به گزارش خبرنگار سرویس جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، پیری جمعیت یکی از چالش‌های بزرگ و پیچیده‌ای است که ایران در دهه‌های اخیر با آن مواجه شده است و این مسئله به عنوان یک ابربحران تاریخی می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور داشته باشد، در این یادداشت برآنیم که تعدادی از علل، پیامد‌ها و راهکار‌های ممکن برای مقابله با این بحران را مورد بررسی قرار دهیم.

علل پیری جمعیت

یکی از مهم‌ترین عوامل پیری جمعیت در ایران کاهش نرخ زاد و ولد است و طبق آمار رسمی نرخ رشد ۳.۹ درصدی جمعیت ایران در سال ۶۵ متاسفانه در سال ۱۴۰۲ به ۰.۶ درصد رسیده که یک فاجعه محسوب می‌شود؛ یکی از دلایل کاهش نرخ زاد و ولد این است که در دهه‌های اخیر به دلیل تغییرات فرهنگی، افزایش سطح تحصیلات و ورود زنان به بازار کار، تمایل به داشتن فرزندان کمتر افزایش یافته است، همچنین بهبود شرایط بهداشتی و افزایش امید به زندگی باعث افزایش تعداد سالمندان در جامعه شده است.

پیامد‌های پیری جمعیت

پیری جمعیت می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد کشور داشته باشد و کاهش نیروی کار جوان و افزایش تعداد بازنشستگان می‌تواند فشار زیادی بر سیستم‌های تأمین اجتماعی و بازنشستگی کشور وارد کند، نتایج حاصل از پژوهش‌ها نشان می‌دهد که حوزه‌های مختلف اقتصاد اعم از بازار نیروی کار، بازار سرمایه‌های فیزیکی و مالی، صندوق‌های بازنشستگی، سرمایه انسانی، مصرف و پس انداز، بودجه دولت و مهمتر از همه رشد اقتصادی به شدت از رشد کهولت سن در جامعه تاثیر خواهد پذیرفت همچنین افزایش هزینه‌های بهداشتی و درمانی برای سالمندان می‌تواند منابع مالی کشور را تحت فشار قرار دهد.

از نظر اجتماعی پیری جمعیت می‌تواند به کاهش پویایی و نوآوری در جامعه منجر شود، جوانان به عنوان موتور محرکه تغییرات و نوآوری‌ها در جامعه نقش مهمی دارند و کاهش تعداد آنها می‌تواند باعث کاهش سرعت پیشرفت‌های علمی و فناوری شود، نبود نیروی کار جوان در داخل کشور ورود مهاجران را برای تامین نیاز‌های کشور گسترش می‌دهد.

امروز اگرچه علت اصلی مهاجرت از کشور‌های همسایه به ایران فقدان نیروی کار در کشور نیست و ریشه‌ی این پدیده را باید در وضعیت اقتصادی فرهنگی و شرایط معیشت کشور‌های مبدا مانند افغانستان، پاکستان و سایر کشور‌ها جستجو کرد؛ اما طبق پیش بینی‌ها ممکن است در صورتی که چاره‌ای برای علاج بیماری سالمندی جمعیت در نظر گرفته نشود کشور مجبور به پذیرش مهاجرت در آینده نزدیک شود.

راهکار‌های مقابله با بحران

برای مقابله با بحران پیری جمعیت نیاز به سیاست‌های جامع و چندجانبه است که برخی از راهکار‌های ممکن مطرح می‌شود.

ارائه تسهیلات برای تشویش زاد و ولد

با ارائه تسهیلات مالی و اجتماعی به خانواده‌ها می‌توان آنها را به داشتن فرزندان بیشتر تشویق کرد و این تسهیلات می‌تواند شامل کمک‌های مالی، مرخصی زایمان طولانی‌تر و خدمات مراقبتی باشد، یکی از گزینه‌های موجود در اختیار دولت‌ها این است که سعی کنند دورکاری و کار پاره وقت را بیشتر در دسترس قرار دهند چراکه در کشور‌هایی با شمار بالاتر مشاغل پاره وقت و دورکاری تمایل به فرزندآوری بیشتر است.

ارائه پاداش‌ها و کمک هزینه‌ها به والدین می‌تواند یکی از مشوق‌های افزایش فرزندآوری باشد همچنین کاهش هزینه و شهریه‌های مهد‌های کودک و مراکز نگهداری از کودکان نیز کمک کننده است و در همین راستا، مقامات برخی از کشور‌ها برای افزایش نرخ زاد و ولد به کارمندانی که صاحب فرزند شوند مرخصی تشویقی می‌دهند تا بیشتر در منزل بوده و از فرزند خود مراقبت کنند.

افزایش مشارکت سالمندان در جامعه

با ایجاد فرصت‌های شغلی و اجتماعی برای سالمندان می‌توان از تجربیات و دانش آنها بهره‌برداری کرد و آنها را به عنوان یک منبع ارزشمند در جامعه نگه داشت؛ مشارکت اجتماعی عامل تعیین‌کننده سلامت و بُعد مهم و قابل‌اصلاح سالمندی موفق است و مشارکت اجتماعی یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار بر سلامت جسمی، روحی و کیفیت زندگی و سالم پیرشدن افراد سالمند است.

فعال باقی ماندن و نیز درگیری فعال با جامعه نقشی محوری در احساس رضایت سالمندان ایجاد می‌کند و از این منظر سالمندی موفق، مساوی با سالمندی فعال است و همچنین مشخص شده که ترویج مشارکت اجتماعی به‌عنوان یک استراتژی کلیدی برای تقویت توانمندسازی افراد سالمند یکی از اصول اصلی جنبش ارتقای سلامت است و این موضوع در رسیدن سالمندان به سطح سلامتی همه‌جانبه نقش مؤثری ایفا می‌کند.

بهبود سیستم‌های تأمین اجتماعی و بهداشتی سالمندان

با تقویت سیستم‌های تأمین اجتماعی و بهداشتی می‌توان از فشار‌های مالی بر سالمندان کاست و کیفیت زندگی آنها را بهبود بخشید، برای ارائه خدمات تخصصی به سالمندان لازم است سیستم مراقبت‌های بهداشتی تغییرات مناسب در ساختار و روند ارائه خدمات به این بیماران ایجاد کند، با افزایش سن اختلال عملکرد جسمانی بیشتر شده که این امر منجر به بروز مشکلاتی در سالمندان می‌شود و این مشکلات توانایی حفظ استقلال آنها را کاهش داده و نیاز به کمک را افزایش می‌دهد که مراقبت برای سالمندان باید فراتر از امور درمانی بوده و رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی آنها مد نظر قرار گیرد.

ارائه خدمات در منزل از‌جمله راهکار‌هایی که می‌توان برای مراقبت از این افراد در نظر گرفته شود، خدمات سلامت سالمندان در منزل باید به صورت جداگانه سازماندهی و برنامه‌ریزی شود و بسته‌های مشارکتی خدمات باید بر اساس نوع ارائه خدمت و نیاز بیماران طراحی و مشخص شوند، خدمات مراقبت از سالمند عموماً خدماتی ارزان‌تر، راحت‌تر و به اندازه خدمات پرسنل سلامت اثربخش هستند و این نوع از خدمات هزینه، اثربخش‌ترین راه ممکن برای افزایش دسترسی به خدمات سلامت اولیه برای این گروه در معرض خطر است.

نتیجه‌گیری

پیری جمعیت به عنوان یک ابربحران تاریخی نیازمند توجه ویژه و اقدامات فوری و موثر مسئولان است و با اتخاذ سیاست‌های مناسب و جامع، می‌توان از تأثیرات منفی این بحران کاست و به سوی جامعه‌ای پایدار و پویا حرکت کرد و این مسئله نه تنها یک چالش بلکه یک فرصت برای بازنگری در سیاست‌ها و ساختار‌های اجتماعی و اقتصادی کشور است.