مانند بسیاری از کودکان دیگر، بسیار کنجکاو و ماجراجو است، برای یافتن دسته‌گلی که بتواند در روز تولد مادربزرگش به او هدیه دهد، وارد دنیای شگفت‌انگیز تابلوهای نقاشی می‌شود. او در حین بازدید از نمایشگاه هنر، به‌سراغ تابلوهای بزرگ‌ترین هنرمندان سبک امپرسیونیسم می‌رود. ماجراجویی‌های سارا هم کودکان را سرگرم می‌کند و هم به آن‌ها چیزهای تازه‌ای درباره نقاشی می‌آموزد. کودک شما نیز می‌تواند در این مسیر با نقاشان بزرگ دنیا آشنا شود و سارا را در این سفر همراهی کند.
این کتاب یک جلد از مجموعه «هنر» است که به قلم و تصویرگری جیمز می‌هیو با ترجمه مدینا تقی‌زاده در سال ۱۴۰۳ از سوی نشر مهر کودکانه پرستو (واحد کودک و نوجوان انتشارات قلم‌چی) در ۳۶ صفحه مصور برای کودکان بالای ۵ سال منتشر شده است.
- «هدهد سفید»
کتاب «هدهد سفید» در سال ۱۳۹۷ با هدف تولید محتوای مناسب برای قشر نوجوان تهیه شده است. هجدهمین جلد از کتاب «هدهد سفید» به همت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در ۱۴۴ صفحه با موضوع آشنایی بیشتر نوجوانان با کتاب و کتابخانه منتشر شده است.
«هدهد سفید» در شماره هجدهم، پس از تحمیدیه شامل شعری از حکیم نظامی گنجوی و مقدمه‌ای از سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، با محوریت جایگاه تکنولوژی در زندگی روزمره، با داستان «رَمادی» اثر مریم مقانی، نویسنده کودک و نوجوان با موضوع ایستادگی مردم غزه در برابر رژیم غاصب صهیونیستی آغاز می‌شود. در ادامه، داستان‌های «تسبیح تبرکی» با موضوع شهید خدمت اثر مونا اسکندری، «پسر شاخ مدرسه» اثر مهری‌سادات علاقه‌بندها، «مطالعه‌ی حلال» اثر محسن باقرآبادی، کتابدار کتابخانه‌ی حجر بن عدی کرمانشاه و داستان «قاب عکس» اثر محمد جعفربگلو، سرپرست نویسندگان کتاب «هدهد سفید»، آمده است.
این کتاب در بخش سروده‌ها حاوی اشعاری با عناوین «ما بهاریم»، «معلم خوب من»، «راز جاودانگی»، و «کوچه‌های نوحه‌خوان» اثر دبیر و اعضای محفل ادبی جوانه‌ها است. یادداشت «پرواز روی بال‌های هدهد سفید» روایت صمیمانه سمانه رحیمی، دبیر محفل ادبی جوانه‌ها، از مراسم رونمایی هفدهمین جلد کتاب هدهد سفید با حضور مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، است. پس از آن، در بخش «فوت‌وفن» در مطلبی با عنوان «چگونه کتاب‌خوان شویم؟» فوت‌وفن و راهکارهای کتاب‌خوان‌شدن بیان شده است.
«هدهد سفید» در این شماره در بخش گفت‌وگو به‌سراغ شهرام شفیعی، نویسنده کودک و نوجوان، رفته و او در این مطلب از جذابیت نویسندگی در حوزه کودک و نوجوان سخن گفته است. در بخش «ستاره‌های آسمان ایران» نیز در داستانی با عنوان «قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری» اثر علی شاهری، کتابدار کتابخانه سیدمرتضی، با فردوسی حکیم بیشتر آشنا می‌شویم. در ادامه مطالب این شماره، داستان «یک دنیا غم تنهایی» اثر محسن پرویز، عضو هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور و «تسکین دل» اثر مارال بابائی، رمان‌نویس، آمده است.
«قفسه کتاب» از دیگر مطالب این نشریه است که در این بخش دو عنوان کتاب «جزیره آبِل» اثر ویلیام استیگ با ترجمه مسعود ملک‌یاری و «دو روایت از یک عکس» اثر ابراهیم حسن‌بیگی معرفی شده است. روایت‌های «شب دهم» از مسلم ناصری، «شما را تنها نمی‌گذاریم» از مظفر سالاری و «بغضی که هنوز نترکیده» از علی مساحتی نیز در ادامه مطالب این شماره آمده است.
بخش «هدهد سفید نامه‌رسان» در این شماره، نامه‌های هستی کامیاب، فاطمه نادعلی و باران باکفی آزاد، اعضای کتابخانه‌های عمومی را به نویسندگان محبوب‌شان رسانده و پاسخ نامه‌های غزل قاسملو، نازنین زینب ابویسانی و محمدحسین علی‌پور عزیز را از هوشنگ مرادی کرمانی، مصطفی خرامان و مهدی رجبی دریافت کرده است. در ادامه مطالب این شماره، داستان «بی‌وطن» به قلم محمد جعفربگلو و «مادر است دیگر!» به قلم نفیسه‌سادات موسوی آمده است. همچنین در داستانی کوتاه با عنوان «آداب امانت گرفتن کتاب از کتابخانه»، آداب امانت‌گرفتن کتاب در پنج مرحله بیان شده است. ضمیمه «هدهد سفید» نیز در شماره هجدهم، توسط نوجوانان کتاب‌خوان استان آذربایجان شرقی تهیه شده است.
- «دانشنامه‌ی شگفت‌انگیز زمین»
«دانشنامه‌ی شگفت‌انگیز زمین» کتابی است که نوجوانان گروه سنی «ج» و «د» را در زمینه دانستن حقایق، واقعیت‌ها و جزئیات بیشتر درباره این کره بی‌نظیر همراهی می‌کند.
در بخشی از متن این کتاب می‌خوانیم: تمام خشکی‌های روی کُره‌ی زمین به هفت قاره تقسیم شده‌اند: آسیا، اروپا، آفریقا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی، استرالیا و اقیانوسیه و جنوبگان. قاره‌ها طیف متنوعی از مناظر، مانند کوه‌ها، جنگل‌ها، بیابان‌ها، مراتع، خطوط ساحلی و توندرا را دارند. بااین‌حال، تمام خشکی‌های گسترده‌ای که به آن اشاره کردیم، فقط یک سوم کره زمین را فراگرفته‌اند و دو سوم دیگر آن پوشیده از اقیانوس‌ها، دریاها و رودخانه‌هاست. به همین دلیل است که به آن سیاره آبی می‌گویند.
کتاب «دانشنامه‌ی شگفت‌انگیز زمین» توسط شرکت انتشارات دی. کی گردآوری شده و نسخه فارسی آن با ترجمه زهره ناطقی در ۴۴ صفحه از سوی نشر برکه منتشر شده است.
∎