تمدنهای باستانی با تجربه زندگی در شرایط سخت آب و هوایی، راهکارهایی برای مقابله با گرمای طاقت فرسا ارائه می‌دهند که می‌توان از آن‌ها بهره برد.
ساختمان‌های مدرن امروزی به سیستم‌های الکتریکی مانند برق و کولر گازی وابسته هستند و طراحی آن‌ها اغلب بر اساس نماهای شیشه‌ای و پنجره‌های بسته است. این طراحی‌ها در شرایط عادی بسیار جذاب هستند، اما در مواقع اضطراری مانند قطع برق طولانی‌مدت در گرمای طاقت فرسا تابستان بسیار آسیب‌پذیر می‌شوند. در مقابل، تمدنهای باستانی به خوبی می‌دانستند چگونه ساختمان‌هایی طراحی کنند که در آب و هوای گرم و خشک نیز قابل سکونت باشند. باستان شناسان به بررسی تکنیک‌های ساختمانی باستانی پرداخته‌اند تا بتوانیم از دانش آن‌ها برای ساخت ساختمان‌های مقاوم‌تر و پایدارتر در برابر تغییرات آب و هوایی بهره‌مند شویم.
راز فرار از گرمای طاقت فرسا در تمدنهای باستانی
با گرم شدن کره زمین، وقوع تابستان‌های بسیار گرم و طوفان‌های شدید افزایش می‌یابد، همانند آنچه در تابستان‌های 2023 و 2024 شاهد آن بودیم. این تغییرات اقلیمی منجر به قطع برق‌های طولانی مدت خواهد شد. برای مقابله با این چالش‌ها، طراحان ساختمان‌ها می‌توانند از دانش و تجربه تمدنهای گذشته که در شرایط آب و هوایی سخت زندگی می‌کردند، بهره‌مند شوند.
سومریان و راز خنک ماندن
در سرزمین گرم و خشک جنوب عراق امروزی، حدود 6000 سال پیش، تمدن سومر شکوفا شد. سومریان با وجود نبود فناوری‌های مدرن، با طراحی هوشمندانه ساختمان‌های خود، راهکارهایی برای مقابله با گرمای طاقت فرسا پیدا کرده بودند. دیوارهای ضخیم و پنجره‌های کوچک، از جمله ویژگی‌های بارز معماری سومری بودند که به آن‌ها کمک می‌کرد تا دمای داخل ساختمان‌ها را در سطح مطلوبی نگه دارند.
سومریان با بهره‌گیری هوشمندانه از مصالحی مثل آجر خشتی و گل، ساختمان‌هایی می‌ساختند که نه تنها با محیط سازگار بودند، بلکه به عنوان سیستم‌های سرمایشی طبیعی عمل می‌کردند. این مواد قادر بودند در طول روز گرمای خورشید را جذب کرده و آن را در شب به تدریج آزاد کنند. این ویژگی باعث می‌شد دمای داخل ساختمان‌ها در طول شب خنک‌تر باشد.
بیشتر بخوانید:
۴ مورد از اختراعات سومر باستان که جهان را تغییر داد
مصریان باستان و استفاده هوشمندانه از باد
معماری مصریان باستان به خوبی با شرایط آب و هوایی گرم و خشک منطقه سازگار شده بود؛ به نحوی که توانستند برای داخل اهرام مصر تهویه بسیار مناسبی طراحی کنند. استفاده از مصالحی مانند سنگ و آجر خشتی، ایجاد حیاط‌های مرکزی و خوابیدن روی پشت بام‌ها، همگی روش‌هایی بودند که مصریان برای مقابله با گرمای شدید به کار می‌بردند. یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های معماری مصری، سیستم خنک‌سازی Mulqaf «ملقف» بود. این سیستم با استفاده از دهانه‌های بلند در دیوارها، باد را به داخل ساختمان هدایت می‌کرد و هوای گرم را خارج می‌کرد. این شیوه زندگی و معماری، نشان می‌دهد که مصریان باستان با وجود محدودیت‌های فناوری، توانسته بودند محیط زندگی خود را با شرایط طبیعی هماهنگ کنند و از آن لذت ببرند.
این سیستم نه تنها ساختمان‌های کوچک، بلکه فضاهای بزرگ‌تری را نیز خنک می‌کند. این فناوری باستانی می‌تواند ساختمان‌ها را بدون نیاز به انرژی الکتریکی و مواد شیمیایی خنک کند. به همین دلیل، هنوز هم در بسیاری از ساختمان‌های خاورمیانه و آسیای مرکزی به عنوان جایگزینی کارآمد برای کولرهای گازی استفاده می‌شود.
پوئبلوهای باستانی و استفاده از انرژی خورشیدی
تمدنهای دیگر در مناطق گرم و خشک جهان نیز روش‌های مشابهی برای مقابله با گرمای طاقت فرسا ابداع کردند و در ادامه راهکارهای خاص خود را توسعه دادند. برای مثال، پوئبلوها که در جنوب غربی ایالات متحده زندگی می‌کردند، از پنجره‌های کوچک، مصالحی مانند آجر خشتی و سنگ و طراحی ساختمان‌های مشترک برای کاهش ورود گرما استفاده می‌کردند.
پوئبلوها با درک دقیق از حرکت خورشید، روستاهای خود را در دامنه جنوبی صخره‌ها بنا کردند. این طراحی هوشمندانه باعث می‌شد ساختمان‌ها در تابستان خنک و در زمستان گرم بمانند و نشان از هماهنگی عمیق آن‌ها با محیط طبیعی دارد. آن‌ها با ساخت روستاهای خود در سایه صخره‌های جنوبی، نشان دادند که قرن‌ها پیش نیز انسان‌ها قادر به استفاده هوشمندانه از انرژی خورشید برای ایجاد محیطی مطلوب بوده‌اند.
مدیریت آب در تمدن اسلامی
در مناطق گرم و خشک، آب باران به جای آنکه جمع‌آوری و ذخیره شود، سریعا به رودخانه‌ها و دریاها ریخته می‌شود. در حالی که همین شهرها برای تأمین آب مورد نیاز خود، مجبورند آب را از جاهای خیلی دور بیاورند.
در قرن هشتم، خلافت‌های اسلامی در مناطق خشک شمال آفریقا و جنوب اسپانیا با طراحی هوشمندانه ساختمان‌ها، راه‌حلی نوآورانه برای مقابله با کمبود آب ارائه دادند. آن‌ها با جمع‌آوری آب باران از طریق سقف‌ها و هدایت آن به مخازن، باغ‌ها و فضاهای سبز خود را سیراب می‌کردند. این روش هوشمندانه که قرن‌ها پیش ابداع شده بود، امروزه در شهرهایی مانند مندوزا در آرژانتین نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و نشان از پیشرفت‌های چشمگیر در مدیریت منابع آب در تمدن اسلامی دارد.
روش‌های جمع‌آوری آب باران در تمدنهای مایا و تئوتیهواکان
در شهرهای باستانی مانند تئوتیهواکان و بسیاری از شهرهای مایا، ساکنان با شناخت عمیق از محیط زیست، سیستم‌های پیچیده‌ای برای جمع‌آوری و ذخیره آب باران طراحی کرده بودند. آن‌ها با استفاده هوشمندانه از معماری شهر، از جمله اهرام، میدان‌ها و آبراهه‌ها، آب باران را به مخازن بزرگی هدایت می‌کردند تا در طول فصل خشک به آن دسترسی داشته باشند. حتی از گیاهان نیز برای تصفیه طبیعی آب استفاده می‌کردند.
دانشمندان در سراسر جهان، به ویژه در هند، به دنبال یافتن روش‌های نوآورانه برای جمع‌آوری و ذخیره‌سازی آب باران با بالاترین کیفیت هستند. این تلاش‌ها با هدف افزایش تاب‌آوری شهرها در برابر تغییرات اقلیمی و تأمین پایدار آب شیرین صورت می‌گیرد.
سخن پایانی
تمدنهای باستانی روش‌های هوشمندانه‌ای برای خنک ماندن در آب و هوای گرم و خشک داشتند. طراحان مدرن می‌توانند از این روش‌ها برای طراحی ساختمان‌های بهتر استفاده کنند.
معماران خلاق امروزی با الهام از معماری سنتی، ساختمان‌هایی طراحی می‌کنند که با محیط زیست سازگارتر هستند. برای مثال، در نیمکره شمالی، ساختمان‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که در زمستان حداکثر نور خورشید را جذب کرده و در تابستان از گرمای طاقت فرسا محافظت شوند. همچنین، با جمع‌آوری و استفاده مجدد از آب باران، نه تنها مصرف آب کاهش می‌یابد بلکه مقاومت شهرها در برابر خشکسالی نیز افزایش می‌یابد.
معماران معاصر با تلفیق دانش روز و تجربیات گذشتگان، به دنبال راهکارهایی برای بهبود عملکرد انرژی ساختمان‌ها هستند. با استفاده از تکنیک‌های سنتی و مواد نوآورانه، می‌توان ساختمان‌هایی طراحی کرد که در عین زیبایی، از نظر انرژی نیز کارآمد باشند. این امر به ویژه در مناطق گرم و خشک، که تقاضا برای سیستم‌های سرمایشی بسیار بالاست، اهمیت ویژه‌ای دارد.
در گجت نیوز بخوانید:- تمدنهای باستانی چگونه در گرمای طاقت فرسا زنده می‌ماندند؟
- انسان‌ها پیش از اختراع صابون، چگونه حمام می‌کردند؟
- شهر افسانه ای تروی در ترکیه قرار داشته است یا بریتانیا؟
- کشف آثاری از یک شهر باستانی متعلق به سرخپوستان آمریکا در زیر یک دریاچه مرموز
- علت سنگ شدن قوم لوط سرانجام مشخص شد