به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، به طور کلی چند رویکرد مشخص در خصوص پرداختی‌های دولت که بر طیفی از کالاها اثر گذار است وجود دارد. یک مدل، پرداخت مستقیم است و مدل دیگر پرداخت غیرمستقیم.
مصداق پرداخت مستقیم یارانه‌ای است که به صورت نقدی پرداخت می‌شود و یکی از مصادیق پرداخت‌های غیرمستقیم، خرید تضمینی گندم و سپس فروش آرد به واحدهای نانوایی از سوی دولت است تا نان به قیمت پایین‌تر یا با یک قیمت یارانه‌ای به دست مردم برسد.
طی سال‌های اخیر شاهد افزایش قابل توجه مصرف آرد یارانه‌ای بودیم که بیش از تولیدی نان بود. به عبارت دیگر آرد یارانه‌ای از چرخه نان خارج و گاهاً به حوزه نان‌های فانتزی و صنعتی و یا شیرینی فروشی‌ها وارد می‌شد. به طور هم زمان به دلیل سودی که از مابه‌التفاوت فروش آرد کسب می‌شد، مجوزهای انحصاری نانوایی‌ها که سهمیه آرد آنها از پیش به طور ثابت تعیین شده بود، میلیاردی مورد معامله قرار می‌گرفت.
دو راهی کنترل مصرف آرد؛ شوک درمانی یا ابزار غیرقیمتی
در چنین شرایطی و با توجه افزایش شدید هزینه‌های دولت در زمینه تخصیص آرد، دو راهکار کلی وجود داشت. یک راهکار که در اقتصاد ایران بارها و بارها مورد استفاده قرار گرفته است، افزایش قیمت و تحمیل شوک به مردم با شعارهای حذف رانت و امثال آن است. معمولاً نیز در این روش شعار تک نرخی‌سازی سر داده می‌شود.
راهکار دومی که در دولت سیزدهم مطرح شد، استفاده از ابزارهای کنترل غیرقیمتی بود. برهمین اساس در حوزه آرد و نان، طراحی یک سامانه جدید در دستور کار قرار گرفت و در مرحله بعد شاهد هوشمندسازی دستگاه‌های کارتخوان نانوایی‌ها برای ارسال اطلاعات فروش نان به سامانه بودیم.
پرداختی 25 تا 30 هزار میلیاردی برای حمایت از نانوایان/ دولت هزینه‌ای بابت کارتخوان‌ها پرداخت نکرد
با وجود اجرای این سامانه انتقادات و ابهاماتی در خصوص عملکرد آن و نحوه اجرای آن مطرح شد. یکی از مواردی که مورد ابهام قرار گرفت، هزینه‌های اجرای این پروژه بود. به طور مثال در این زمینه گفته شد که در سال 1402، 25 تا 30 هزار میلیارد تومان برای اجرای این سامانه پرداخت شده است. این در حالی است که پیگیری‌ها نشان می‌دهد رقم مورد اشاره، کل رقمی است که در سال 1402 بانک سپه در قالب اوراق از دولت دریافت کرده است.
با این حال نکته اینجا است که این رقم نه برای کارتخوان‌ها و نه برای اجرای سامانه بلکه برای پرداختی‌های حمایتی از نانوایان این رقم در نظر گرفته شده بود. بر همین اساس گفته شده است که بانک سپه برای کارتخوان‌ها رقمی را از دولت دریافت نکرده و این اقدامات را با هزینه خود انجام داده است. در عین حال با دولت توافق شد که بانک سپه پرداخت‌های حمایتی که به صورت شبانه با نانوایان تسویه می‌شود را هر شب پرداخت کند و در پایان سال با دولت تسویه کند.
چرا با نانوایان متخلف برخورد نشد؟
انتقاد دیگری که در خصوص سامانه آرد و نان وجود داشت، برخورد با تخلفات قیمتی نانوایان بود. این موضوع مورد مطالبه عموم مردم بوده و هست چرا که بخش قابل توجهی از نانوایی‌ها به ویژه در شهرهای بزرگ تخلفاتی در نحوه استفاده از کارتخوان‌های هوشمند داشته‌اند. با این حال آمار دقیقی از میزان تخلفات اعلام نشده بود. با این وجود پیگیری‌های جدید نشان می‌دهد که حدود 80 تا 90 درصد نانوایی‌های کشور با سطوح مختلفی تخلفاتی داشته‌اند که همگی این تخلفات در سامانه به صورت مستند به ثبت رسیده و همواره قابل پیگیری است.
با این وجود بنای دولت بر برخورد همه جانبه با این تخلفات نبوده است تا معیشت مردم نیز به خطر نیافند و نان در دسترس مردم باشد. برهمین اساس برخوردها نه به صورت گسترده، بلکه به صورت موردی و با افرادی صورت گرفت که بیشتری میزان تخلفات را داشته‌اند.
4 برابر شدن قیمت خرید تضمینی گندم در 4 سال/ 95 درصد قیمت آرد یارانه است
ذات نان به این صورت که اقشار کم درآمدتر بیشتر از آن استفاده می‌کنند. در نتیجه اگر نان ارزان‌تر نگه داشته شود قطعاً به معنای حمایت از اقشار کم درآمد و فقیر جامعه است. برهمین اساس نیز طبق برخی برآوردها و احتمالاً با احتساب قیمت رسمی نان در ایران، قیمت نان در مقایسه با آمریکا یک هشتادم و نسبت به افغانستان یک هشتم است.
قیمت خرید تضمینی گندم از 1400 تا 1404 حدود 4 برابر شده است اما قیت آرد یارانه‌ای تغییری نکرده است. در حال حاضر دولت گندم را با احتساب هزینه‌های جانبی حدود 17 هزار تومان خریداری می‌کند و در مقابل به قیمت حدود 700 تومان به نانوایی‌ها می فروشد. یارانه نانی که در بودجه از آن یاد می‌شود مابه‌التفاوت همین دو رقم است. بر همین اساس آرد که در کشور توزیع می‌شود، 90 تا 95 درصد یارانه دریافت می‌کند.
به این ترتیب عمده رقمی که مردم به نانوایی‌ها پرداخت می‌کنند نه به واسطه هزینه ارد و نان بلکه برای هزینه‌های جانبی مانند اجاره، حقوق و هزینه‌های انرژی است.
مبنای صرفه‌جویی 75 هزار میلیاردی حوزه آرد چه بود؟
روند تاریخی متعارف، افزایش 3 درصدی سالانه مصرف آرد یارانه‌ای بوده است. این رقم به دلیل شرایط سال 1401 که در آن شاهد حذف ارز ترجیحی و افزایش حضور اتباع خارجی براساس مدلسازی انجام شده باید حدود 12 درصد رشد می‌کرد.
با این تحلیل تا پایان شهریور سال 1403، اگر میزان تناژ آرد مورد مصرف را در نظر بگیریم، حدود 75 هزار میلیارد تومان مابه‌التفاوت رقمی است که امروز دولت باید بیش از رقم فعلی برای یارانه نان پرداخت می‌کرد. در سال 1400، 8.55 میلیون تن مصرف آرد یارانه‌ای کشور بود که این رقم در سال 1401 باید به بیش از 9 میلیون تن می‌رسید. سپس در سال‌های 1402 و 1403 نیز در هر سال 3 درصد افزایش نرخ باید رخ می‌داد.
در حال حاضر روزی 12 میلیون تراکنش در سامانه ثبت می‌شود و پس از پالایش سهمیه آرد دوره آینده نانوایی براساس همین اطلاعات تعیین می‌شود.
مانعی در برابر متخلفات نیست؟
سامانه به تنهایی نمی‌توانست با تخلفات برخورد کند. مسئولیت‌هایی در این زمینه برعهده وزارت کشور و جهاد کشاورزی است. پیشنهاداتی در این زمینه وجود داشته است. نکته‌ای که در این بین وجود دارد این است که در مدل قدیمی که بازرس به محل نانوایی مراجعه می‌کرد، امکان برخورد گسترده با همه متخلفان وجود ندارد. ضمن اینکه اگر این افراد در محل حاضر شوند و برای واحد متخلف برگ جریمه صادر کنند، ضمانتی برای پرداخت این جریمه در بازه مشخص قانونی وجود ندارد. به این ترتیب عملا ضمانتی برای جلوگیری از تخلفات نیست.
یک پیشنهادی که در این مورد وجود داشت این بود که نانوایان مبلغی را متناسب با سطح فعالیت خود در حساب خود نگهدارند و در صورت بروز نخلف از این رقم به عنوان جریمه کسر شود.
خرید 30 درصد نان کشور توسط 5 درصد کارت‌های بانکی
با توجه به بررسی‌های انجام شده مشخص شد که 5 درصد کارت‌ها، 30 درصد نان کشور را مصرف می‌کنند. این موارد یا مربوط به تقلب در تراکنش‌های نان است، یا خرید نان توسط اتباع از طریق کارت‌های اجاره‌ای و یا خرید نان از نانوایی‌های مختلف برای خوراک دام. برای مقابله با این موارد نیز می‌توان بر روی خرید محدودیت در نظر گرفت.
به طور مثال اگر تعداد خرید نان از آستانه مشخصی بالاتر برود، به عنوان خرید تجاری در نظر گرفته می‌شود. در این حالت اگر تمایل به خرید نان بیشتر وجود داشته باشد فرد می‌تواند آن را به طور آزاد خریداری کند. آستانه مصرف نیز می‌تواند براساس متوسط مصرف نان در هر شهرستان و منطقه تعیین شود. به طور مثال میزان مصرف نان در طول یک ماه خانوار در یک منطقه می‌تواند 500 نان باشد و در منطقه‌ای دیگر، 700 نان. این پیشنهادات بارها داده شده است اما تصمیم‌گیری مشخصی در خصوص آنها نمی‌شود. ضمن اینکه تصمیم‌گیری باید به صورت قاطع انجام شود تا دیگر از جانب مقامات استانی مورد ابهام قرار نگیرد.
اجرای طرح حمایتی حوزه نان توسط کمیته امداد
در روند هوشمندسازی طرح آرد و نان، طرحی نیز برای حمایت از اقشار کم‌درآمد در نظر گرفته شد. در این طرح کمیته امداد فهرستی از افراد را در اختیار سامانه قرار داد. برهمین اساس زمانی که این افراد برای خرید نان به نانوایی مراجعه می‌کنند، 90 درصد هزینه نان از طریق یک حساب واسط توسط کمیته امداد پرداخت می‌شود و خریدار تنها 10 درصد را پرداخت می‌کند.
انتهای پیام/
∎