جوان آنلاین: چندصدهزار نفر از اتباع غیرمجاز که شمار دقیقشان مشخص نیست از ابتدای سال از کشور اخراج شده‌اند و تلاش برای اخراج بقیه در جریان است. در چهار دهه گذشته تزلزل ساختار قانونی در مواجهه با موضوع مهاجران، جامعه را دچار چالش‌های بسیاری کرده‌است. 

موضوع حضور مهاجران غیرمجاز در کشور همواره با چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و امنیتی بسیاری همراه است. در همه جای جهان خصوصاً در کشور‌های پیشرفته، پذیرش مهاجر متناسب با نیاز کشور میزبان صورت می‌گیرد، بنابراین تا زمانی که نیاز به نیروی کار نباشد، پذیرشی هم صورت نمی‌گیرد. روشن است کشور میزبان قبل از پذیرش مهاجران نسبت به بررسی هویت مهاجران راستی‌آزمایی‌های لازم را صورت دهد و بعد از بررسی صلاحیت‌های علمی و عملی، نسبت به پذیرش اقدام می‌نمایند. افرادی که از ایران مهاجرت می‌کنند، برای دریافت اقامت در کشور‌های میزبان که عمدتاً کشور‌های غربی است همه سازوکار‌های قانونی را صورت می‌دهند. عمده این افراد نخبگان علمی و اقتصادی هستند که با هزینه بیت‌المال در دانشگاه‌های برتر کشور تربیت می‌شوند، اما کشور‌های غربی از مزایای علمی و عملی آن‌ها بهره‌مند می‌شوند، با این حال ایرانیانی که از کشور مهاجرت می‌کنند هرگز کشور‌های میزبان را با چالش مواجه نکرده‌اند. 

 

 دلایل آسیب‌ها

چالش‌های ایجاد شده اتباع افغانستانی در کشور ما به دلایلی از جمله عدم‌تناسب بین پذیرش مهاجر و نیاز جامعه به پذیرش مهاجر است که سبب شده آسیب‌های بسیاری از دامن این موضوع به جامعه سرایت کند، بنابراین بخش مهمی از چالش‌هایی که در حال حاضر جامعه را درگیر کرده، ناشی از بی‌توجهی ساختار قانونی به این موضوع است. 

به نظر می‌رسد در چهار دهه گذشته هیچ نیازسنجی از سوی دولت‌ها نسبت به نیاز به نیروی کار مهاجر صورت نگرفته‌است، از همین‌رو دولت‌ها چشم‌هایشان را به این موضوع اساسی بسته نگه داشته و اجازه داده‌اند هر فرد مهاجری در هر جایی از کشور که بخواهد بدون اینکه نظارت قانون کار روی عملکرد او وجود داشته‌باشد، مشغول کار شود. ورود مهاجران افغانی به مشاغل سخت سبب شد بخش مهمی از نیروی کار کشور که قبلاً در همین مشاغل فعال بودند، از چرخه کار کنار گذاشته شوند. عمده‌ترین دلیل آن هم این بود که مهاجران از راه رسیده، حاضر بودند با دستمزد کمتر و بدون دریافت مزایا مشغول کار شوند. این موضوع شاید به کام کارفرمایان خیلی شیرین آمد، اما سبب نهادینه‌شدن تن‌پروری بین جوانان جویای کاری شد که دیگر حاضر نشدند در چنین مشاغلی مشغول کار شوند. ادامه این روند، اما وضعیت را وخیم‌تر کرد، به طوری که این دسته از مهاجران که هیچ تخصصی نداشتند، فرصت این را پیدا کردند که پس از فراگیری تخصص‌های کاری نزد کارفرمایان ایرانی، از مشاغل دشوار به مشاغلی میانی دسترسی پیدا کنند. اگر این روز‌ها گشتی در بازار تهران و راسته‌های اطراف آن بزنیم به خوبی متوجه می‌شویم بازار‌هایی مثل راسته تولید کیف و کفش به تصاحب افغانستانی‌ها درآمده و کارگران ایرانی برای آن‌ها کارگری می‌کنند. فارغ از این موضوعات این افراد بسیاری از منابع کشور را که برای جمعیت ایران تدارک دیده‌است، صرف می‌کنند، از همین‌رو روشن است که برداشت‌های بی‌رویه منجر به بروز اختلال در هزینه‌های اقتصادی کشور شود. استفاده تقریباً رایگان از فضای آموزشی کشور و خدمات بهداشتی و درمانی هم تحمیل شدن هزینه‌های بسیاری را به اقتصاد کشور منجر می‌شود، از همین‌رو مردم حق دارند نگران وضعیت اسفباری باشند که پیش رویشان قرار دارد. 

 

 آمار گنگ

درباره شمار مهاجران قانونی و غیرقانونی آمار متفاوتی مطرح شده‌است، از جمله ابوالفضل ابوترابی، نماینده مجلس که آمار مهاجران افغان را ۷ میلیون نفر اعلام کرد، با این حال آمار روشنی درباره شمار مهاجران قانونی و غیرقانونی وجود ندارد. شمار مهاجران غیرقانونی، اما از زمان تسلط طالبان بر کشور همسایه شدت گرفت. از آن زمان چهره بسیاری از شهر‌ها تغییر کرد و مردم شاهد تردد افغان‌های بیشتری در شهر و روستا‌ها بودند. همین موضوع دریافت عینی از فراوانی جمعیتی است که قبل از آن این‌گونه نمود نداشت، به طوری که ترکیب جمعیتی بسیاری از مناطق دستخوش تغییر و سبب شد به نگرانی‌های عمومی در این‌باره دامن زده شود. 

 

 اخراج غیرمجاز‌ها

 سردار احمدعلی گودرزی، فرمانده مرزبانی انتظامی کشور روز گذشته از خروج صد‌ها هزار نفر از اتباع غیرمجاز از ابتدای سال خبر داد. وی گفت: «در هفته‌های اخیر، عملیات خروج اتباع غیرمجاز از کشور، توسط ارگان‌های مختلف در حال انجام است و هر روزه تعداد زیادی از اتباع غیرمجاز از مرز‌های کشورمان خارج می‌شوند. عده‌ای از این اتباع غیرمجاز، خودشان تصمیم به خروج گرفته‌اند و مابقی را نیز ما از کشور خارج می‌کنیم. برای عبور و مرور اتباعی که مجاز هستند؛ هیچ مشکلی وجود ندارد و تردد این افراد از مرز‌هایی مانند دوغارون و میلک در حال انجام است و ما تنها با اتباع غیرمجازی که قصد ورود به کشور را دارند، برخورد کرده و از ورود آن‌ها به مرزهایمان ممانعت می‌کنیم. البته در حال حاضر ورود این افراد به مرز‌ها بسیار کم شده‌است». گودرزی آمار روشنی هم از شمار اخراجی‌ها اعلام نکرد، اما گفت: «از ابتدای سال تاکنون، چندصد هزار نفر از اتباع غیرمجاز مرز‌ها خارج شده و این روند ادامه دارد.» بیستم شهریورماه هم رئیس پلیس کشور اعلام کرده‌بود که «تلاش داریم با اقداماتی که باید دستگاه‌های دیگر از جمله وزارت کشور و سایر دستگاه انجام بدهند، امسال تا پایان سال عدد قابل‌توجهی از اتباع غیرمجاز خارجی را که حضور آن‌ها غیرقانونی است و نمی‌توانند در کشور حضور داشته‌باشند، از کشور طرد کنیم. آمار اتباع خارجی غیرمجاز در کشور مشخص شده، اما باید این آمار نهایی را سازمان اتباع وزارت کشور اعلام کند، منتها نزدیک به ۲ میلیون نفر امسال از کشور خارج خواهند شد.»

 

 ورود ممنوع

در حال حاضر سیاست کاهش تدریجی حضور اتباع بیگانه در برخی استان‌ها به اجرا در آمده از جمله اینکه حضور اتباع مجاز و غیرمجاز در برخی استان‌ها ممنوع شد. ابتدا از استان‌های شمالی شامل مازندران، گیلان و گلستان آغاز شد و اکنون حضور اتباع خارجی چه قانونی و چه غیرقانونی تقریباً در نیمی از استان‌های کشور ممنوع اعلام شده‌است. طبق اعلام رسمی، حضور اتباع افغانستانی و به طور کامل اتباع غیرمجاز در ۱۵ استان شامل مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان، کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، چهارمحال‌وبختیاری، کهگیلویه‌وبویراحمد، سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان و همدان می‌شود که به طور کامل حضور اتباع غیرمجاز به خصوص افغان در آن ممنوع است. همچنین حضور اتباع خارجی غیرمجاز در بخش‌هایی از استان‌های دیگر نیز ممنوع است که شامل اصفهان، بوشهر، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خوزستان، سمنان، فارس، قزوین، کرمان، گلستان، مرکزی و یزد است. 

 

 فرار بر قرار

بی‌ثباتی در کشور همسایه، مطالبه کشور‌های غربی است که تا حد امکان به بروز ناامنی‌ها در کشور دامن بزنند. از سوی دیگر تجربه نشان می‌دهد رفتار افغانستانی‌ها نسبت به اتفاق‌هایی که در کشورشان رقم می‌خورد رفتاری همراه با وامداری به سرزمین‌شان نیست از همین‌رو با انفجار هر ترقه‌ای در کابل فرار را برقرار ترجیح می‌دهند. تصویر‌های آخرالزمانی از آویزان‌شدن به هواپیما‌های امریکایی بعد از حمله طالبان و هجوم به سمت مرز‌های ایران گویای این است که اراده‌ای برای بازگشت به سرزمین از مسیر این مهاجرت‌ها وجود ندارد. جمهوری اسلامی به دلیل پایبندی به مناسبات انسانی و مذهبی در چهار دهه گذشته از افغانستانی‌ها میزبانی کرده‌است، با این حال به نظر می‌رسد که آن‌ها فراموش کرده‌اند که شرایط میهمان و میزبان دارای قواعدی است که همه باید به آن پایبند باشند و با بازگشت به کشورشان توان خود را برای آبادانی آن به کار گیرند وگرنه فرار از حقایقی که در کشورشان وجود دارد آسان‌ترین راهی است که انتخاب کرده‌اند. 

 

 غفلت قانون

همزمان با تسلط طالبان ساختار قانونی کشور از جمله وزارت کشور و پلیس باید در مرز‌های مشترک حاضر می‌شدند و مهاجرانی را که وارد کشور می‌شدند، در اردوگاه‌هایی که برای همه مهاجران در همه دنیا برقرار می‌شود، برقرار می‌کردند و اجازه نمی‌دادند هر مهاجری که از مرز عبور می‌کند، بدون اینکه هویت یا انگیزه وی مشخص شود، وارد کشور شود. با وجود اینکه مرز‌های شرقی همواره با چالش‌های بسیاری همراه است و در چهاردهه گذشته نگرانی‌های بسیاری درباره یله‌بودن آن مطرح است، اما در چنان مقطع حساسی ساختار امنیتی کشور چشم‌هایش را به حقایقی که در آنجا جریان داشت، بست و اجازه داد جمعیت چند کشور اروپایی به یک‌باره وارد کشور شوند. بدون تردید هزینه‌ای که بابت برقرار شدن این اردوگاه‌ها به کشور تحمیل می‌شد، بیش از هزینه‌های کلانی است که در حال حاضر به کشور تحمیل می‌شود. 

 

 هزینه‌های اجتماعی، اقتصادی و امنیتی

بخش مهمی از نگرانی مردم بابت ورود مهاجران غیرقانونی متوجه امنیتی است که به دنبال آن از دست می‌رود. روشن است وقتی مهاجران هیچ اوراق هویتی همراه نداشته‌باشند و چیزی برای از دست دادن هم نداشته‌باشند، بخواهند به جای کار کردن دست به ارتکاب جرم بزنند. ما در صفحه حوادث بخش مهمی از جرائمی را که توسط اتباع غیرمجاز رقم می‌خورد، منتشر می‌کنیم. افرادی که با دیدن کودکان تنها به آن‌ها تعرض می‌کنند یا وارد باند‌های سرقت و آدم‌ربایی می‌شوند؛ به طوری که پرونده‌های جنجالی به دنبال ارتکاب این جرائم تشکیل می‌شود. حادثه زورگیری بزرگراه نیایش، قتل داریوش مهرجویی و همسرش، حوادث تروریستی کرمان، شاهچراغ و بارگاه رضوی و اتفاق‌های دیگری که مدام در حال بروز است، سبب می‌شود بخش مهمی از توان پلیس برای دفع این تهدید‌ها صرف شود. در حال حاضر افراد زیادی در زندان‌های کشور بازداشت هستند که هیچ هویت مشخصی ندارند و صرفاً برای کشور هزینه دارند. آماری درباره مهاجران افغانستانی بازداشت‌شده در کشور وجود ندارد، با این حال برای کشور دشوار است بخشی از توان خود را صرف مراقبت و نگهداری از این افراد کند.