از ساخت نخستین باتری جهان گرفته تا اولین منشور حقوق بشر، کشور ایران با تاریخ کهن خود در بسیاری از زمینه‌ها و عرصه‌های مختف پیشتاز و نخستین بوده است. این‌بار و در این مطلب به شما نخستین و قدیمی ترین صندوق امانت جهان که در استان یزد ساخته شد را معرفی می‌کنیم. صندوقی که قدمت آن به ۱۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد و وسعت آن جمعیت یک روستا را پوشش می‌دهد. همراه ما باشید تا از این بانک کهن اطلاعات بیشتری کسب کنید.
اولین بانک جهان کجاست؟
قلعه سریزد که لقب نخستین بانک جهان را به خود اختصاص داده است در ۲۰ کیلومتری استان یزد، روستای مهریز و سپس در قلب این مکان، روستای سریزد واقع شده است. روستای سریزد که قدمت آن به پیش از اسلام و به دوره سلجوقیان باز می‌گردد بنابر عقیده بسیاری از باستان شناسان نخستین محل اسکان ایرانیان در یزد محسوب می‌شود. همچنین بنابر نام این روستا این چنین می‌توان تعبیر کرد که سریزد به معنای ابتدا و محل ورود به استان یزد بوده است و واقع شدن دروازه فرافر در این روستا این گمان‌زنی را تا حد زیادی به یقیین تبدیل می‌کند.
قلعه سریزد یکی از کهن‌ترین و بزرگترین صندوق امانات بانکی ایران و جهان بوده است. قدمت این قلعه تاریخی به قرن ۳ تا ۷ میلادی می‌رسد. این دژ به منظور ذخیره سازی غلات و مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گرفته که در آن زمان از ارزش خاصی برخوردار بوده است. علاوه بر غلات، پول، طلا و زیورآلات روستاییان نیز در مواقع هجوم و غارت نگهداری می‌شده است. گرداگرد این بنا را خندقی به عرض تقریبا ۶ متر و عمق بین ۳ تا ۴ متر که اولین لایه دفاعی قلعه محسوب می‌شود، محصور شده‌است.
البته غیر از سپردن دارایی قلعه سریزد دو ویژگی و کاربرد بزرگ دیگر نیز داشت. نخست آن که قلعه سریزد با توجه به فضای زیادی که دارد می‌تواند مکان مناسبی برای انبار کردن غلات و مواد غذایی بشمار برود و حتی به دلیل ساختار لایه‌ای، اتاق و حفره‌های این قلعه ساکننی می‌توانستند از اجناس آسیب پذیر خود در شرایط مختلف آب و هوایی مراقبت کنند.
قلعه سریزد دارای ۳طبقه و ۴۶۸ حفره حجره مانند از خشت و گل ساخته شده و مصالح مورد استفاده در آن آجر و گچ بوده است. تزئیناتی نظیر کادربندی و شومینه‌سازی نیز در آن دیده می‌شود، در دو طرف راهروها وجود دارد و هر کدام دارای درب و کلیدی مجزا به منظور ذخیره‌سازی اشیا گرانب‌های روستاییان بوده‌است. که به یک خانواده یزدی تعلق داشته است از دو دیوار متحدالمرکز تودرتو با برج‌هایی بلند و تسخیر ناپذیر ساخته است.
همچنین دژ سریزد دارای دو درب بوده که یکی درب اصلی و دیگری درب پشتیبان است. درب اصلی به صورت متحرک بوده و به وسیله طناب و قرقره‌هایی از سمت پایین به بالا باز و بسته می‌شده است. زمانی که درب اصلی به وسیله دشمن شکسته می‌شد و دشمن به درون قلعه راه می‌یافت، درب دوم قلعه بسته می‌شده و در واقع نقش درب پشتیبانی قلعه را ایفا می‌نموده است.
ساختار قلعه
این قلعه دارای پلانی مستطیل شکل با حصار در اطراف آن است که ابعادی برابر با حدوداً ۷۴ در ۶۲ دارد. در اطراف قلعه می‌توانید برج و باروهایی را مشاهده کنید که دارای سه طبقه هستند و برای نگهبانی از آنها استفاده می‌کردند و طبقات با کمک پله‌های مارپیچ به هم متصل می‌شوند. در هر طبقه روزنه‌هایی وجود دارد که برای تیراندازی از آنها استفاده می‌کردند. پشت بام برج‌ها، دیواری به ارتفاع یک و نیم متر دارد که به عنوان جان پناه کاربرد داشتند. در زیر دیوار جان پناه، سوراخ‌هایی با شیب تند به طرف بیرون ایجاد کرده اند که از آنجا برای ریختن خاکستر، شن داغ، آب جوش و قیر مذاب بر سر مهاجمان استفاده می‌کردند.
درهای دوم و سوم ورودی با پوششی از فلز پوشیده شده است. بدین وسیله علاوه بر استحکام بخشی، بیشتر از سوزاندن آن جلوگیری می‌کردند، این قلعه دو درب ورودی دارد که درب اصلی آن در قسمت شمالی آن قرار گرفته است. اطراف این قلعه دارای خندقی با عمق حدودی ۶ متر است به همین خاطر برای درب ورودی پلی متحرک قرار داده اند که با کمک قرقره و طناب باز و بسته می شود.
پس از عبور از درب به یک هشتی می‌رسیدند که در آن سه درب وجود دارد. دو تا از آنها به دو طرف چپ و راست باز می‌شود و به محوطه میان حصار خارجی و دیوار داخلی قلعه که محل نگهداری احشام و چارپایان و انبارهای علوفه بوده است، راه می‌یابد. درب سوم، مقابل دروازه اصلی قرار دارد و به محل مسکونی قلعه می‌رسد. کوچه اصلی قلعه در امتداد درب اصلی و در جهت شمال به جنوب قرار گرفته است و تا انت‌های ضلع جنوبی قلعه امتداد دارد. در هر طرف، راست و چپ، شش کوچه فرعی دیگر دیده می شود که طول هر کدام حدود ۵۰ متر است. در طرفین کوچه‌های فرعی، خانه مسکونی افراد قلعه در سه طبقه وجود دارد. در دو طبقه کوچه اصلی دو ردیف پلکان ساخته شده است که خانه‌های مسکونی ساکنان را با یکدیگر مرتبط می‌سازد. علاوه بر آن در کوچه‌های فرعی نیز پلکان‌هایی برای ایجاد ارتباط بین طبقات وجود دارد. خانه‌های قلعه هر کدام حداکثر دو اتاق دارند و زیر بنای آنها بیش از ۳۰ مترمربع نمی‌شود. اتاق‌ها به صورت تودرتو هستند و در اطراف آنها طاقچه‌ها، رف‌ها و در انت‌های آن محل‌هایی برای قرار دادن خمره‌های بزرگ جهت ذخیره کردن مواد غذایی تعبیه شده است. همچنین در سطح اتاق های قلعه سوراخ‌هایی جهت اختفای خمره‌ها به وجود آورده بودند.
ثبت قلعه سریزد در یونسکو
۷سال پیش مصادف با ۹ جولای ۲۰۱۷ ( ۱۸ تیر سال ۱۳۹۶) روز فراموش نشدنی برای مردم شهر یزد و دوستداران میراث فرهنگی است. چرا که «شهر تاریخی یزد» به عنوان یکی از نخستین شهرهای خشتی دنیا در چهل و یکمین اجلاس کمیته میرات جهانی یونسکو، پس از گذشت ۹ سال از قرار گرفتن پرونده‌ی این شهر تاریخی در فهرست میراث موقت جهانی، یکشنبه ۱۸ تیر۱۳۹۶به ثبت جهانی رسید. اکنون با افتخار شهر تاریخی یزد، به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و بیست ودومین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است. همین عنوان خود بیانگر قدمت تاریخی و هنری عظیم این شهر در پرتو وجود بناها و آثار منحصربه‌فردی است که این شهر را به عنوان نخستین شهر خشتی جهان و دومین شهر تاریخی دنیا بعد از ونیز ایتالیا معرفی می‌کند. در این میان ارگی تماشایی بازمانده از دل تاریخ در مجاورت جاده یزد ـ کرمان قرار دارد که خود گواهی صادق بر تمدن و فرهنگ والای این دیار کهن است.
راه‌های رسیدن به قلعه
برای دیدن این بنا باید به روستای سریزد سفری داشته باشید. خودرو شخصی و وسایل حمل و نقل عمومی همگی از وسایلی به شمار می‌روند که برای این سفر مناسب اند. برای بازدید از این قلعه باید هزینه اندکی را بپردازید که برای نگهداری و مرمت آن استفاده می‌شود. پس از تماشای این قلعه که زمانی حدود دو ساعت می‌طلبد می‌توانید از دیگر آثار تاریخی این روستا دیدن کنید. تماشای این اماکن مطمئنا خالی از لطف نیست.
خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما