احسان پناه‌بر| در شرايطي كه تنش‌ها در منطقه به نقطه جوش رسيده و رژيم اسراييل تهديد كرده قصد دارد حمله ماجراجويانه‌اي را عليه ايران تدارك ببيند، سيدعباس عراقچي، وزير امور خارجه ايران، روز چهارشنبه با هدف جلوگيري از تشديد بيشتر تنش‌ها در منطقه ابتدا به عربستان‌سعودي سفر كرد و سپس راهي قطر شد. از سويي، تماس تلفني بايدن و نتانياهو تقريبا همزمان با سفر عراقچي نشان از تكاپوي ديپلماتيك در بحبوحه گسترش تنش‌ها در منطقه است. اين درحالي است كه ناظران نقش ساير كشورهاي منطقه در اين تحولات را بسيار اساسي تلقي مي‌كنند. عباس عراقچي، وزير امور خارجه ايران همزمان با اعلام هشدارهاي چندباره به كشورهاي حاشيه خليج‌فارس نسبت به عدم رعايت بي‌طرفي در رويارويي احتمالي ايران و اسراييل، روز چهارشنبه در نشستي در رياض با حضور محمد بن سلمان، وليعهد سعودي درباره تحولات منطقه گفت‌وگو كرد. عراقچي در بدو ورود به رياض به خبرنگاران گفت: اميدوارم اين رايزني‌ها بتواند به شرايط بهتري براي فلسطين و لبنان منجر شود و صلح را در منطقه برقرار كند.
پيش از اين، اسماعيل بقايي، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران، در روز چهارشنبه اذعان داشت سفر عراقچي با هدف «توقف نسل‌كشي و تجاوزات رژيم اسراييل و كاهش آلام و درد و رنج برادران و خواهران‌مان در غزه و لبنان» انجام مي‌شود. خبرگزاري رسمي عربستان نيز بدون ارايه جزييات از ديدار عراقچي و بن فرحان، همتاي سعودي‌اش، اعلام كرد وزراي خارجه دو كشور براي گفت‌وگو در مورد «تحولات منطقه» ملاقات كرد. سفر عراقچي به عربستان و قطر درحالي رخ داد كه منطقه در شرايط ملتهبي به‌سر مي‌برد و اسراييل تهديد كرده پاسخ موشكي ايران را تلافي خواهد كرد. ايران نيز در پيامي روشن به تمامي كشورهاي منطقه، از آنها خواسته در رويارويي احتمالي ميان تهران و تل‌آويو، از ياري رساندن به اسراييل در هر سطحي خودداري كنند. ايران در پيام خود به كشورهاي حاشيه خليج‌فارس، نه‌تنها خواستار بي‌طرفي در هر رويارويي احتمالي ميان تهران و تل‌آويو شده كه به نظر مي‌رسد تلاش دارد كشورهاي نفت‌خيز همسو با غرب را متقاعد كند تا به عنوان بخشي از «وحدت منطقه‌اي» در كنار ايران بايستند. در همين رابطه، رويترز به نقل از يك مقام ارشد ايراني گفت تهران به كشورهاي عربي حاشيه خليج‌فارس هشدار داده چنانچه حريم هوايي يا پايگاه‌هاي نظامي‌شان در رويارويي احتمالي اسراييل عليه ايران دراختيار رژيم اسراييل قرار دهند، اين امر به منزله حركتي خصمانه عليه تهران تلقي مي‌شود و با واكنش ايران همراه خواهد شد. رويترز همچنين مدعي شد در اين پيام تهران به پايتخت كشورهاي حاشيه خليج‌فارس، بر ضرورت وحدت منطقه‌اي عليه اسراييل و اهميت تامين ثبات تاكيد شده است. مذاكرات عربستان‌سعودي و وزير امور خارجه ايران به دنبال گفت‌وگوهاي تهران و پايتخت‌هاي عرب حاشيه خليج‌فارس در هفته گذشته در حاشيه كنفرانس آسيايي در قطر انجام شد. در آن نشست، كشورهاي حوزه خليج‌فارس به ايران در باب بي‌طرفي‌شان در جريان حمله ماجراجويانه اسراييل تضمين دادند. علي شهابي، تحليلگر مسائل منطقه به خبرگزاري فرانسه گفت عربستان‌سعودي تاييد دارد به هيچ طرفي اجازه استفاده از حريم هوايي خود را براي حمله به طرف ديگر نمي‌دهد و همچنين با هر درخواستي براي آتش‌بس در لبنان يا غزه موافقت خواهد كرد. تحليلگران مي‌گويند كه پيامدهاي مناقشه بر تاسيسات نفتي پادشاهي‌هاي منطقه و بازار جهاني نفت بخشي از نگراني‌هاي كشورهاي حاشيه خليج‌فارس است. در همين رابطه، موضع ايران نيز روشن بيان شده است. عباس عراقچي روز پنجشنبه در نشست خبري خود گفت تهران به دنبال حمايت عربستان‌سعودي، قطر و ديگر كشورهاي خاورميانه است تا تنش‌ها در منطقه را پيش از اقدام متقابل اسراييل عليه ايران كاهش دهد. وبگاه خبري و تحليلي نشنال به نقل از منابعي ديپلماتيك، كه خواستند نام‌شان فاش نشود، گزارش داد عراقچي در قالب بخشي از تور منطقه‌اي با هدف «دفاع» از موضع ايران در قبال رويارويي احتمالي با اسراييل از رياض و دوحه بازديد كرد. اين منابع افزودند كه بخشي از سفر وزير امور خارجه ايران با هدف جلب «حمايت سياسي» از كشورهاي كليدي خليج‌فارس و برخي كشورهاي عربي براي «دستيابي به آتش‌بس در غزه و توقف جنگ در لبنان و جلوگيري از جنگ گسترده‌تر در منطقه» است. اسماعيل بقايي، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران در دوحه از «رايزني‌هاي مهم در مورد وضعيت منطقه و روابط دوجانبه» عباس عراقچي و شيخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثاني نخست‌وزير و وزير امور خارجه قطر نيز خبر داد. بقايي در شبكه ايكس نوشت: وظيفه همه كشورهاست كه با توقف نسل‌كشي غزه و تجاوز به لبنان، تلاش خود را براي محافظت از منطقه ما در برابر يك فاجعه تحميلي به حداكثر برسانند. براساس بيانيه منتشر شده از سوي رسانه دولتي قطر، تهران و دوحه روابط همكاري‌هاي دوجانبه و راه‌هاي حمايت و تقويت آن را نيز مورد بررسي قرار دادند. به گزارش الجزيره، نخست‌وزير قطر بر لزوم تلاش‌هاي هماهنگ منطقه‌اي و بين‌المللي براي كاهش تنش و جلوگيري از گسترش دايره خشونت در منطقه تاكيد كرد و در اين زمينه، از آمادگي كامل قطر براي انجام هر كاري جهت تقويت امنيت و ثبات در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي منطقه سخت گفت. دوحه كه نقشي كليدي در مذاكرات آتش‌بس غزه ايفا مي‌كرد، دومين مقصد عراقچي پس از رياض بود.
پشت پرده تور منطقه‌اي رييس دستگاه ديپلماسي
جورجيو كافيرو، مديرعامل شركت تحقيقاتي آمار كشورهاي حوزه خليج‌فارس در العربيه الجديد نوشت نقش كشورهاي حاشيه خليج‌فارس در برقراري آتش‌بس در منطقه بسيار حائز اهميت است، چراكه اين گروه از كشورها روابط خوبي با ايالات‌متحده دارند و از اين طريق مي‌توانند بر دولت بايدن فشار آورند تا از اسراييل بخواهد تنش‌ها را در منطقه كاهش دهد. از طرفي، با توجه به اينكه جنگ در لبنان با بمباران سنگين اسراييل ادامه دارد، به نظر شرايط پيچيده‌تر است. به ادعاي كافيرو، پس از ترور (شهيد) سيدحسن نصرالله به دست اسراييل و پاسخ موشكي ايران به اقدمات خصمانه اين رژيم، بازيگران نفت خيز خليج‌فارس نسبت به امنيت خود كه از نظر ژئوپليتيك بسيار حائز اهميت است، نگراني جدي دارند. بنابراين، از هر روندي كه به كاهش تنش ميان تهران و تل‌آويو منجر شود، استقبال خواهند كرد. همزمان پاتريك وينتور، سردبير بخش ديپلماسي روزنامه گاردين نيز به بررسي روابط ايران و عربستان در بحبوحه تنش‌هاي منطقه‌اي پرداخته است. وينتور بر آن است به‌رغم نزديكي ماه‌هاي اخير ايران و عربستان به يكديگر، موضوعات حل نشده‌اي ميان آنها همچنان باقي مانده است. يكي از اين موضوعات، جنبش‌هاي مقاومت متحد ايران همچون حزب‌الله لبنان است. اما وينتور معتقد است كه حمله زميني اسراييل به لبنان باعث شده تهران و رياض بر سر اين موضوع به يكديگر نزديك‌تر شوند و در واقع، مساله لبنان به نقطه مشترك ميان تهران و رياض بدل شده است. وينتور سفر عباس عراقچي، وزير امور خارجه ايران و ديدارش با همتاي خود در عربستان‌سعودي را در قاب تهديدات مرتبط با حمله احتمالي اسراييل به ايران و مساله آتش‌بس در لبنان ارزيابي مي‌كند. از نظر اين تحليلگر، به نظر مي‌رسد عربستان‌سعودي قرار است در قالب ميانجي آتش‌بس در لبنان نيز ظاهر شود. از نظر وينتور، در جنگ منطقه‌اي احتمالي، نقش ايران و عربستان‌سعودي كليدي خواهد بود. عراقچي كه پيش‌تر به بيروت و دمشق رفته بود، در تور خليج‌فارس خود تلاش داشت متحدين منطقه‌اي ايران را بيش از پيش با خود همراه كند و نقش لبنان و سوريه را در مورد هر تصميمي در قبال آتش‌بس يا ادامه مبارزه با اسراييل تثبيت كند. وينتور در انتها آورد، پيش‌تر شايد لبنان محل تنش بين تهران و رياض بوده و عربستان‌سعودي بر كاهش نفوذ ايران و حزب‌الله در لبنان تاكيد داشت اما امروز معادلات تغيير كرده است.
بازتاب تحولات اخير در رسانه‌هاي منطقه
از‌سوي ديگر، رسانه‌هاي فعال در كشورهاي عربي خليج‌فارس روزهاست از نزديك رويارويي اخير ايران و اسراييل و پيامدهاي احتمالي آن را دنبال كرده و به بررسي ابعاد آن براي كشورهاي عربي پرداخته‌اند. خبرگزاري العربيه، وابسته به نهاد پادشاهي عربستان‌سعودي در 2 اكتبر، لفاظي تهديدآميز بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير اسراييل عليه ايران را برجسته كرد و نوشت ايران نيز قادر است اقدام متقابل و شديدتر از قبل را عليه رژيم اسراييل تدارك ببيند. ارم نيوز، رسانه مستقر در ابوظبي، ابراز اميدواري كرده است حمله احتمالي تل‌آويو به ايران «به جنگ منطقه‌اي منجر نمي‌شود.» اين رسانه بخشي از اظهارات افراد آگاه از كابينه امنيتي اسراييل را برجسته كرده كه مدعي‌اند «حمله اسراييل عليه ايران طوري است كه به جنگ بزرگ منجر نمي‌شود.» ارم نيوز به نقل از برخي ناظران نوشته اين مواضع ادعايي ممكن است به اين معني باشد كه اسراييل از حمله به سايت‌هاي هسته‌اي ايران اجتناب خواهد كرد. اين رسانه اماراتي افزود كه پاسخ ايران به اسراييل «نقص» سامانه‌هاي پدافند هوايي اسراييل را آشكار و محدوديت‌هاي سيستم دفاعي هوايي اين بازيگر را برجسته كرد. از نظر ناظران اين رسانه اماراتي چنين گزاره‌اي مي‌تواند اسراييل را نسبت به عواقب حمله جدي به ايران بر حذر دارد. همچنين، روزنامه القبس، چاپ كويت به نقل از عراقچي، وزير امور خارجه ايران نوشت، تهران اين حق را داشت در «اقدام مشروع دفاعي» به اقدامات خصمانه اسراييل پاسخ دهد. اين روزنامه كويتي با تاكيد بر اظهارات اخير عراقچي درباره تحولات منطقه، تاكيد داشت وزير خارجه ايران هشدار داده هر طرف ثالثي در منطقه كه به اسراييل در حمله احتمالي به ايران كمك برساند، رويكردش از جانب تهران بي‌پاسخ نمي‌ماند.