گروه سیاسی دفاع‌پرس- پوریا کریم‌پور؛ معمولاً در همه نظام‌های سیاسی دموکراتیک بالاخص نظام‌های ریاستی، رئیس جمهوری همکاران ویژه‌ای دارد تا در اجرای امورات محوله توسط قانون اساسی وی را یاری کنند. پرواضح است که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران چه پیش از سال ۱۳۶۸ که نخست‌وزیری در ساختار سیاسی و اجرایی کشور پیش‌بینی شده بود و چه بعد از تغییرات سال ۱۳۶۸ الهام گرفته از قانون اساسی کشور‌هایی همچون سوئیس، فرانسه، اسپانیا و تا حدودی آلمان است همکارانی برای مقام ریاست جمهوری پیش‌بینی کرده است. بنابراین، رئیس قوه مجریه در ایران به تأسی از این کشور‌ها همکارانی دارد که از حیث مدت همکاری به همکاران با مدت زمان کوتاه همکاری و همکاران با مدت زمان بلند همکاری تقسیم می‌شوند.

در ساختار سیاسی ایالات متحده آمریکا نیز همکارانی با مدت زمان کوتاه همکاری با رئیس جمهوری این کشور به خوبی خصوصاً در حوزه دیپلماتیک پیش‌بینی شده‌اند. گرچه تفاوت‌هایی بین ساختار سیاسی ایالات متحده آمریکا با جمهوری اسلامی ایران وجود دارد، اما در همکاران رئیس جمهوری به ویژه نمایندگان ویژه رئیس جمهور این شباهت غیرقابل انکار است.

بالوت پدیا، دایرة المعارف دیجیتالی سیاست آمریکا و منبع اصلی برای اطلاعات بی‌طرفانه در مورد انتخابات، مسائل سیاسی و سیاستمداران معتقد است که اختیارات یک فرستاده ویژه رئیس جمهور ایالات متحده بسته به مأموریت و زمینه خاص متفاوت است، اما به طور کلی شامل طیف وسیعی از نقش‌های دیپلماتیک، مذاکره و نمایندگی می‌شود.

فرستادگان ویژه مستقیماً توسط رئیس جمهور منصوب می‌شوند و نیازی به تأیید سنا نیست. این امر موجب سرعت بخشی در پاسخ و افزایش انعطاف نسبت به مسائل یا بحران‌های نوظهور در روابط بین‌الملل را فراهم می‌کند.  آنها به عنوان نمایندگان ویژه و شخص رئیس‌جمهور، به جای سفیران رسمی خدمت می‌کنند. این بدان معناست که آنها ممکن است با میزانی از خودمختاری در زمینه‌های خاص سیاست خارجی عمل کنند و به موضوعات پیچیده یا فوری که نیازمند توجه تخصصی است، رسیدگی کنند. آنها وضعیتی مشابه دیپلمات‌های رسمی معتبر ندارند، اما همچنان ممکن است بسته به رتبه و ماهیت وظایفشان از امتیازات دیپلماتیک خاصی برخوردار شوند.

وظایف دیپلماتیک نمایندگان ویژه رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا:

انجام مذاکرات: نمایندگان ویژه اغلب موظف به انجام مذاکرات از طرف رئیس جمهور هستند. این می‌تواند شامل گفتگو با دول خارجی، سازمان‌های بین‌المللی یا سایر نهاد‌ها برای پیشبرد منافع ایالات متحده در زمینه‌های خاص، مانند تجارت، امنیت، یا مسائل بشردوستانه باشد. اگرچه به طور رسمی به عنوان سفیران معتبر محسوب نمی‌شوند، اما ممکن است به فرستادگان ویژه درجه دیپلماتیک و امتیازات اعطا شود که به آنها اجازه می‌دهد در بحث‌های بین‌المللی شرکت کنند و منافع ایالات متحده را نمایندگی کنند.

نقش‌های تحقیقی: آنها همچنین ممکن است برای بررسی موضوعات خاص منصوب شوند و بر اساس یافته‌های خود، بینش‌ها و توصیه‌هایی را به رئیس جمهور ارائه دهند. این می‌تواند شامل مسائل مربوط به روابط بین‌الملل، حقوق بشر یا حل منازعه باشد.

تعامل دیپلماتیک: اگرچه آنها به طور رسمی اعتبار چندانی ندارند، اما ممکن است در فعالیت‌های دیپلماتیک، از جمله شرکت در جلسات، شرکت در کنفرانس‌ها، و نمایندگی از منافع ایالات متحده در خارج از کشور شرکت کنند. وزارت امور خارجه معمولاً اطمینان می‌دهد که کشور میزبان از انتصاب آنها مطلع شده و مورد قبول آنهاست.

هماهنگی سیاسی: آنها اغلب استراتژی‌های دیپلماتیک مرتبط با موضوعات خاص، مانند بازیابی گروگان‌ها یا سیاست‌های اقلیمی را هماهنگ می‌کنند و نسبت به انسجام و تاثیرگذاری سیاست‌های ایلات متحده، ضمانت می‌دهند.  

مسئولیت‌های خاص نماینده ویژه رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا: 

تمرکز بر موضوعات ویژه: فرستادگان ویژه رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا اغلب برای تمرکز بر موضوعات خاص مانند تغییرات آب و هوا، امنیت سلامت یا حقوق بشر منصوب می‌شوند. این رویکرد هدفمند امکان تعامل و تخصص بیشتر در زمینه‌های پیچیده را فراهم می‌کند.  

گزارش‌دهی و پاسخگویی: علی رغم عملکرد مستقل فرستادگان ویژه رئیس جمهور، به وزیر امور خارجه یا مستقیماً به شخص رئیس جمهور گزارش می‌دهند و اطمینان حاصل می‌کنند که فعالیت‌های آنها با اهداف سیاست خارجی ایالات متحده مطابقت دارد.

محدودیت عملکرد: در حالی که نمایندگان ویژه دارای اختیارات قابل توجهی برای اقدام به نمایندگی از رئیس جمهور هستند، اختیارات آنها تحت چارچوب سیاست خارجی ایالات متحده است و باید اقدامات خود را با اهداف استراتژیک تعیین شده توسط رئیس جمهور و دولت هماهنگ کنند.

همکاران رئیس جمهور در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی

در نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران همکاران رئیس جمهوری به سه دسته معاونین، وزراء و نمایندگان ویژه (همکارانی که همکاری کوتاه مدت با رئیس جمهوری دارند) تقسیم می‌شوند.

معاون اول: بعد از تغییرات سال ۱۳۶۸ و حذف نخست‌وزیری وظایف و اختیارات نخست وزیری عموماً به رئیس جمهوری واگذار شد و برای پیشبرد وظایف محوله توسط رئیس جمهوری قانون اساسی معاون  اولی را پیش‌بینی کرد که البته به اعتقاد برخی از حقوق‌دانان انتصاب معاون اول از سوی رئیس جمهوری الزامی نیست. معاون اول در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران وظایفی همچون اداره جلسات هیأت دولت در غیاب رئیس جمهوری، ایجاد هماهنگی و هم‌افزایی میان سایر معاونین رئیس جمهوری و سرپرستی قوه مجریه در دوران فطرت رئیس جمهوری  را بر عهده دارد.

وزراء: ماده ۱ قانون خدمات کشوری در تعریف وزارتخانه مقرر می‌دارد: «وزارتخانه: واحد سازمانی مشخصی است که تحقق یک یا چند هدف از اهداف دولت را برعهده دارد و به موجب قانون ایجاد شده یا می‌شود و توسط وزیر اداره می‌گردد.» وزرا عضوی از اعضای هیأت وزیران و هیأت دولت هستند که در انجام وظایف قوه مجریه رئیس جمهوری را یاری می‌کنند، پر واضح است که وزرای دولت توسط رئیس جمهوری گزینش می‌شوند و رئیس جمهوری حق انتخاب آنها را دارد، اما همگی باید توسط نمایندگان مجلس رأی اعتماد کسب کنند. اصل ۱۳۳ قانون اساسی اشاره دارد: «وزراء توسط رئیس جمهور تعیین و برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی می‌شوند. با تغییر مجلس، گرفتن رأی اعتماد جدید برای وزراء لازم نیست. تعداد وزیران و حدود اختیارات هر یک از آنان را قانون معین می‌کند.»

نمایندگان ویژه رئیس جمهوری: نمایندگان ویژه رئیس جمهوری در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران وفق اصل ۱۲۷ قانون اساسی صرفا با اراده رئیس جمهوری به تنهایی انتخاب نمی‌شوند، چراکه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نمایند گان ویژه رئیس جمهوری را برای شرایطی پیش‌بینی کرده است که مرتفع ساختن یک موضوع از توان و ظرفیت یک وزارتخانه خارج باشد؛ بنابراین با تصویب هیأت وزیران و نه هیأت دولت رئیس جمهوری فردی را به عنوان نماینده ویژه در مسئله‌ای خاص انتخاب می‌کند.

اصل ۱۲۷ قانون اساسی عنوان می‌کند: «رئیس جمهور می‌تواند در موارد خاص، بر حسب ضرورت با تصویب هیأت وزیران نماینده، یا نمایندگان ویژه با اختیارات مشخص تعیین نماید. در این موارد تصمیمات نماینده یا نمایندگان مذکور در حکم تصمیمات رئیس جمهور و هیأت وزیران خواهد بود.» مطابق نظریه تفسیری شورای نگهبان تصمیمات نماینده ویژه رئیس جمهوری صرفاً ارزش و جایگاهی مطابق تصمیم رئیس جمهوری دارد و نمی‌توان جایگاهی همچون اساسنامه، آیین‌نامه و ... برای آن قائل بود.

برخلاف وزراء که بعد از پایان دوره ریاست جمهوری کماکان وزیر تلقی می‌شوند، نمایندگان ویژه رئیس جمهوری بعد از پایان دوره ریاست جمهوری دوره مسئولیتشان به اتمام می‌رسد و نیاز است مطابق سازوکاری که بیان شد مجدداً با تصویب هیأت وزیران توسط رئیس جمهوری جدید انتخاب شوند.

انتهای پیام/۳۷۱