شکوفه مظفری پور: به مناسبت روز سینما با جبار آذین، نویسنده، مدرس و منتقد تلویزیون و سینما گفت‌وگویی تفصیلی درباره وضعیت سینمای دینی داشته ایم. کمیت و کیفیت فیلم ها، تاثیرات و آسیب های آثار دینی و نقش اساسی مدیران سینمایی در تعامل و بهره گیری از کارگردانان معتقد و حرفه ای از جمله موضوعات مطرح در این گفت وگو هستند.
گفت وگوی پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ را با جبار آذین می خوانید:
تولید فیلم های دینی در سینمای ایران در سال های اخیر را چطور ارزیابی می کنید؟
یکی از اقدامات منسجم و هدفمندی که مسئولین و مدیران سینما در سه سال اخیر انجام دادند، تولید آثاری بر اساس و مبنای فرهنگ و باورهای جامعه بود. با اینکه معتقد هستم که گونه اصلی سینمای جمهوری اسلامی سینمای مقاومت یا دفاع مقدس یا دینی است اما در دوره های مختلف به دلایل تغییرات متعدد مسئولان و تغییرات سیاسی در کشور توجه لازم به محوریت تولید آثار دین و مذهب و مقاومتی صورت نگرفته است.
این حرکت خوب گاهی به شکل افراط اِعمال می شد و نتیجه آن ناخواسته جلوگیری از تولید فیلم در گونه های مختلف اجتماعی، کمدی، سیاسی، خانوادگی و دیگر گونه ها بوده است. تولید تک گونه ای در سینما صدمه زاست.
علت این افراط را چه می دانید؟
در سه سال اخیر کسانی که مسئولیت سینمای کشور را به عهده داشتند سعی کردند نقص و کاستی گونه دینی در گذشته را پوشش بدهند. توجه به این مسئله طوری شد که عمده تولیدات سینمای ایران به سمت تولید آثار با مضامین دینی و مذهبی پیش رفت یعنی یک باره کارگردانان کشور اگر پیشتر در زمینه تولید آثار طنز و کمدی، اجتماعی، پلیسی، تاریخی و دیگر گونه ها فعال بودند برای اینکه مورد توجه مسئولان سینما قرار بگیرند به سمت تولیدات دینی رفتند.
اما این ضعف به معنای غلط بودن کار مدیران سینما و هنرمندان نیست بلکه لازم بوده کاستی که مدیران پیشین مرتکب شدند در این دوره جبران شود به همین دلیل هم فیلم هایی که تولید شده گرچه کمتر از سینماگران شناخته شده از سال های دور است اما سینماگران نسل های بعدتر و جوان تر نیز آثاری را به وجود آوردند که این آثار باعث شد باز هم نگاه ها به سمت تولیدات دینی معطوف شود.
گونه سینمای دفاع مقدس ما که جنبه های آیینی، دینی، حق طلبانه، مبارزاتی و مجاهداتی دارد با اینکه در چند عنصر مانند حادثه پردازی، سلاح، جنگ و کُشت و کشتار که در آثار جنگی متداول است اما به دلیل وجود ایمان، اعتقاد و باورهای دینی و ملی رزمنده ها به لحاظ مضمون و محتوا و ساختار آثار در مقایسه با فیلم های جنگ جهانی متفاوت است.
ارزیابی شما از کیفیت این تولیدات چیست؟
اغلب فیلم های دارای مضامین دینی و مذهبی ممکن است تاریخی مذهبی بوده باشد که یا وقایع معاصر را به تصویر بکشند یا اتفاق های دوران دفاع مقدس یا حوادثی که در غزه اتفاق میافتد که تولید آنها با حمایت مدیران هنری به بعضی کارگردانانی سپرده شده که کمتر در میان شان حرفه ای حضور دارد.
نبود کارگردان حرفه ای و فیلمنامه حرفه ای و حتی گاهی استفاده از هنرمندان حرفه ای، مهمتر از اینها نداشتن یک پشتوانه پژوهشی لازم در ارتباط با موضوعی که مورد استفاده قرار گرفته از ضعف هایی است که در این نوع آثار به چشم می آید.
در واقع ما فیلم هایی را می بینیم که ممکن است کارگردان حرفه ای باشد اما به مضمون قصه خوب پرداخته نشده باشد مثلا در شخصیت دفاع مقدس فیلمی ساخته می شود که همه با آن آشنا هستیم اما در فیلم در حد مطلوب به پردازش شخصیت ادای دین صورت نگرفته است.
عوامل تولید فیلم دینی باید چه ویژگی هایی داشته باشند تا یک اثر مطلوب ساخته شود؟
لازمه ساختن آثار دینی و مذهبی این است که سازنده خود دارای اعتقادات و باورهای مذهبی باشد. کسی که این ویژگی را دارا نباشد در صحنه های گفت و گوی عرفانی یا صحنه زیارت کردن یا حرکت پیاده روی اربعین یک اثر سطحی و شعاری را تولید می کند. در حالی که در آثار دینی صحنه ها و شخصیت ها باید باور پذیر و دلپذیر باشند. متاسفانه در عرصه هنر سازندگان زیادی داریم که فقط در ظاهر مذهبی هستند.
کسانی که درباره تاریخ اسلام یا تاریخ تشیع یا زندگی نامه یا یکی از بزرگان دین یک فیلم سینمایی می سازند باید خود دارای باور دینی باشند و مبارزات خیر و شر را از مسیر باورهای دینی بر اساس یک تحقیق خوب درباره سوژه به تصویر بکشند وگرنه اثر آنها یک اثر سفارشی است. فیلم های زیادی در این موارد داریم هم در سینمای ایران هم در سینمای جهان که سازندگان آنها براساس سفارش این آثار را ساخته اند.
مثلا درباره یکی از فیلمسازان که نمی خواهم نامش را بگویم فیلمی درباره یکی از شخصیت های دوران دفاع مقدس ساخت وقتی فیلم به نمایش درآمد هم خانواده آن شهید، اثر را به دور از شخصیت شهید دانستند و از آن فیلم اعتراض کردند هم تماشاگران ناراضی از سالن سینما بیرون آمدند. این ایرادات نشان می دهد که درباره قصه فیلم تحقیق و بررسی به اندازه کافی انجام نشده است.
هم اکنون فیلم «قلب رقه» که در سینماها در حال اکران است تا چه حد توانسته نقش داعش را به درستی معرفی کند؟
در فیلم «قلب رقه» یک سری حادثه و هیجان با چاشنی عشقی می بینیم اما نمی بینیم داعش از کی به وجود آمده، از چه کسی خط می گیرد، چگونه عمل می کند، مردم و جهان در قبال این موجودات چه حرکتی باید انجام بدهند، داعش چه کار کرده این همه آدم به خودش جذب کرده است، چه تبلیغ گسترده ای انجام داده که تا این حد مانور می دهد.
اما سوال اینجاست نیروهای باورمند دینی و مبارزان جهان چرا اقدامات مناسبی برای مقابله با آنها را ندارند. در فیلم «قلب رقه» با توجه به مجاهدت رزمندگان حق پرست مسلمان و غیرمسلمان در یک صف علیه صهیونیست ها و آمریکا که در این اثر به نمایش درآمده، مردم شاهد دلاوری های حق خواهان در جریان مبارزه حق علیه باطل هستند.
اثری چون «آسمان غرب» با هزینه های بسیاری که برای تولیدش شده بود در جشنواره فجر آخر بسیار مورد انتقاد قرار گرفت. تولید این فیلم چه دستاوردی دارد؟
فیلم «آسمان غرب» شخصیت های ملموس جامعه ما از دفاع مقدس است اما شخصیت محور نیست، به ابعاد مختلف شخصیت و زندگی خانوادگی، اجتماعی و مبارزاتی به درستی پرداخت نشده است؛ تماشاگر هم می گوید این فرد در یک مقطعی در جبهه حضور داشته بعد شهید شده! در حالی که آن شهید همانند بقیه با باورهای خاص زندگی می کرده است باید زندگی طبیعی ایشان را به نمایش دربیاورند.
باید همان سیر طبیعی که همانند بقیه در خانواده و اجتماع با دغدغه ها و مشکلات خود زندگی می کند و اینکه این شهید از کجا به این مرحله رسیده، با چه باوری به جبهه رفته و حاصل این حرکت که شهادت بوده چه مقامی را برای ایشان به ارمغان آورده است را نمایش می داد. چنین اثری که توسط هنرمندانی که دانش و تخصص بالایی در زمینه سینما و هنر ندارند یک فیلم ضعیف محسوب می شود.
حتی از طرفی ممکن است که اثرهایی مانند «آسمان غرب» توسط هنرمندان حرفه ای ساخته شوند اما چون انس و علاقه و تحقیق لازم صورت نگرفته از نظر مضمون دچار مشکل می شوند.
کدام یک از فیلم های دینی در این سه سال جزء موفق ترین ها هستنند؟
فیلم های «آسمان غرب» و «قلب رقه» آثار خوبی هستند به همراه ضعف هایی که دارند اما فیلم های بهتری مانند «غریب» که یک اثر درخشان است هم در سینمای ایران داریم. این اثر شخصیت پردازی مناسبی داشته و پیام فیلم هم به درستی منتقل شده است.
از دیگر آثار درخشان در سه سال اخیر در گونه دینی می توانم فیلم «موقعیت مهدی» را نام ببرم که یکی از بهترین و موفقترین تولیدات این سه سال اخیر است.
ضعف های چنین آثاری چه مخاطراتی برای جامعه دارد؟
نتیجه چنین کم کاری ها و ضعف هایی از یک مقطعی که هنوز نیز ادامه دارد یک سری فیلم هایی است که در هالیوود علیه ایران و اسلام ساخته شده است که تاریخ کشور ما را مورد تحریف و تحقیر قرار داده است. باورهای مردم را تغییر داده است. مانند فیلم سیصد که تاریخ ایران را تحریف کرده بود و مردم ایران را انسان های وحشی و عقب مانده به تصویر کشیده بود.
این یعنی آنها علیه ایران و مسلمانان تلاش می کنند اما ما با این روش کار نکردیم. یکی از بدترین نقاط ضعف سینمای ایران حتی تلویزیون این است که یک فیلم روشنگر ضد آمریکایی یا ضد امپریالیسم یا ضد صهیونیستی نداشتیم و نساختیم.
ریشه این همه اهمال کاری را کجا می توان پیدا کرد؟
من ضعف اصلی را در نگاه مدیران هنری و برخی هنرمندان می بینم. اگر مدیران احاطه کامل به مضامین و موضوعات و شناخت کافی به هنرمندان و توانایی های آنها داشته باشند می توانند از هنرمندان حرفه ای دعوت کنند تا فیلمنامه های خوب و قوی به نگارش درآوردند و به همت کارگردانان خوب ساخته و اجرا شوند.
چرا تا الان چنین اتفاقی نیفتاده است؟
اگر یک نوع هم افزایی و تعامل درست مدیران سینمایی و متعهد کشور صورت بگیرد بله آن موقع است که ما شاهد درخشش آثار دینی، مذهبی، ملی و دفاع مقدسی نه تنها در داخل کشور بلکه در جهان خواهیم بود. نتیجه آن رضایت تماشاگر، رشد باور دینی، امید به زندگی و آینده را به دنبال خواهد داشت.
راهکارهایتان را برای تزریق این امید در تولیدات سینمای دینی به جامعه را بفرمایید:
شناسایی و جذب هنرمندان کاربلد و حمایت از آنها جزو وظایف اصلی مدیران سینماست. این افراد باید شناخته شوند و مورد توجه قرار بگیرند و بعد با حمایت های مادی و معنوی شرایطی آماده شود که به درستی فیلم خود را بسازند.
وقتی هم فیلم به اکران در می آید تبلیغات مناسب اجتماعی و شهری برای آنها انجام بشود و بحث و گفت وگوهای رسانه ای و اجتماعی گسترده به وجود بیاید که این هنرمندانی که مصداق خوب شان همان «موقعیت مهدی» که در تحقیق، بازیگران و کارگردانی موفق و نمونه است که اگر از این نوع آثار و افراد حمایت لازم صورت بگیرد و مسئولان ما تحت تاثیر القائات سیاسی قرار نگیرند و سلیقه ای عمل نکنند فیلم های خوب دینی و مقاومتی همچنان ساخته می شود تا جایی که باید تبدیل شود به محور و شاکله و ساختار سینمای ملی ایران.
اینکه در تقویم مان روز سینما داریم واقعا سینمای ما ملی شده است؟
متاسفانه به دلیل ضعف های بسیاری گرچه هنرمندانی ملی داریم ولی هنوز سینمای ملی نداریم یعنی به صورت یک جریان مشخص، فعال و هدفمند سینمای ملی در کشور نداریم.
متاسفانه هنوز به وجود نیامده چون همانطور که عرض کردم اگر قرار باشد سینمای ملی در کشور داشته باشیم باید اسکله و اساس آن همین آثار دینی، مذهبی و مقاومتی باشد وقتی این آثار خودشان دچار هزار مشکل و مسئله هستند ساختاری وجود ندارد که منجر به پیدایش سینمای ملی بشود.
این سینمایی که ملی نیست را شما چه می نامید و سینمای ملی چه ویژگی هایی دارد؟
وضعیتی که وجود دارد یک بازار مکاره است که همه نوع فیلمی در آن دیده می شود الان فیلم های شِبه کمدی روی پرده از در و دیوار دیده می شود که اغلب آنها ارزش یک بار دیدن هم ندارند؛ چون سطحی، بی مایه و بدون محتوا هستند و ساختار هنری خوب ندارند و صرفا برای کسب درآمد در گیشه ساخته شده اند.
باید در روز ملی سینما توجه ملی به پیدایش و حیات و قوام سینمای ملی معطوف شود اگر این مهم در محوریت و مرکزیت قرار بگیرد بله می شود گفت روز ملی سینما واقعا مبارک است.
سینمای ملی باید پاسخگوی نیاز ملی باشد اما محوریت آن فیلم های دینی در یک جامعه دینی باشد و به باورهای ملی و دینی مجهز باشد این باور ملی را می توانیم فقط در آثار ملی متجلی کنیم.
یکی از شعارهایی که تکرار می شود و عملی نمی شود چه در تلویزیون چه در سینما توجه به سبک ایرانی اسلامی است. اسکله سینما باید بر محوریت مذهب باشد البته مذهب یک چیز کوچک و بسته نیست.
مذهب به وسعت باورهای الهی گسترده است یعنی هرحرکتی که خیر، زیبایی، شکوفایی، عشق، محبت و امید به جامعه تقدیم کند فیلم مذهبی است به شرطی که حرمت ها و عزت های خانواده ها و جامعه و مردم در آن لحاظ شده باشد. بر اساس این ویژگی ها در تمام گونه ها برای تمام سلایق و علایق جامعه باید فیلم تولید شود. در این حالت سینمای ایران ملی نامیده می شود.
∎
نظر شما