استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: امام حسن عسکری(ع) ضمن تأکید بر تولد حضرت مهدی(عج) او را تنها به شیعیان خاص و بسیار نزدیک نشان می‌دادند و از طرف دیگر تماس خود با شیعیان را روز به روز محدودتر می‌کردند تا آنها را برای تحمل اوضاع و شرائط سخت پس از غیبت آماده کنند.
امام حسن عسکری(ع) یازدهمین امام همام شیعه است که در شرایطی دشوار، بزرگ‌ترین مسئولیت یعنی انتقال امامت به امام زمان(عج) و معرفی و شناساندن ایشان به جامعه را بر عهده داشت؛ دشمنان به شدت به دنبال آن بودند تا سلسله امامت را منقطع کنند ولی با حکمت الهی و تدابیر آن امام، هم امام مهدی(عج) به جامعه معرفی شدند و هم جان آن حضرت از گزند حوادث مصون ماند.
برای آشنایی بیشتر با زندگی و اقدامات آن امام(ع)، سیده‌طاهره حسینی؛ استاد حوزه و دانشگاه نکاتی مطرح کرده است که در ادامه آن را می‌خوانید؛
امام عسکری(ع) چون در شرایط خفقان زیادتری نسبت به سایر ائمه(ع) قرار داشتند طبیعتا با محدودیت‌های بیشتری هم مواجه بودند؛ در چنین شرایطی مهمترین اقدامات ایشان برای پیشبرد اسلام چه بود؟
عصر امام حسن عسکری(ع) به لحاظ سیاسی، اجتماعی، فکری و فرهنگی متفاوت از عصر دیگر ائمه(ع) بود. حکومت عباسی با وجود این که خلفایش قدرت فروانی نداشتند اما با حضور ترک‌ها در مناصب لشکری و کشوری در سطح بالایی از اقتدار قرار داشت، هرچند این نوع حکومت‌داری باعث به وجود آمدن نارضایتی‌های اجتماعی فراوان و منجر به تعداد زیادی شورش و قیام علیه حکومت مرکزی شده بود اما در عین حال حواسشان به امام عسکری(ع) معطوف بود و از راه‌هایی مثل زندان، تعقیب و همچنین گماشتن جاسوس برای امام(ع) و کنترل ایشان و عدم ارتباط حضرت با یاران و اصحاب استفاده می‌کردند.
در این عصر فرقه‌های انحرافی هم گستردگی زیادی یافته بودند؛ تعدادی از آنها که دارای سابقه طولانی مثل اسماعیلیه، زیدیه، واقفیه، غلات، صوفیه، مفوضه، اشاعره، ثنویه، اهل حدیث، معتزله و جاعلان حدیث داشتند اندیشه‌های خود را در بین مردم تثبیت کرده و به دنبال یارگیری بودند و عده‌ای دیگر هم به دنبال تبلیغ و ترویج تفکرات خود بودند.
اهل حدیث تا حدودی مورد حمایت دستگاه خلافت وقت قرار گرفتند و جامعه را تحت تأثیر افکار خود قرار دادند، عده‌ای مانند جعفر کذاب از درون خانواده امام(ع) به فتنه‌گری علیه امام(ع) پرداختند. اما امام حسن عسکری(ع) با وجود اینکه فقط شش سال دوران امامتشان طول کشید جلوی انحرافات جامعه اسلامی را گرفتند و در کنار شاگردان و اصحابشان به مواجهه علیه مخالفین و معاندین پرداختند و جامعه اسلامی را به خوبی هدایت و آماده و مهیای ورود به عصر غیبت کردند.
یکی از عواملی که اوضاع سیاسی را برای امام عسکری(ع) و شیعیان سخت‌تر می‌کرد شهرت یافتن قیام امام دوازدهم(عج) بود. شیخ مفید دوران امامت امام عسکری(ع) را روزگاری سخت توصیف کرده است. وی معتقد است در مذهب امامیه آمدن امام منتظر مشهور شده بود و خلیفه که می‌دانست شیعیان انتظار آمدن او را می‌کشند در جست‌وجوی فرزند امام عسکری(ع) بود و تلاش بسیاری برای اطلاع یافتن از آن حضرت می‌کرد، به همین دلیل بود که امام عسکری(ع) ولادت فرزندشان را مخفی کردند یعنی آن حضرت دو سیاست را به صورت هم‌راستا دنبال کردند؛ اول سیاست معرفی امام به عنوان امام دوازدهم و آخرین ذخیره الهی و دیگری محافظت از جان آن حضرت و در این کار موفق هم بودند.
سیره آن حضرت در شاگردپروری چگونه بود؟
یکی از راه کارهای فرهنگی ائمه(ع) برای نشر احکام و معارف اسلامی، شاگردپروری بوده است و این شاگردان هم خود شاگردانی را پرورش می‌دادند. امام عسکری(ع) هم با وجود اینکه سن کمی داشتند و دوره امامتشان کوتاه بود اما تعداد شاگردان ایشان را بیش از ۱۰۰ نفر برشمردند که می‌توان به شخصیت‌هایی از جمله فضل بن شاذان، عبدالعظیم حسنی، احمد بن عبدالله، علی بن ریان بن صلت قمی، سعد بن عبدالله بن قمی، عثمان بن سعید عمری، حسین بن روح نوبختی، احمد بن ادریس قمی و حسن بن اشکیب مروزی اشاره کرد.
امام عسکری(ع) به رغم تمامی فشارها و محدودیت‌هایی که توسط جاسوسان و خبرچینان حکومتی برای ایشان ایجاد شده بود یک‌سری فعالیت‌های مخفی را هدایت کردند تا دور از نگاه حکومت عباسی با اصحاب و یاران در ارتباط باشند. عثمان بن سعید عمری از وکلای امام(ع) در پوشش یک روغن‌فروش فعالیت داشت تا از این طریق بتواند واسطه بین امام(ع) و مردم باشد؛ از دیگر حرکت‌های مخفیانه و سری امام(ع) نامه‌ای بوده است که در چوبی بلند و ضخیم به خدمتکارش داود بن اسود داد و به او گفت آن را ببر و به عثمان بن سعید بده. داود بن اسود می‌گوید تا زمانی که آن چوب را به قاطرم نزدم و نشکست از داخل آن اطلاعی نداشتم.
محدودیت‌های اجتماعی برای همه ائمه(ع) به نحوی وجود داشته است ولی روش برخوردشان متفاوت بود، وجه ممیزه دوران امام عسگری(ع) نسبت به ائمه قبل در چیست؟
به دلیل گسترش دنیای اسلام و به علت بعد مسافت، مسلمانان و شیعیان نمی‌توانستند از محضر ائمه(ع) به طور مستقیم بهره‌مند شوند. نیاز جامعه به فهم و درک تفسیر و احکام دین باعث شد امام محمد باقر(ع)به آموزش علم و تربیت شاگردان در همه زمینه‌ها اعم از تفسیر، فقه، احکام و کلام اسلامی بپردازند و آنان را جهت آموزش و پاسخگویی به تمام شبهات رایج در آن عصر آماده سازند. امام صادق(ع) به تربیت حدود سه هزار و ۸۰۰ شاگرد پرداختند و آنان را به بلاد و مناطق مختلف جهان اسلام روانه کردند و به عنوان نایب خود به شیعیان معرفی کردند.
امام حسن عسکری(ع) نیز به توسعه و گسترش نهاد وکالت می‌پردازند. نهاد وکالت در این دوره به دلیل پراکنده‌بودن شیعیان در شهرهای مختلف از جمله قم، بغداد، مدائن، کوفه، نیشابور، یمن، ری، خراسان، بصره، آذربایجان مورد استفاده قرار گرفت و امام(ع) نمایندگانی را در این شهرها نصب کردند تا دور از چشم خلفا و عمال عباسی که شرایط بسیار بدی را برای امام و شیعیانش فراهم کرده بودند واسطه بین ایشان و شیعیان باشند.
از امتیازات شبکه وکالت بین امام و یارانش می‌توان به رهبری شیعیان و کمک و امدادرسانی به شیعیان محروم و فقیر، اداره‌کردن امور آنها در منطقه مأموریت، رسیدگی به امور اوقافی، پرسش و پاسخ بین امام(ع) و شیعیان، دستورات امام(ع) برای پیروی از احکام الهی به شیعیان، جمع‌آوری وجوهات و نذورات به وسیله وکلا و رساندن آنها به امام(ع) و شناساندن مهدی موعود(عج) از طریق وکلا به مردم نقاط دوردست اشاره کرد. امام عسکری(ع) در این ایام با ۲۱ نفر به عنوان وکیل جهت رفع امور و مشکلات جامعه شیعی در ارتباط بوده‌اند.
آماده کردن جامعه شیعی برای عصر غیبت امام عصر(عج) اگر چه قبل از امام عسکری(ع) شروع شده بود اما به علت نزدیکبودن عصر غیبت به امامت امام حسن عسکری(ع) تلاشی مضاعف و دوچندان می‌طلبید. زیرا از یک طرف خلفای وقت عباسی با علم به اینکه امام مهدی(عج) فرزند امام عسکری(ع) است با مراقبت‌های شدید به دنبال این بودند که ببیند چه زنی در خانه امام عسکری(ع) باردار می‌شود تا در اولین فرصت جلوی تولد فرزند او را بگیرند و از طرف دیگر با توجه به محدودیت‌هایی که به وجود آورده بودند امکان معرفی و شناساندن امام مهدی(عج) را سخت کرده بودند. به همین دلیل امام حسن عسکری(ع) ضمن تأکید بر تولد حضرت مهدی(عج) او را تنها به شیعیان خاص و بسیار نزدیک نشان می‌داد و از طرف دیگر تماس خود با شیعیان را روز به روز محدودتر می‌کرد تا آنها را برای تحمل اوضاع و شرائط سخت پس از غیبت آماده کند.
از دیگر راه‌های ارتباطی شیعیان با امام عسکری(ع)، مکاتبه بود؛ برای نمونه می‌توان به نامه‌های ایشان به علی بن حسین بن بابویه و نامه به مردم قم و آبه اشاره کرد. ایشان اندکی قبل از شهادت، نامه‌های متعددی را به دست خود برای مدینه نوشت. شیعیان نیز در مسائل و موضوعات مختلف برای ایشان نامه می‌نوشتند و پاسخ آن را دریافت می‌کردند.
امام حسن عسکری(ع) در مجالس خود، فرزندشان را نشان داده و ضمن تاکید به امامت حضرت مهدی(عج) به عنوان حجت خدا بر روی زمین ایشان را آخرین امام و جانشین خود معرفی می‌کردند. موسی بن جعفر بن وهب بغدادی می‌گوید: از امام عسکری(ع) شنیدم که فرمود: کَأَنِّی بِکُمْ وَ قَدِ اخْتَلَفْتُمْ بَعْدِی فِی الْخَلَفِ مِنِّی أَلَا إِنَّ الْمُقِرَّ بِالْأَئِمَّةِ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ الْمُنْکِرَ لِوَلَدِی کَمَنْ أَقَرَّ بِجَمِیعِ الْأَنْبِیَاءِ وَ رُسُلِهِ ثُمَّ أَنْکَرَ نُبُوَّةَ رَسُولِ اللَّهِ(ص)... گویا شما را می‌بینم که در حق جانشین من اختلاف خواهید کرد. آگاه باشید! هر کس به امامان بعد از رسول خدا(ص) اقرار کند ولی منکر فرزند من شود، همانند آن است که به جمیع انبیای خدا و رسولان او اقرار کرده؛ ولی نبوت محمد رسول خدا(ص) را انکار کرده است.(کمال‌الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۴۰۹، باب ۳۸)
معاویه بن حکیم و محمد بن ایوب بن نوح و محمد بن عثمان عمروی می‌گویند: عَرَضَ عَلَیْنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ(ع) وَ نَحْنُ فِی مَنْزِلِهِ وَ کُنَّا أَرْبَعِینَ رَجُلًا فَقَالَ هَذَا إِمَامُکُمْ مِنْ بَعْدِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْکُمْ أَطِیعُوهُ وَ لَا تَتَفَرَّقُوا مِنْ بَعْدِی فِی أَدْیَانِکُمْ فَتَهْلِکُوا أَمَا إِنَّکُمْ لَا تَرَوْنَهُ بَعْدَ یَوْمِکُمْ هَذَا ...؛ ما با ۴۰ نفر در منزل امام عسکری(ع) بودیم که آن حضرت فرزند خود را بر ما عرضه کرد و فرمود: این امام و خلیفه شما بعد از من است، او را اطاعت کنید و بعد از من در ادیان خود متفرق نشوید که هلاک خواهید شد، بدانید که بعد از این روز هرگز او را مشاهده نخواهید کرد...( .کمال‌الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۴۳۵، باب ۴۳).
یکی از فعالیت‌های امام عسکری(ع)، فعالیت‌های علمی است و تفسیری هم منسوب به ایشان وجود دارد، اقدامات شاخص ایشان در این عرصه چه بوده است؟
تفسیر قرآن از جمله زمینه‌هایی است که مورد توجه ویژه امام حسن عسکری(ع) بود و هنگام تفسیر آیات قرآن، امامت حضرت مهدی(عج) را عنوان می‌کردند. امام حسن عسکری(ع) با تبیین و روشنگری با فرقه‌های انحرافی مبارزه کرده و جامعه مسلمانان را از ضرر بزرگی که آنان به دین اسلام می‌زنند آگاه کردند؛ در روایات و احادیث بسیاری از شیعیان خواستند تا فرزندشان را یاری کنند و کارهایی را که شیعیان باید برای حفظ بنیان اسلام در زمان غیبت حضرت مهدی(عج) انجام دهند بیان فرمودند.
از جمله تفاسیر منسوب به ایشان هم تفسیر آیات قرآن تا آیه ۲۸۲ سوره مبارکه بقره است؛ البته در مورد نسبت‌دادن این تفسیر به آن حضرت دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد؛ برخی روایات این تفسیر قابل توجه است و برخی هم ممکن است از نظر سندی ضعیف و دارای اشکالات محتوایی باشد. دیدگاه علما هم در این زمینه به دلایلی که گفته شد مختلف است.