به گزارش مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش، برنامه صف اول شبکه خبر با حضور حجت الاسلام علی لطیفی رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، به بررسی موضوع کتاب و برنامه درسی دانش آموزان در سال تحصیلی جدید پرداخت.
مقدمه مجری: حدودا ۱۰ روز به بازگشایی مدارس باقی مانده است، پایه اولی‌ها و یکی از مسائل مهم برای خانواده‌ها و خود دانش آموزان برنامه توزیع کتاب‌های درسی است، امسال توزیع کتب درسی چگونه است؟
حجت الاسلام لطیفی: از مهر که چاپ کتاب‌های درسی سال بعد را شروع می‌کنیم، از اوایل اسفند توزیع کتاب‌ها به استان‌ها را شروع کردیم، بالای ۸۵ درصد کتاب‌های مقطع ابتدایی در مدرسه‌ها کتاب‌ها موجود است، براساس ثبت سفارشی که دانش آموزان انجام دادند، در متوسطه اول کتاب‌ها بیشتر ارسال شده است و متوسطه دوم کتاب‌های شان از منطقه به مدرسه ارسال کتاب‌ها انجام خواهد شد.
امیدواریم امسال مهر کم چالشی در زمینه توزیع کتاب درسی داشته باشیم، البته همیشه درصدی از دانش آموزان به دلیل تاخیری که در ثبت نام شان هست، یک تاخیری را در دریافت کتاب دارند، امسال وضیت توزیع کتاب نسبت به سال‌های گذشته بهتر است.
ثبت سفارش کتاب تا پایان شهریور ادامه دارد
سوال: تا قبل از شروع سال تحصیلی چند درصد دانش آموزان کتاب‌های شان را دریافت کردند.
حجت الاسلام لطیفی: به این به نوع مدیریت مدیران مدارس بستگی دارد، الان میزان دانش آموزانی که ثبت سفارش کردند، بیش از ۹۲ درصد از دانش آموزانی است که برآورد داشتیم و ثبت نام کردیم، اگر کار به خوبی پیش برود و در سطح توزیع مدرسه‌ای کار انجام بشود فکر می‌کنم همین رقم علی القاعده باشد که بتوانند دریافت کنند در هفته اول مهر.
سوال: ثبت سفارش تا پایان شهریور ادامه دارد؟
حجت الاسلام لطیفی: ادامه دارد.
سوال: برای همه است یا برخی از مقاطع؟
حجت الاسلام لطیفی: برای همه دانش آموزان و کسانی که اصلاح سفارش دارند، برای دانش آموزانی که به هر تقدیر موفق به ثبت نام نشوند و ثبت نام شان مشکلی داشته باشد، حتی می‌خواهم بگویم برای بعد از مهر امکان ثبت سفارش داریم.هر چند واقعا توصیه نمی‌کنیم، چون می‌دانید.
سوال: چقدر از بعد از مهر.
حجت الاسلام لطیفی: این برمی گردد به برآورد‌هایی که اقتضای تصمیم می‌گیرم، وزیر محترم فرمودند هیچ دانش آموزانی بدون کتاب نباشد.از طرف دیگر هر چه ثبت نام و ثبت سفارش کتاب به تاخیر بیافتد، فرآیند‌های توزیع دشوارتر خواهد شد.حتما دانش آموزان ثبت سفارش شان تا پایان شهریور انجام شود تا کتاب اول مهر به دست شان برسد.
سوال: این که تا پایان شهریور این ثبت سفارش ادامه داشته باشد، کار توزیع با مشکل مواجه نمی‌کند و بهتر این نیست که این فرصت بسته شود و محدودیت قائل شوید که دانش آموزان هرچه سریع‌تر اقدام کنند؟
حجت الاسلام لطیفی: از ۱۵۰ میلیون جلد کتاب صحبت می‌کنیم برای بیش از ۱۶ میلیون دانش آموزان، فرآیند ثبت سفارش را از فروردین شروع می‌کنیم برای همین مسئله، خانواده‌هایی هستند که دانش آموزانی هستند که در فرآیند ثبت نام شان با مشکلاتی مواجه هستند.
ما هیچ وقت ضرب العجل به این معنا که سامانه را کلا تعطیل کنیم نمی‌گذاریم، هرچند به صورت عادی و طبیعی برای کسانی که شرایط اضطراری نداشتند پایان شهریور است، اما، چون واقعا مشکل است که بخواهیم کلا سامانه را تعطیل کنیم برای همه دانش آموزان فارغ از مشکلاتی که داشتند، عملا نمی‌توانیم یک ضرب العجلی را بگذاریم که ثبت سفارش کتاب را تعطیل کنیم برای این که هدف و اولویت ما این است که هیچ دانش آموزانی بدون کتاب نباشد.
سوال: شاید دانش آموزان تغییر مدرسه داشته باشد یا تغییر محل یا هر دلیل دیگری اینها کتاب دریافت نکردند، یا ثبت سفارش نداشتند، اما مجموعه دانش آموزان پایه دهم کلا مشکل دارند برای ثبت سفارش؟ مشکل چیست؟
حجت الاسلام لطیفی: گروهی از دانش آموزان را داریم که با مشکلاتی در ثبت نام و متاثر از آن ثبت سفارش روبه رو هستند، مشکل اصلی در تاخیر ثبت سفارش، تاخیر ثبت نام است.
چون ما داده‌های ثبت نام را می‌گیریم و براساس ثبت نام می‌توانیم ثبت سفارش کنیم.
چون کتاب رابه مدرسه می‌فرستیم، پایه دهمی‌ها مسئله اصلی شان، مسئله انتخاب رشته است، می‌دانید که در پایه دهم دانش آموز باید انتخاب کند که نظریه است یا فنی حرفه‌ای و کاردانش که هر کدام از این شاخه هاست، چه رشته‌ای.
معمولابا خانواده‌ها با یک تاخیری و بعضی از دانش آموزان مواجه هستند که انتخاب رشته کنند و خود دانش آموزان و خانواده‌های شان تصمیم بگیرند و یک خورده از بقیه پایه‌ها عقب‌تر هستند.
در این هفته آخر هر چه سریع‌تر اقدام کنند.
سوال: تا الان که دیگه تعیین تکلیف برای رشته‌ای که ادامه تحصیل کنند شده اند؟
حجت الاسلام لطیفی: احتمال دارد بعضی از دانش آموزان هنوز موفق نشده باشند.
سوال: بعد از این که ثبت سفارش را داشته باشند نکته‌ای که اشاره کردید از چاپ کتاب‌ها از مهرماه شروع می‌کنید، کمبودی پیش می‌آید؟
حجت الاسلام لطیفی: ما یک برآورد داریم، ما چاپ سپاری کتاب‌های مهر ۱۴۰۴ را از دیروز شروع کردیم، به خاطر این که در تابستان به خاطر مشکلات برق، برق شرکت‌ها قطع می‌شود و در زمستان‌ها با قطعی گاز داریم، چاپ کتاب هم به برق و برای خشک کردن نیاز به گاز دارند، باید به موقع شروع کنیم.برآورد اولیه تخمین اولیه می‌زنیم، تخمین اولیه را دست بالا می‌زنیم، یک مقداری ذخیره بالاتر در نظر می‌گیریم.
به صورت سامانه‌ای کنترل می‌شود هر استانی که ثبت سفارش‌ها نزدیک به میزانی که ما تخمین زدیم و قبل از این که از آن میزان عبور کند، ما سفارش جدید را می‌دهیم، چون دستگاه‌ها، دستگاه‌هایی هستند برای تعداد زیاد هستند، بعضی وقت‌ها در نصف روز ۵۰ هزار تا ۶۰ هزار جلد تکمیلی را می‌زنیم.به ساعت رصد می‌کنیم با سامانه موجودی مان، البته فرآیند توزیع تولید می‌کشد.
ما کتاب را در ۹ روز می‌زنیم ولی تا بفرستیم به استان و به شهرستان و مدرسه زمان می‌برد، ولی تخمین اولیه و برآورد اولیه دست بالا می‌زنیم که با کمبود مواجه نباشیم.
سوال: درباره چاپ و توزیع کتاب نکته‌ای مانده است بفرمایید.
حجت الاسلام لطیفی: کلیت را عرض کردم باز هم تاکید دارم حتما خانواده‌ها هرچه سریع‌تر هم ثبت نام و هم ثبت سفارش را قطعی کنند تا در فرآیند با مشکلی مواجه نشویم.
«گزارش»
سوال: نکته‌ای درباره گزارش دارید؟
حجت الاسلام لطیفی: گزارش کاملی بود.
سوال: درباره کتاب‌ها یک نکته‌ای بپرسم و طرحی که اجرا می‌شد در برخی از استان‌ها برای جمع آوری کتاب‌ها در پایان سال تحصیلی که متوقف شده است؟
حجت الاسلام لطیفی: این طرح در برخی از استان‌ها اجرا شد، مجری آن معاونت متوسطه بود. گزارشی که دوستان معاونت متوسطه ارائه کردند، وضعیت استان به استان متفاوت بود، استفاده از آن برای دانش آموزان سال بعد خیلی امکان پذیر نیست، در کتاب‌ها نوشته می‌شود و خود نو بودن یک جذابیت دیگر و یک حس جذابی دارد.
ولی استفاده از آن به عنوان ضایعات خیلی موفق عمل کرده بودند از محل درآمد‌های فروش کتاب‌های باطله اقدامات خوبی انجام دهند، معاونت متوسطه این کار را کرد و حمایت خوبی کرد و تجربه موفقی است، در این زمینه باید دست مدرسه و مدارس را باز گذاشت که در این زمینه فعال باشند.
سوال: طرحی دارید؟
حجت الاسلام لطیفی: خود معاونت متوسطه پیگیر هستند که این را گسترش دهند، این نیاز به همت و عزم در سطح ستاد است و خود پیگیری مدارس هست و اختیاردادن به مدرسه بسیار مهم است که مدرسه در این مسئله پیش قدم شود و کار انجام شود.
سوال: محتوای کتاب‌ها که هرساله نیاز به تغییری دارند، ولی سال ۱۴۰۳ این تغییر را داشتیم؟
حجت الاسلام لطیفی: در تغییر کتاب درسی چیزی هست که به صورت جهانی استاندارد است و فقط این جا نیست، هر کتاب درسی یا عمده کتاب‌های درسی این طور نیست که هر ساله بتوانند تغییر کنند، عناوین بسیار زیاد است فرآیند و یا عوامل دیگر بعضی از وقت‌ها مانع از این می‌شود.
ما مجله داریم، کتاب مرجع داریم و کتاب درسی داریم، هر کدام بازه‌های تغییرشان متفاوت است که هر کدام بازه‌های تغییرشان ۵ سال تا ۱۰ سال است، امسال در کتاب‌های درسی یک شش تا کتاب نونگاشت اجرای آزمایشی داریم که کتاب‌هایی است که از جهت سه تاش یا ۵ تاش از جهت زمان بندی این بازه زمانی برای آنها سپری شده و اقدام شده است برای تالیف جدید.
یک سری از اصلاحات موردی در کتاب‌ها داشتیم که ناشی از پیشنهاد‌ها و یا تذکرات معلمان یا دانش آموزان است که چند سالی سامانه دریافت نظرات دانش آموزان و معلمان و والدین مربوط به کتاب‌های درسی را فعال کردیم، نظرات خوبی رسیده می‌شود و بعضی از وقت نکات، نکات قابل توجهی است و موردی اعمال می‌شود، از جهت تغییر کتاب‌های فعلی ما اصلاحات گسترده سازمان یافته و ساختار یافته نداشتیم که محوراساسی تغییر کرده است، عمده انرژی سامان ناظر به کتاب‌های نونگاشت شش گانه بود که چند تایی از آنها آوردم که راجع به آنها صحبت کنیم.
یک فرآیند آموزش درسی پایه اول ابتدایی که شروع کردیم، دوره ابتدایی و همچنین کتاب‌ها که البته کاملا در مرحله آزمایشی است و طبعا آن چیزی که در مدارس ارسال شده است براساس همان روال قبلی است که دو تا سه سال طول بکشد که به بلوغ خودش برسد و سراسری شود.
سوال: برای سال ۱۴۰۳ و ۴۰۴ سال تحصیلی پیش رو، جدای از این کتاب‌های جدید، اشاره کردید که بعضی از موارد شاید یک اصلاحات خیلی جزئی نیاز نبوده است یا نه، فعلا دست نگه می‌دارید که معمولا یک استانداردی دارد، هر چند سال یک بار؟
حجت الاسلام لطیفی: این که نیاز نبوده است این که خود ما قبول داریم که خیلی از کتاب‌ها الان باید نسبت به تغییرشان اقدام شود.
سوال: چرا اقدام نشده است؟
حجت الاسلام لطیفی: چیزی نزدیک صد تا کتاب، ۵۰ کتاب دوره ابتدایی داریم، نزدیک به ۲۰۰ کتاب دوره متوسطه اول و دوره متوسطه نظری، این دست از کتاب‌ها برای تغییر از نقطه مشخصی آغاز شود و فعلا از مقطع ابتدایی، از پایه اول شروع کردیم و نمی‌توانیم همزمان سه تا پایه را باهم شروع کنیم.
اگر این مقطع تغییر از ابتدای متوسطه اول را شروع کنیم تا بتوانیم تغییر اساسی را رقم بزنیم، الان تمرکز روی دوره اول است.
امسال این کار اجرای آزمایشی تغییر برنامه درسی را شروع خواهیم کرد. به یک معنا می‌شود گفت که مشغول این تغییر هستیم، هر چند به صورت عمومی اصلاح نمی‌شود در پایه اول.
سوال: تغییری که اشاره کردید باید به هم پیوسته باشد، آن چه که در پایه اول که در دستور کار هست، اثرات خودش را در متوسطه اول و دوم باید نشان دهد، تا به آن جا برسد اثرات اولیه از بین رفته است؟
حجت الاسلام لطیفی: این که زمان بندی را چگونه تنظیم کنیم، این که یک ساختار را در نظر بگیریم و زمان بندی‌های روی یک اصولی پیش برود، در بازه‌های زمانی معلوم بازبینی می‌شود.
سال گذشته و امسال درگیر ارزش یابی برنامه‌های رشته‌های فنی – حرفه‌ای بودیم، رشته‌های فنی حرفه‌ای چیزی حدود ۵-۶ سال از تولیدشان گذشته است که نیازمند به روزرسانی سریع هستیم، چون بازار کار تحولاتش سریع است.
این کتاب‌ها روی چارچوب خوبی تالیف شده بودند، یکی دو سال وقت گذاشتیم رشته‌های فنی حرفه‌ای براساس تحولات بازار کار و تحولات دنیای آموزش به روز رسانی شده است و همه آنها سطوحی و درجاتی که باید تغییر کنند، کشف شده است، از امسال حداقل از پایه دهم ساختار و سامانه خودش تالیف شده باشد، بازه‌های زمانی مشخص تغییرات شان شروع می‌شود این طور نیست که حتما تغییرات تا پایه دوازده پیش برود و بعد برگردیم پایه اول، هرزمانی که زمان بندی اقتضائی آن تغییر مقطع ابتدایی باشد، باز برمی گردیم
به مقطع ابتدایی.
سوال: مجموعا این تغییرات اساسی چقدر زمان نیاز دارد؟
حجت الاسلام لطیفی: پیش بینی ما برای کل این ۱۲ سال با تعدیل‌ها و اصلاحاتی که نسبت به آنها انجام می‌شود اجرای آزمایشی و بعد سراسری چیزی حدود ده سال است آن برآورد کارشناسی که داریم که در طول ده سال کل این تغییرات انجام می‌شود.
سوال: زیاد طولانی نیست این تحولاتی که روزانه داریم در عرصه آموزش؟
حجت الاسلام لطیفی: این نیست که کتابی که در سال اولش تالیف می‌شود در طی ده سال دست نمی‌خورد، اگر کار کار و فناوری در سال ۱۴۰۲ تغییر می‌کند، علی القاعده سال ۱۴۰۷ زمان بازنگری اش خواهد بود.
در ده سال آینده براساس زمان بندی پیش برود، کل کتاب‌های ۱۲ سال یک دور تغییرخواهد کرد، بعضی‌ها در بازه‌های زمانی ۵ سال دوباره باید به روزرسانی شود.
سوال: سند تحول در این زمینه برنامه‌ای را مشخص کرده است؟
حجت الاسلام لطیفی: به درستی چارچوب عمل را مشخص کرده ولی زمان بندی را مشخص نکرده، چون زمان بندی متاثر از عناصر مختلف است، وضعیت فعلی مان چیست، الان وضعیت فعلی مان نسبت به کتاب متنوع است، بعضی از کتاب‌ها از جهت ساختارمندی و از جهت رابطه طولی و عرضی مفاهیم با دقت بیشتر تالیف شده است و بعضی متاسفانه دقت نداشتند و باید کار بیشتری روی شان شود.
بعضی از کتاب‌هایی هستند که بازنگری شان بازه‌های زمانی طولانی‌تر را نیاز دارد و بعضی از کتاب‌ها در بازه‌های زمانی کوتاه مدت بازنگری شوند.
کار کارشناسی که پارسال در سازمان کردیم و براساس آن نقشه راه سند تحول و برنامه هفتم پیشرفت برای ما تکلیف شد تقریبا پیش بینی ده ساله است و در دوره‌های قبل همین طور بود و این چیز خیلی این چیز خیلی غیرعادی نیست، ولی تاکید می‌کنم که این ده ساله دوره این نیست که کتابی که در سال اول تغییر می‌کند تا ده سال دست نمی‌خورد، نه، آن زمان بندی بازبینی می‌شود.
سوال: چارچوبی که اشاره کردید سند تحول مشخص کرده است چه مشخصه‌هایی دارد؟
حجت الاسلام لطیفی: سوال خوبی است، یکی از ضعف‌های جدی نظام آموزشی کتاب محور است، سند تحول از یکی از مهمترین چیز‌هایی که از ما خواسته است این است که نظام کتاب محور چرخش دهیم به سمت نظام برنامه محور.
باید یک برنامه درسی در سطح مدرسه داشته باشیم که کتاب‌های درسی در دل آن برنامه معنادار شود.
ما اساسا اگر از آموزش صحبت می‌کنیم و اگر از تربیت صحبت می‌کنیم، کتاب درسی یکی از ابزار‌هایی است که در این فرآیند تربیت به کار ما می‌آید و تنها ابزار نیست.
برای برخی از اقسام تربیت و برخی از ساحت‌های تربیت کتاب لزوما ابزار و وسیله خوبی نیست، حتما ما باید از فرصت‌های متنوع یادگیری استفاده کنیم.
در این دوره جدید و براساس برنامه هفتم به ما تکلیف شده است به ما بسته تعلیم و تربیت استفاده می‌کنیم و مجموعه‌ای منابع آموزش در اختیار معلم باشد بنا به شرایط انتخاب کند از چه چیزی برای تحقق چه هدفی استفاده کند، پس یکی از مهمترین تکالیف در چارچوب سند تحول مشخص شده است این است که بتوانیم مدارس به سمت برنامه درسی و برنامه درسی محوری ببریم.
در پایه اول ابتدایی به صورت مشخص کاری که انجام می‌شود اصلا فقط تغییر کتاب درسی نیست، برنامه درسی مدرسه‌ای دوره اول ابتدایی آماده کنیم و در مدرسه مستقر کنیم که نیازمند تغییر اساسی در فرهنگ آموزش و تربیت ماست و در زیست بوم تربیتی مدارس است که برنامه‌هایی را شروع کردیم و امسال نشست‌های خیلی خوبی با مدیران کل و مدیران آموزش و پرورش کل کشور شروع کردیم و این یک چرخش اساسی است و قطعا صدا و سیما و مجموعه‌های رسانه‌ای خیلی تاثیرگذار هستند.
باید ذهنیت را به این سمت ببریم که معلم صرفا از کتاب نباید و نمی‌تواند استفاده کند، هر چند که کتاب ابزار خیلی مهمی است و سازمان متعهد است که کتاب را تامین کند.
یکی از مطالبات سند تحول از ما در نظر گرفتن کلیت برنامه درسی و استقرار برنامه درسی در مدرسه است و همچنین استقرار بسته‌های تربیت و یادگیری و نه فقط کتاب درسی در مدارس.
رمزینه‌ها یا محتوا‌های چند رسانه‌ای که در کیوآرکد‌ها به همین دلیل است که دانش آموزان با یک قطعه فیلم، با یک قطعه صوتی خیلی بهتر می‌تواند مطلبی را یادبگیرد تا این که صرفا به صورت مکتوب در کتاب باشد.
سوال: تحولاتی که داریم طبیعتا هم محتوا‌ها ضرورت دارد به روز باشد و هم مدل آموزشی و روش آموزشی که کتاب محور نباشد؟
حجت الاسلام لطیفی: خیلی دوست ندارم همیشه مثال بزنم، ما کاملا کار‌های تطبیقی انجام می‌دهیم ولی در کشور‌های متخلف این طور است، وقتی چارچوب برنامه درسی تولید می‌شود، در بازه‌های زمانی دو ساله یا سه ساله به اقتضای خاص آن برنامه بازبینی می‌شود.
اما استخوان بندی و چارچوب و شاکله واحدی دارد که آن زمان تعریف شده است، آن چیزی که من گفتم برای بازه زمانی ده ساله، ده سال طول می‌کشد که کل دوازده پایه را پوشش دهیم ولی در بازه زمانی دو - سه ساله یا پنج ساله طول می‌کشد کتاب‌ها به تناسب موضوع، یک کتاب دو سال یا سه سال نیازمند تغییر باشد، در حوزه فنی و حرفه‌ای، یا کتاب‌های مطالعات اجتماعی بعضی از پایه هاش این طور است.
اما یک سری از کتاب‌ها هست که خیلی پایه‌تر است، مثلاً کتاب‌های ریاضی ما؛ بازبینی آنها، بازبینی‌ای نیست که مثلاً نیازمند این باشد که هر دو یا سه سال بازبینی شود، اگر واقعاً اصولی تعریف شده باشد، بازه‌های زمانی آن، یک خرده طولانی‌مدت‌تر است.
آموزش فن آوری های نوین در بازنگری کتب درسی مورد توجه است
سؤال: یک نکته‌ای در سال‌های دانش‌آموزی هم‌سن و سال‌های ما مطرح بود، خود شما هم احتمالاً خاطرتان باشد، مثلاً فلان چیز به چه کار ما می‌آید بزرگ شویم چه باید الان بخوانیم، احتمالاً الان هم از همین نظرات از طرف دانش‌آموزان و والدین آنها شما دریافت می‌کنید، در این زمینه چه دیدگاه و چه برنامه‌ای دارید؟
حجت‌الاسلام لطیفی: این یک انتظار خیلی واقعی و مهم است به نظر من و می‌خواهم عرض کنم در حوزه‌های تخصصی آموزش رشته‌ها و عناوین مختلف؛ یکی از دغدغه‌هاست. من خیلی صریح عرض کنم که ما می‌پذیریم که در بخشی از مواد آموزشی و کتاب‌های درسی ما، آن چیزی که آموزش داده می‌شود، آن قدر که باید و شاید به قول شما این کاربردش یا این فایده و منفعتش برجسته نیست. طراحی و تصویری که سازمان از این قضیه دارد؛ در دو سطح می‌توانم تصویر کنم؛ یکی این است که ما بنا داریم البته این چیزی است که در برنامه‌های فعلی موجود است، اما با توجه به مصوبه‌ها و پیگیری‌هایی که شده، واقعاً بنا داریم که آموزش‌های ناظر به ابعاد مهارتی یا شایستگی‌های کاربردی را خیلی بیشتر کنیم. امسال یک اتفاق خیلی خوبی افتاد، چارچوب شایستگی‌های پایه و عمومی در سازمان مصوب شد. ما الان همه عناوین درسی که تدوین محتوا برای آن می‌کنیم، همکاران ما مکلف هستند که حتماً به شایستگی‌های پایه هم بپردازند. شایستگی‌های پایه؛ آن مهارت‌های عمومی هستند که هر کسی برای زندگی به آن نیاز دارد، یعنی یک چرخش از سمت نگاه صرفاً رشته‌ای و موضوعی به آموزش عمومی، به توانمند شدن دانش‌آموز برای یک زندگی عمومی فردی و اجتماعی مناسب. یکی از اتفاقاتی که دارد می‌افتد؛ این است، یعنی برنامه درسی جدید ان‌شاءالله به میزان بسیار زیادی شایسته‌محور است، متناسب با نیاز‌های عمومی دانش‌آموز است، مثل خلاقیت، تفکر، ارتباط مؤثر که خیلی مهم است امروزه، حالا چیزی که در حوزه فنی و حرفه‌ای و مشاغل از آن تعبیر می‌شود به مهارت‌های نرم و اتفاقاً گفته می‌شود مهارت‌های نرم برای آینده شغلی بسیار مهمتر از مهارت‌های فنی و حرفه‌ای هستند، چرا؟ چون ما داریم کسانی را تربیت می‌کنیم برای این که ۱۰ سال آینده شغل‌هایی را می‌خواهند عهده‌دار شوند که درصد قابل توجهی الان وجود ندارد و لذا باید خیلی بتواند انعطاف داشته باشد، پس یک اقدامی که الان انجام می‌شود؛ این است، یعنی ما الان محتوای ما کاملاً ناظر به این است. اقدام دیگری که انجام می‌شود؛ این است که حتی در حوزه‌های آموزش علوم یا حوزه‌های تخصصی هم بتوانیم ناظر به یک سری کاربردها، محتوا را تنظیم کنیم. به عبارت دیگر، برجسته‌تر کنیم کاربرد‌های حوزه‌های مختلف علوم، ریاضیات و مطالعات اجتماعی را در زندگی روزمره که البته عمده این چالش‌ها برمیگردد به یک سری از درس‌های خاص مثل ریاضی یا بعضی از درس‌هایی که در دوره متوسطه دوم خوانده می‌شود به عنوان مقدمه‌ای برای ورود به دانشگاه و تحصیلات تکمیلی و دانش‌آموزان شاید دقیقاً متوجه نشوند که این کاربردش کجاست؟ رویکرد و بنای ما این است که حوزه‌های کاربردی این دروس را بیشتر کنیم.
(پخش گزارش درباره محتوای کتاب‌های درسی)
سؤال: موضوع گزارش؛ دو انتظار و دو توقع هم معلمان و هم دانش‌آموزان بود، یکی درست‌نویسی و یکی هم تصاویری کتاب‌های درسی. در این زمینه چه اقداماتی انجام شده و چه برنامه‌ای در دستور کارتان است؟
حجت‌الاسلام لطیفی: در این زمینه تصاویر، ما از ابعاد مختلف می‌توانیم به مسأله بپردازیم. آن چیزی که بعضی از دانش‌آموزان عزیز مطرح کردند؛ بحث آموزشی بودن تصاویر بود، حالا این هم در گزارش بود، من هم می‌خواهم تأکید کنم. ما الان آن چیزی که خودمان هم فهم مان است، این است که یک سری از تصاویر نیازمند ارتقاء و بهبود هستند، هرچند که واقعاً خیلی از تصاویر هم از جهت تناسب با موضوع، هماهنگ هستند، از جهت ارتقاء و بهبود تصاویر، خصوصاً آموزشی شدن آنها، ما یک مشکلاتی را معمولاً در فرایند‌های طراحی به خاطر محدودیت‌های زمانی داریم و یک بخشی از مسأله هم متأسفانه خیلی من صادقانه بخواهم بگویم، برمیگردد به اعتبارات ما، چون واقعاً تصویرپردازی‌ها و در نظر گرفتن امکانات و شرایط را باهم داشت، خیلی وقت‌ها ما دوست داریم که تصویرپردازی‌ها در بازه‌های زمانی خیلی بهتر و کیفیت بهتری انجام شود، ولی دست‌مان کوتاه است. پارسال پروژه‌ای را می‌خواستیم انجام دهیم برای زیباسازی و ارتقای بصری خیلی از کتاب‌ها، حتی فراخوان دادیم، دعوت کردیم از مجموعه بیرونی؛ از هنرمندان و مؤسسه‌ها بیایند و متأسفانه حاضر نشدند کسانی یا آن مجموعه‌هایی که حاضر شدند عملاً کار از آب درنیامد. واقعاً تصویرپردازی کتاب‌های درسی دشواری‌های خاص خود را دارد، خیلی متفاوت است با یک کتاب داستان یا یک کتاب عمومی. بخشی از محدودیت‌های ما در این زمینه؛ این است. من خیلی صادقانه بخواهم بگویم، و الا خواست خود ما این است که تصویرپردازی‌ها خیلی بهتر و با کیفیت‌تر باشد و واقعاً دانش‌آموزان را مستحق این مسأله می‌دانیم. این نسبت به تصاویر، نسبت به درست‌نویسی، وضعیت کتاب تا کتاب ما متفاوت است، این را باید بگویم؛ یک سری از کتاب‌های ما از جهت ویرایشی، وضعیت بهتری دارند، چون ما زمان در اختیارمان برای نگارش و ویرایش بیشتر بوده، حالا این هم ارتباط خیلی جدی برقرار می‌کند با آن نکته‌ای که شما فرمودید که زمان را چه کار کنیم؟ ما همیشه یک محدودیت زمانی داریم، الان خود شما این جا صحبت می‌کنید؛ کتاب باید یک مهر روی نیمکت دانش‌آموز باشد و این خیلی از سختی‌ها را به ما تحمیل می‌کند، بعضی وقت‌ها ما مجبوریم به خاطر این که به زمان‌بندی برسیم، از بعضی از چیز‌ها چشم‌پوشی کنیم، اما ارتباط خیلی خوبی داریم با فرهنگستان، ارتباط خیلی خوبی داریم با تعدادی از ویراستاران که به ما کمک می‌کنند برای این که روز به روز وضعیت درست نویسی کتاب‌ها را اصلاح کنیم. بعضی از کتاب‌ها واقعاً من فکر می‌کنم وضعیت خوبی دارند، یک سری از کتاب‌ها هستند که چالش و مشکل بیشتری دارند که من این‌جا هم درخواست می‌کنم خیلی وقت‌ها ما خیلی خوشحال می‌شویم که به صورت موردی تذکرات یا پیشنهاد‌هایی را از جانب دانش‌آموزان و معلمین دریافت می‌کنیم، ناظر به آن مواردی که واقعاً خیلی حاد است مشکل‌شان و آن سامانه که عرض کردم دقیقاً برای همین مورد است.
سؤال: یک بار دیگر بفرمایید؟
حجت‌الاسلام لطیفی: nazar.roshd.ir که ناظر به تک تک کتاب‌ها، ناظر به صفحه‌اش یا فصل به فصل آن می‌توانند نظر دهند، در سازمان بررسی می‌شود.
سؤال: هر نوع نظر، انتقاد یا پیشنهادی داشته باشند؛ چه معلمین، چه دانش‌آموزان می‌توانند ثبت کنند؟
حجت‌الاسلام لطیفی: چه والدین، واقعاً یکی از مهمترین مسیر‌های ارتباطی ماست.
سؤال: خبر دارید که چقدر ثبت شده تا الان؟
حجت‌الاسلام لطیفی: الان دقیقاً نه، ولی چند وقت پیش فکر می‌کنم چیزی نزدیک به ۱۰۰ هزار نظر را فکر می‌کنم ما داشتیم و تحلیل شده بود و بازخورد داده بودیم.
سؤال: چقدرش درست بود و در مسیر اصلاح قرار گرفت؟
حجت‌الاسلام لطیفی: حالا من آمار دقیق....
سؤال: عددی نمی‌خواهم، مثلاً بگویید به تعداد خوبی، تعداد زیادی، برخی...؟
حجت‌الاسلام لطیفی: من، چون خودم یک دوره‌ای خیلی ملتزم بودم، اصلاً می‌رفتم تک تک نظرات‌شان را می‌دیدم حتی بعضی موارد با خودم تماس و ارتباط گرفتند، یک چیزی تخمینی عرض کنم؛ در حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد نظرات قابل استفاده بودند برای ما، حالا یا اتفاقاً نقطه مثبتی ناظر به یک کتاب یا درس مطرح کرده بودند یا انتقادی را مطرح کرده بودند؛ گلایه‌ای بود و این آمار؛ آمار خیلی معنی‌داری بود برای ما.
سؤال: نکته دیگری که باز از مطالبات می‌توانیم بگوییم مردمی است؛ آموزش‌های مهارت‌ها، به ویژه مهارت‌های فناوری است، در این زمینه در کتاب‌ها چه اقدامی انجام شده یا برای سال‌های پیش رو در دستور کار دارید؟
حجت‌الاسلام لطیفی: ما کل محتوای کتاب‌های درسی را در یازده حوزه تربیت و یادگیری طبقه‌بندی کردیم، یکی از این حوزه‌ها؛ حوزه کار و فناوری است. حوزه کار و فناوری حتی فارغ از آن اتفاقی که برای رشته‌های فنی و کاردانش می‌افتد، قرار است که در کل ۱۲ سال حتی در رشته‌های متوسطه دوم نظری و حتی در دوره ابتدایی و متوسطه اول هم به فناوری بپردازد و به فناوری‌های جدید بپردازد. کتاب‌های کار و فناوری که داریم؛ به صورت ویژه متمرکز بر این موضوع است. این به‌روزرسانی و کتاب‌های جدید کار و فناوری هم که عرض کردم الان سه کتاب نونگاشت امسال‌مان که در مرحله اجرای آزمایشی هستند؛ کتاب‌های کار و فناوری هستند، به صورت خاص متمرکز بر این مسأله هستند. البته این را هم باید اشاره کنم؛ آموزش مسائل فناورانه در دوره آموزش عمومی؛ منحصر به این سه عنوان کتاب نمی‌شود، ما به صورت کلی نمی‌توانیم برای هر موضوع؛ عنوان کتاب جدید بیاوریم. بسیاری از آموزش‌ها را به صورت تلفیقی انجام می‌دهیم، لذا حتی در پایه اول ابتدایی، در کتاب علوم یا فارسی، در بعضی از کتاب‌ها خود این که از ابزار‌های فناورانه استفاده می‌شود، بعضی وقت‌ها فعالیت‌های یادگیری که به بچه‌ها داده می‌شود ناظر به این مسأله است، به خاطر همین مسأله است. سال گذشته یکی از حوزه‌های اصلاح و غنی‌سازی کتاب‌های درسی؛ این بود که ما ناظر به سواد رسانه‌ای و سواد فناورانه، تکالیف یادگیری و فعالیت‌های یادگیری درصد قابل توجهی از کتاب‌های دوره اول ابتدایی را بازبینی کردیم. شاید حتی در کتاب دینی یک تکلیف و فعالیتی را گذاشتیم که بچه‌ها در مورد ارتباط نوع ارتباطی که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برقرار می‌کنند یک تأملی کنند، یک کاری انجام دهند. کتاب‌های کار و فناوری که حالا من دو نمونه آن را آوردم که به صورت ویژه به این مسأله می‌پردازند. کتاب کار و فناوری معمولاً این طور است که یک بخشی می‌پردازد به حوزه فناوری‌های نوین، فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، ما از....
سؤال: برای کدام مقطع است این کتاب؟
حجت‌الاسلام لطیفی: این کتاب برای مقطع ابتدایی دوم، پایه ششم دبستان، ششم، هفتم، هشتم؛ سه کتاب است؛ اجرای آزمایشی جدید کار و فناوری ماست که کاملاً به‌روزرسانی شده، موضوعاتی که به آن پرداخته؛ فناوری‌های تجدیدپذیر، برنامه‌نویسی را ما در پایه ششم با نرم‌افزار اسکرچ شروع می‌کنیم، در پایه هفتم حالا اصول پایه کدنویسی با نرم‌افزار پایتون را بچه‌ها یاد می‌گیرند، زمینه‌اش فراهم می‌شود، آشنایی با الگوریتم‌ها را دارند.
سؤال: اینها که می‌فرمایید برای پایه ششم است؟
حجت‌الاسلام لطیفی: بله، و در پایه هفتم باز متناسب با همان مسیری که شروع می‌شود؛ طراحی وب، اصل مسأله تفکر یارانشی؛ این که یارانه‌ها چطور کار می‌کنند؟ فناوری‌های مختلف مرتبط با آن در حوزه هوش مصنوعی، معرفی‌های کلی که دانش‌آموزان باید داشته باشند، یعنی آشنایی‌های کلی که باید داشته باشند با ابعاد فرهنگی و اجتماعی فناوری‌های نوین، بالأخره این فناوری‌ها الان بخشی از زندگی ما هستند. یک سطح پایه آن در این کتاب‌ها اتفاق می‌افتد، یک سطح تکمیلی هم دارد که به صورت انتخابی، اختیاری و با همت معاونت‌های آموزشی خصوصاً مهارت آموزشی متوسطه برنامه‌هایی پیش‌بینی می‌شود با همت معاونت پرورشی که آن سطح تکمیلی هم به نظر ما خیلی مهم است، چون برنامه درسی که در مدرسه اتفاق می‌افتد، یک بسته کامل است. کتاب‌ةای درسی و آن بخش الزامی و اجباری، یک پایه‌ای را فراهم می‌کنند برای این که متناسب با آن در سطح بالاتر؛ یک تکمیلی اتفاق بیفتد. الحمدلله با توجه به این خصوصاً کار جدیدی که روی کتاب کار و فناوری شروع شد، پرداختن به یک سری از این حوزه‌های فناوری جدید فکر می‌کنم خیلی جدی‌تر ان‌شاءالله در سال‌های آینده در آموزش و پرورش اتفاق بیفتد، فقط چالش اساسی ما در این زمینه؛ مسأله امکانات و تجهیزات در مدارس است که واقعاً می‌دانیم، خیلی از مدارس امکانات مورد نیاز را در این زمینه کمتر دارند، نیازمند همت خیلی جدی دستگاه‌های مسئول هستیم که مکلف هستند به این که کمک کنند به آموزش و پرورش برای تجهیز مدارس در این زمینه.
سؤال: این عنوان اجرای آموزشی که روی کتاب‌ها نوشته شده، برای چه مدت است؟
حجت‌الاسلام لطیفی: اجرای آزمایشی؛ یک اصل بسیار جدی در اجرای کتاب‌ها در جاری کردن کتاب‌های درسی است، باز می‌خواهم عرض کنم؛ کتاب به کتاب متفاوت است. می‌خواهید همان کتاب ششم را مثال بزنم. کتاب ششم در سال گذشته در حدود ۵۰ کلاس در ۸ تا ۹ استان اجرای آزمایشی شده، یعنی ما ۵۰ معلم را انتخاب کردیم، آمدند آموزش دیدند، کتاب را دیدند، در کلاس‌های خود رفتند اجرا کردند. همزمان با اجرایی که در کلاس‌ها اتفاق افتاده، ما یک تیم پژوهشی را گذاشتیم بالای سر کار، اینها رفتند تک تک کلاس‌ها را دیدند، با معلم‌ها صحبت کردند، مشاهده کردند، از دانش‌آموزان بازخورد گرفتند، از خانواده‌های آنها بازخورد گرفتند. یک پروژه پژوهشی انجام دادند، متناسب با پروژه پژوهشی، ما نسبت به چند مسأله تصمیم گرفتیم؛ ۱- کتاب چه اصلاحاتی نیاز دارد؟ یعنی آن چیزی که الان شما می‌بینید، نسبت به سال گذشته تغییراتی داشته است. ۲- با توجه به اجرایی که امسال انجام شده، ما می‌توانیم این را در یک سطح گسترده‌تری گسترش دهیم یا نه؟ مثلاً کتاب کار و فناوری ششم؛ تأیید اولیه ۵۰ کلاسه گرفته، امسال هشت یا ۹ استان به صورت سراسری در کل استان اجرا می‌شود؛ اگر امسال این اجرا هم موفق باشد، چون امسال فکر کنم باز یک پروژه پژوهشی همزمان دارد انجام می‌شود و تیم پژوهشی تأیید کند، آن شاءالله امیدواریم که برای سال آیند این کتاب در کل کشور فراگیر شود. به صورت طبیعی معمولاً یک بازه زمانی بین دو تا سه سال طول می‌کشد تا یک کتاب صفر و اولیه؛ سراسری شود.
آموزش هوش مصنوعی به معلمان آغاز شده است
سؤال: روی جلد این کار و فناوری ششم دبستان، برخی نماد‌هایی که هست؛ بخشی به همین فناوری برمیگردد و کار کردن، بخشی هم نماد‌های عرصه فضای مجازی است، این موضوعات هم در قالب این کتاب‌ها و در کتاب‌های دیگر؛ یعنی سواد مجازی و سواد رسانه‌ای برای بچه‌ها آموزش داده می‌شود؟
حجت‌الاسلام لطیفی: بله، حتماً، اصلاً یکی از محور‌های اساسی محتوا در حوزه کار و فناوری که عرض کردم؛ سواد فضای مجازی و سواد فناورانه است. حالا هم ابعاد آشنایی فنی و تکنیکال آن، این که مثلاً تجهیزات و وسایل چه هستند؟ هم ابعاد فرهنگی- اجتماعی آن، هم ابعاد اندیشه‌ای، انتقادی آن، همه در همین کتاب، هم در کتاب‌های دیگر؛ آن جایی که تناسب باشد، مثلاً فرض کنید ما در کتاب‌هایی که در حوزه علوم تجربی داریم، همان مواردی که مرتبط باشد با فناوری‌های جدید که به این حوزه وارد شده، ما سال گذشته یک به‌روزرسانی را در کتاب‌های زیست‌شناسی داشتیم ناظر به بعضی فناوری‌های نوپدید در حوزه زیست شناسی که اگر اشتباه نکنم، حاصل همکاری بود که با یکی از مجموعه‌های خوب کشورمان در حوزه‌های فناوری‌های نو، در حوزه زیست‌فناوری داشتیم، انجام شد.
سؤال: علاوه بر این چند کتاب جدید نگارش شده که به صورت آزمایشی آموزش داده می‌شود و توضیحاتی از آن را بیان کردید، چند کتاب دیگر در دستور کار است و وارد بازار کتاب‌های درسی خواهد شد؟
حجت‌الاسلام لطیفی: امسال که نه علی‌القاعده برای سال آینده....
سؤال: ۴۰۴ - ۴۰۵؟
حجت‌الاسلام لطیفی: بله، عرض کردم یک کار جدی ما الان در، یعنی یک بخش زیادی از تمرکز سازمان الان در دوره ابتدایی است، یک اتفاق بسیار خوب که دارد می‌افتد، کتاب‌های مربوط به رشته‌های فنی و حرفه‌ای که گفتم، یعنی ما نزدیک ۳۰ رشته از رشته‌های فنی و حرفه‌ای را بر اساس تحولات بازار کار ارزشیابی کردیم، یعنی مثلاً درآوردیم که در رشته حمل و نقل دیگر از این سیستم کنترل استفاده نمی‌شود، از این سامانه کنترل استفاده نمی‌شود، سامانه‌های دیگری است. مشخص شده دقیقاً که اصطلاحاً چه پودمان‌ها، شایستگی‌ها و مهارت‌هایی باید به کتاب اضافه شود؟ من آمار دقیقی از کتاب‌ها ندارم، اما قریب به ۳۰ رشته است که انتظار داریم برای مهر ۱۴۰۴ تغییرات جدی در محتوای آنها انجام شود، فکر می‌کنم یکی از تغییرات اساسی که ان‌شاءالله سال آینده شاهد آن خواهیم بود، این رشته‌های فنی و حرفه‌ای خواهند بود که اتفاقاً خیلی هم برای هنرجویان ما مهم است، چون مستقیماً با شغل آنها ارتباط برقرار می‌کند. در زمینه آموزشی دینی مقطع متوسطه اول؛ دو کتاب نونگاشت را امسال داریم که علی‌القاعده سال بعد هم کتاب سوم اضافه خواهد شد. در زمینه آموزش خط تحریری به دانش‌آموزان مقطع ابتدایی؛ دو کتاب اجرای آزمایشی؛ امسال داریم، سال آینده ادامه پیدا خواهند کرد. در زمینه عربی؛ برای مقطع متوسطه اول، فرایندی را شروع کردیم که امیدواریم به سال آینده برسد.
سؤال: در بخش قبل، یک نکته مهم را بیان کردید، این موضوع بود که آموزش‌ها محدود به کتاب نباشد و کتاب‌محور فقط نباشد، مجموعه‌ای که مسئولیت آن را به عهده دارید، عنوانش همین پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است که کتاب و تألیف کتاب؛ بخشی از این مسیر است، طبیعتاً در این راستا هم برنامه هفتم و هم سند تحول؛ چه مسئولیت و چه تکالیفی را برای شما مشخص کرده؟
حجت‌الاسلام لطیفی: عرض کردم سرتحول؛ یکی از مطالبات اساسی‌اش از ما؛ چرخش از کتاب‌محوری به سمت برنامه‌محوری است. در برنامه هفتم پیشرفت، از ما به صورت کلی یکی از شاخص‌های مهم سند برنامه پیشرفت از وزارت آموزش و پرورش این است که باید بسته‌های تربیت و یادگیری را اصلاح کند یا بسته جدید تولید کند. خود این تعبیر بسته تربیت و یادگیری نشان دهنده این است که کتاب را نباید فقط به آن توجه داشت. ما باید به ابزار و موارد و منابع آموزشی متنوع فکر کنیم. بخشی از انرژی سازمان الان دقیقاً روی تولید منابع و موارد آموزشی مکمل است. حالا از فیلم در نظر بگیرید تا موشن و قطعات صوتی باشد، و الان بخش‌هایی از انرژی سازمان روی این است، حالا خیلی فرصت نشد ولی عرض کردم محتوایی که ما در رمزینه‌ها داریم. یک مسیر دیگر که سازمان انجام می‌دهد؛ ارتباط و تعاملی است که با استان‌ها، با ادارات کل و ادارات مناطق داریم برای ترغیب در ذهنیت و نگرشی که مدرسه نسبت به برنامه درسی باید داشته باشد؛ لذا من اگر بخواهم خلاصه کنم؛ ناظر به تکالیفی که در برنامه هفتم پیشرفت داریم، ما متمرکز هستیم روی تولید مواد و منابع آموزشی متنوع و نه فقط کتاب درسی و ناظر به تکلیفی که در برنامه درسی داریم، متمرکز هستیم روی این که بتوانیم ذهنیت مدرسه را و فضا و فرهنگ مدرسه را در زمینه برنامه درسی و فهم از برنامه درسی ارتقاء دهیم.
سؤال: نکته دیگر؛ اشاراتی داشتید در بخش‌های قبل؛ هوش مصنوعی را چگونه وارد آموزش بچه‌ها خواهید کرد؟ چه در قالب کتاب و چه همین قالبی که بیان کردید؟
حجت‌الاسلام لطیفی: در زمینه هوش مصنوعی؛ خدا را شکر امسال آموزش و پرورش فکر می‌کنم برنامه خیلی متنوعی داشته، شاید خودش یک جلسه جدایی بخواهد، ما الان یک پروژه‌ای را شروع کردیم برای آموزش هوش مصنوعی به معلمان و فاز ابتدایی آن، این تابستان شروع شد، شاید حالا یک خرده بدون سر و صدا، اما چیزی بود که امسال شروع کردیم دانشگاه فرهنگیان و مرکز توانمندسازی درگیر این کار بودند. ما در سازمان پژوهش از جهت برنامه‌ای کمک کردیم. این یک اقدام بود، اقدام دیگر؛ معرفی پایه‌ای که در همین کتاب‌های کار و فناوری شروع شده؛ معرفی فناورانه آن و مسائل مرتبط با آن. اقدام دیگری که در وزارت آموزش و پرورش در زمینه هوش مصنوعی الان انجام می‌شود، آن دسته از فعالیت‌هایی است که به صورت انتخابی و اختیاری دانش‌آموزان متوسطه برای آنها این زمینه فراهم می‌شود که بتوانند در آن شرکت کنند برای شناسایی نخبگان و برجستگانی که در این زمینه می‌توانند کار انجام دهند. این سه سطح کاری است که دارد فعلاً کار انجام می‌شود.
سؤال: با این توضیح که اشاره کردید که نیاز به برنامه جداگانه داریم، این قول را می‌گیریم که در برنامه دیگری با دیگر مسئولان این حوزه با مشورت با جنابعالی....