موضوع رشد جمعیت سالمند جهان در مراسم افتتاحیه«سال بین‌المللی سازمان ملل برای سالمندان» در سال ۱۹۹۸ میلادی توسط «کوفی عنان» دبیرکل وقت سازمان ملل متحد، به‌منظور جلب توجه جهانیان نسبت به روند فزاینده میزان سالخوردگی و رشد خیره کننده جمعیت سالمندان جهان مطرح شد و عنان برای نخستین بار اصطلاح «انقلاب خاموش» (The Silent Revolution) را بکار برد.

مطالعات تاریخی تحولات جمعیت جهان نشان می‌دهد که سالمندی و سالخوردگی جمعیت یک پدیده جدید و نوین محسوب می‌شود؛ حتی تا حدود ۷۵ سال قبل یعنی در سال ۱۹۵۰ میلادی نیز فقط ۵ درصد کل جمعیت جهان را سالمندان بالای ۶۵ سال تشکیل می‌دادند، درحالی که این میزان در حال حاضر تقریبا ۲ برابر شده است و پیش‌بینی‌های جمعیت شناسان سازمان ملل متحد نیز نشان می‌دهد که روند صعودی میزان سالخوردگی جمعیت جهان در سال‌های آینده تداوم خواهد یافت و به بیش از سه برابر یعنی حدود ۱۶ درصد در سال ۲۰۵۰ میلادی خواهد رسید.

کاهش زاد و ولد مهمترین عامل سالخوردگی جمعیت

یعقوب فروتن، عضو هیات علمی و استاد جمعیت‌شناسی اجتماعی دانشگاه مازندران معتقد است: سالمندی و فرزندآوری بطور کاملا تنگاتنگی به همدیگر مرتبط و درهم تنیده هستند. در واقع، ریشه اصلی سالمندی و سالخوردگی جمعیت را باید در میزان باروری و فرزندآوری جستجو کرد.

گزارش‌ها نشان می‌دهد که تا اواخر دهه ۱۹۵۰ میلادی، میزان فرزندآوری در کل جهان بسیار بالا(به‌طور متوسط، بیش از ۵ فرزند برای هر زن) بود. و به همین سبب تا آن زمان هنوز میزان سالخوردگی جمعیت در جهان چندان برجسته و چشمگیر نبود.

فروتن در گفت‌وگو با ایسنا با توجه به اسناد تاریخی موجود گفت: پس از ۱۹۶۰ میلادی بود که رفته‌رفته روند فزاینده جمعیت سالمندان آغاز شد چراکه پس از جنگ دوم جهانی، سطح فرزندآوری به‌تدریج رو به کاهش گذاشت و متوسط تعداد فرزند برای هر زن در کل جهان به حدود ۳ فرزند تقلیل یافت.

وی با تاکید بر اینکه کاهش فرزندآوری، زمینه مناسبی را برای افزایش سالخوردگی جمعیت فراهم می‌کند، گفت: به‌عبارت دقیق‌تر، اگرچه افزایش طول عمر انسان‌ها در سال‌های اخیر، روند فزاینده سالخوردگی را تشدید کرده است، اما کاهش زاد و ولد به‌عنوان مهمترین عامل افزایش سالخوردگی جمعیت محسوب می‌شود.

آمارهای بین‌المللی و ملی چه می‌گویند

امروزه سالخوردگی جمعیت در کشورهای پیشرفته جهان، بیشتر و برجسته‌تر است. بر این اساس، به‌طور متوسط، حدود ۲۰ درصد جمعیت کشورهای توسعه‌یافته را سالمندان بالای ۶۵ ساله تشکیل می‌دهند. این میزان در برخی کشورها بالاتر است، مثلا نزدیک به یک سوم کل جمعیت کشور ژاپن و حدود یک چهارم کل جمعیت ایتالیا و آلمان را سالخوردگان تشکیل می‌دهند.

در طرف دیگر، میزان سالخوردگی جمعیت در کشورهای در حال توسعه جهان از جمله کشور ما هنوز چندان چشمگیر و برجسته نیست(کمتر از ۱۰ درصد)، اما در دهه‌های آینده، بیشترین رشد سالخوردگی جمعیت جهان مربوط به سالمندان کشورهای در حال توسعه خواهد بود.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران با اشاره به نتایج اولین سرشماری عمومی جمعیت ایران در سال ۱۳۳۵ که در حدود ۴ درصد جمعیت کل کشور ما را سالمندان بالای ۶۵ ساله تشکیل می‌دادند، اظهار کرد: این میزان در سال ۱۴۰۰، مطابق داده‌های سازمان ملل متحد، به حدود ۸ درصد رسیده است. البته در سال‌های آینده، سالخوردگی جمعیت در کشور ما نیز مانند سایر کشورهای جهان به‌طور چشمگیری افزایش خواهد یافت.

پسا بازنشستگی؛ دوره جدید زندگی

فروتن با بیان اینکه اصطلاح جدیدی در جمعیت شناسی تحت عنوان «دوره سوم زندگی»(The Third Age) وجود دارد، در تشریح آن اظهار کرد: بدین معنا که پیشرفت‌های جوامع معاصر در عرصه‌های پزشکی، بهداشت، تغذیه، سبک زندگی و غیره سبب شده تا مرحله جدیدی در چرخه حیات انسان امروزی شکل گیرد که معمولا مربوط به دوران پس از بازنشستگی است.

وی با یادآوری این مطلب که ماهیت و مقتضای افزایش سن و سالمندی به‌گونه‌ای است که مسائل، تنگناها و چالش‌هایی به همراه دارد، افزود: بخشی از این چالش‎ها و دشواری‌ها متوجه افراد سالخورده و خانواده‌ها و اطرافیان آن‌هاست چراکه بالارفتن سن سبب می‌شود تا رفته‌رفته توانایی‌های جسمانی و ذهنی سالمندان کاهش یابد. هرچند شدت و وسعت مشکلات سالخوردگی، بستگی به سبک زندگی، مراقبت‌های بهداشتی، تغذیه، فعالیت‌های ورزشی و محیط زندگی فرد در سنوات پیشین دارد.

عضو هیات مدیره انجمن جمعیت‌شناسی ایران، بخش دیگر مشکلات و چالش‌های ناشی از سالمندی را معطوف به کل جامعه و کشور دانست و تصریح کرد: افزایش سالخوردگی سبب بالارفتن هزینه‌های عمومی جامعه برای مراقبت‌های پزشکی و خدمات بهداشتی سالمندان و مقرری‌های بازنشستگی می‌شود و همچنین بازار کار و فعالیت اقتصادی کشور را با کاهش جمعیت نیروی انسانی مواجه می‌سازد.

فروتن با اظهار به اینکه سالمندی بخش مهمی از زندگی هر یک از ما انسان‌هاست و سالمندان نیز منبع سرشاری از دانش و تجربه سودمند برای خانواده و جامعه هستند، خاطرنشان کرد: با مدیریت علمی تخصصی و برنامه‌ریزی مناسب هم در سطح فرد و هم در سطح کشور می‌توان تا حدود زیادی بر چالش‌های گریزناپذیر ناشی از افزایش سن و سالمندی فایق آمد.

راهکارهای مقابله با سالخوردگی جمعیت

وی با معرفی چند نمونه موفق و تجربه واقعی بین‌المللی در زمینه راهکارها و سیاست‌های مرتبط با سالمندی و سالخوردگی جمعیت، اظهار کرد: نمونه اول مربوط به ژاپن است یعنی کشوری که بالاترین میزان سالخوردگی در جهان را دارد؛ نزدیک به یک‌سوم جمعیت این کشور را سالمندان بالای ۶۵ ساله تشکیل می‌دهند. حتی در برخی شهرهای آن مانند شهر اوکیناوا، نسبت قابل ملاحظه‌ای از جمعیت را صدساله‌ها تشکیل می‌دهند، که کماکان از شرایط کیفی و سلامت مناسب برخوردارند.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران یادآور شد: از یاد نبریم که ژاپن نه تنها یکی از بزرگترین قدرت‌های اقتصادی جهان است بلکه بزرگترین تولیدکننده روبات‌های هوشمند در جهان نیز بوده که درآمد فراوان برای اقتصاد کشور نیز به‌همراه می‌آورد.

فروتن دومین نمونه موفق را مربوط به وضعیت استرالیا دانست که میزان سالخوردگی جمعیت آن بیشتر از ۲ برابر ایران است و افزود: تمهیدات دولت و حکومت در زمینه مشارکت داوطلبانه سالمندان در بازار کار هم سبب حضور فعال آنان در جامعه و پرهیز از انزوا و گوشه‌گیری می‌شود و هم سالیانه میلیاردها دلار برای اقتصاد کشور درآمد تولید می‌کنند.

وی با بیان اینکه مثال سوم مربوط به تجربیات موفق کشورهای اسکاندیناوی در شمال اروپا مانند فنلاند، دانمارک، سوئد و نروژ است، تصریح کرد: سیاستگذاری‌های حکومتی و برنامه‌ریزی‌های دولتی در زمینه بهبود کیفیت جمعیت و سطح سلامت و بهداشت افراد این جوامع، کمک کرده تا نه تنها سالمندان آن‌ها معمولا یک دوره سالخوردگی سالم و سودمند را پشت سر بگذارند، بلکه این کشورها حتی دارای بالاترین میزان فرزندآوری در بین کشورهای پیشرفته جهان نیز باشند.

عضو هیات مدیره انجمن جمعیت شناسی ایران، خاطرنشان کرد: بدیهی است جوامعی که قادر نباشند از پتانسیل‌های سودمند خیل عظیم جمعیت جوانان برای رشد و توسعه جامعه بهره گیرند، در سال‌های آینده با چالش‌های به‌مراتب جدی‌تری در زمینه سالمندی و سالخوردگی جمعیت مواجه خواهند شد.

وی با اشاره به درهم تنیدگی و ارتباط تنگاتنگ بین «سالخوردگی» و «فرزندآوری» نتیجه‌گیری کرد: ضروری است برنامه‌ریزان و سیاستگذاران در عرصه کلان دولت و حکومت، با اتخاذ و اجرای تصمیمات و برنامه‌های اصولی و علمی در سطح جامعه، تمهیدات لازم و زمینه‌های مساعد را فراهم آورند تا هم عملا قدر و منزلت سالمندان پاس داشته و ارج نهاده شود و هم انبوه جمعیت جوانان ما نیز به سوی ازدواج و فرزندآوری اشتیاق و تمایل پیدا کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه مازندران و محقق افتخاری گروه مطالعات اسلامی دانشگاه وایکاتو نیوزیلند و دانشگاه غرب سیدنی استرالیا، تاکید کرد: برنامه‌ریزان و سیاستگذاران کلان کشورمان می‌توانند با تأسی از آموزه‌های دینی و تجربیات موفقیت‌آمیز بین‌المللی برای رشد و توسعه جامعه در عرصه‌های گوناگون از جمله در زمینه سالخوردگی جمعیت ایران و سالمندان عزیز، راهکارهای سودمند و سازنده اتخاذ کنند.

به گزارش ایسنا، مجمع عمومی سازمان ملل متحد حدود ۳۵ سال پیش در سال ۱۹۹۰ میلادی تصویب کرد که روز اول اکتبر هر سال میلادی برابر با ۱۰ مهرماه به عنوان «روز جهانی سالمندان» (International Day of Older Persons) نامگذاری شود. مهمترین هدف سازمان ملل متحد از این اقدام و نامگذاری این بود تا از این طریق اهمیت پدیده سالخوردگی جمعیت و ضرورت ارج نهادن به جایگاه سالمندان در سرتاسر جهان نشان داده شود.

انتهای پیام