جوان آنلاین: شمارش معکوسی که از امروز تا اکتبر سال آینده شروع شده، می‌تواند بنابر بخشی از مفاد برجام، یا به عادی شدن برنامه هسته‌ای ایران منتهی شود یا اینکه در سایه تلاش‌های توأم با کارشکنی اروپایی‌ها، با اجرای مکانیسم ماشه، قطعنامه‌های ملغی شده را بار دیگر جان بخشیده و عملاً شرایط برنامه هسته‌ای ایران را به دوران قبل از توافق هسته‌ای بازگرداند؛ روندی که ممکن است دکترین هسته‌ای ایران را نیز تغییر دهد.
با گذشت ۹ سال از انعقاد برنامه جامع اقدام مشترک یا همان توافق هسته‌ای موسوم به برجام، این توافقنامه عملاً به عنصری کلیدی در سیاست خارجی ایران تبدیل شده که دیپلمات‌ها با نگاه به حدود یک دهه عملکرد کشور‌های عضو این توافق و سیاست‌هایی که امریکا در وهله نخست به عنوان عضو و پس از خروج از این توافق صورت داده است، آن را ارزیابی می‌کنند. پیتر استانو، سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در تازه‌ترین موضع‌گیری درباره آینده برجام طی گفتگو با خبرگزاری ترند ضمن تأکید بر نقش اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ‌کننده برجام ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، گفت که این نهاد اروپایی به منظور باز نگه داشتن کانال‌های دیپلماتیک برای بررسی فرصت‌های ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای هدفمند، با ایران و دیگر شرکای برجام تعامل دارد. قطعنامه ۲۲۳۱ که استانو به آن اشاره دارد، عملاً اکتبر ۲۰۲۵ را به ذهن متبادر می‌کند، یعنی زمانی که ۱۰ سال از تصویب برجام از جانب اعضای شورای امنیت خواهد گذشت. در این موعد، قطعنامه یاد شده که شش قطعنامه قبلی را ملغی کرده و جایگزین آن‌ها شده بود به پایان می‌رسد و پس از آن برنامه هسته‌ای ایران دیگر در دستور کار شورای امنیت سازمان ملل متحد نخواهد بود و به عبارت دیگر باید عادی‌سازی شود.
لزوم همکاری اروپا و آژانس
در چنین شرایطی استانو همچون همه سال‌های گذشته که مقامات اروپایی در فضای بی‌عملی، از همکاری برای تداوم مذاکرات هسته‌ای و بقای برجام دم زدند، از تمایل اتحادیه اروپا برای همراهی سخن گفته است. البته اروپایی‌ها همواره تهدید به استفاده از مکانیسم ماشه را به عنوان ابزاری برای دست برتر در هر مذاکره و به زعم خود برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران در دستور کار داشته‌اند و این سازوکار ذیل برجام که در صورت فعال شدن می‌تواند شرایط برنامه هسته‌ای ایران را به قبل از سال ۲۰۱۵ برگرداند، همچنان در پس‌زمینه ذهن طرف‌های اروپایی قرار دارد. با این وصف، یک سال آینده زمانی خواهد بود که عملاً تکلیف توافقی ۱۰ ساله با هر، اما و اگری روشن خواهد شد. در این بین، اروپایی‌ها همچنان سعی می‌کنند این موضوع را که تهدید امنیتی مداوم برای ایران ایجاد کرده‌اند، نادیده بگیرند. از این نکته نباید غافل شد که اگرچه ایران برای گفتگو با طرف اروپایی منع مذاکره ندارد، اما این را هم نادیده نخواهد گرفت که طرف‌های اروپایی با اقداماتی نظیر حمایت از اپوزیسیون و کمک‌های تسلیحاتی سال‌ها تهدید امنیتی ایران بوده‌اند و با فهرست بلندبالایی از اقدامات ضدامنیتی علیه ایران، انتظارات یک‌طرفه آن‌ها از ایران بی‌معنی است، ضمن اینکه تهران به رغم تداوم حرکت در مسیر تعامل سازنده، تغییر دکترین هسته‌ای را به عنوان آخرین راهکار دور از نظر قرار نخواهد داشت.
برخی منابع بلندپایه سیاست خارجی به «جوان» گفته‌اند که امریکایی‌ها هم برای مذاکرات در مسقط اعلام آمادگی کرده‌اند و انتظار می‌رود در نیویورک به همین منظور جلسه‌ای ترتیب داده شود. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در نشست وین خواستار دیدار با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران شده و بر تلاش‌ها برای ارائه تضمین معتبر به جامعه بین‌المللی مبنی بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران تأکید کرده بود، روز دوشنبه پس از دیدار با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت: «به زودی برای نشست‌های مهم سیاسی و فنی به ایران سفر خواهم کرد.» اسلامی هم ضمن مثبت ارزیابی کردن این جلسه تصریح کرد: «روند گفتگو‌ها در جلسه با مدیرکل آژانس خوب بود و به اعتقاد بنده این دیدار یک گام روبه‌جلو محسوب می‌شود.» موضع‌گیری اسلامی یک بار دیگر تأکیدی است بر اینکه ایران همواره ابراز تمایل کرده است که با آژانس به نقشه راه برسد و چنین چیزی دور از دسترس نیست، اما این موضوع باید هم در بستر فنی و هم به پشتوانه اراده سیاسی صورت گیرد.
مؤلفه‌های قدرت ایران ضعیف نیست
رهبر انقلاب ۳۱ تیرماه در جریان دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی تأکید کردند: «ما می‌توانیم تحریم‌ها را با ابزار‌های شرافتمندانه برطرف و بالاتر از آن، خنثی کنیم، همچنان که بار‌ها گفته‌ایم برداشتن تحریم‌ها دست ما نیست و باید برای رفع آن‌ها تدبیر اندیشید، اما خنثی‌سازی تحریم دست ما است و راه‌های خوبی هم برای آن وجود دارد که مسئولان دولتی برخی از آن راه‌ها را رفتند و آثار خوبی هم داشت که در این زمینه مجلس هم می‌تواند نقش‌آفرینی کند.» دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بنابر منویات رهبر معظم انقلاب و در چارچوب سیاست خارجی دولت چهاردهم مبنی بر «سیاست خارجی فعال، فراگیر و اثرگذار» خنثی‌سازی و رفع تحریم‌ها را دنبال می‌کند و در این بین، نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد را هم به عنوان یکی از فرصت‌هایی می‌بیند که امکان پیگیری اهداف بحق ایران در دستیابی به منافع مشروع خود، در آن وجود دارد. یک مقام بلندپایه دستگاه دیپلماسی در این زمینه به «جوان» می‌گوید: «مؤلفه‌های قدرت ایران ضعیف نیست و ایران قصد دارد در نیویورک این مذاکرات را آن‌هم در شرایطی که از طرف مقابل اعلام آمادگی شده است، آغاز کند و این به این معناست که ایران رفع شرافتمندانه تحریم‌ها را مدنظر دارد و اگرچه برجام همچنان چارچوب مناسبی محسوب می‌شود، اما با گذر زمان، برخی پیش‌نویس‌ها باید به روز شوند.» روز دوشنبه در پی کنفرانس خبری رئیس‌جمهور، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه در جمع خبرنگاران درباره احتمال آغاز گفتگو‌ها در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل گفته بود: «در جریان نشست مجمع عمومی سازمان ملل برای مذاکرات در خصوص برجام آمادگی داریم. انجام این گفتگو‌ها بستگی به این دارد که شرایط چگونه فراهم شود. به هر حال ما برای آغاز مذاکرات آمادگی داریم و در این رابطه به معاونت سیاسی و بین‌الملل مسئولیت‌هایی واگذار شده است.» این اظهارات ناظر به تحولاتی است که طی سال‌های گذشته رخ داده است؛ اعم از جنگ اوکراین، جنگ در باریکه غزه و مسائل حقوق‌بشری که همگی اگرچه برای ایران چالش‌هایی را مطرح کرده است، اما با بالاتر بردن تراز راهبردی جمهوری اسلامی ایران، فرصت‌هایی را هم پیش روی تهران قرار می‌دهد که آن‌ها را چه در نیویورک، چه در مذاکرات مسقط و چه در هر فرصت دیگری مورد توجه قرار خواهد داد.
نظر شما