به گزارش خبرگزاری ایمنا، امروزه فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی افراد بدل شده است و یکی از موضوعات قابل توجه در این راستا، اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی و فناوری‌های دیجیتالی و استفاده بیش از حد از آنها است که منجر به برانگیخته شدن نگرانی‌های بسیاری در سراسر جهان شده است، میزان استفاده افراد و به ویژه کودکان و نوجوانان به طبع شرایط، همواره موضوعی رو به رشد محسوب می‌شود و در همین خصوص، مفهوم اعتیاد به فضای مجازی شکل گرفته است.

استفاده بیش از حد از اینترنت، فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های دیجیتالی، می‌تواند پیامدهای بسیاری برای تمام گروه‌های سنی به همراه داشته باشد، اما در این میان کودکان و نوجوانان، آسیب‌پذیرترین این گروه‌ها به شمار می‌روند؛ بر اساس اذعان کارشناسان، استفاده بیش از حد از اینترنت و فضای مجازی می‌تواند روی الگوی خواب، سطح فعالیت بدنی و عملکرد تحصیلی کودکان و نوجوانان، تأثیرات منفی داشته باشد و ممکن است کودکان در معرض سوءاستفاده‌های سایبری و محتواهای غربال نشده نامناسب قرار گیرند.

استفاده بیش از حد و زیاد از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند سلامت روان کودکان و نوجوانان را در معرض خطر قرار دهد و منجر به ایجاد استرس و اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی و تضعیف اعتماد به نفس در آنها شود، همچنین با در معرض محتوای آنلاین قرار گرفتن کودکان و نوجوانان، دیگر جنبه‌های مهم زندگی آنها مانند مدرسه، فعالیت‌های بدنی و تعاملات اجتماعی در معرض خطر قرار می‌گیرد.

افزایش مدت زمان استفاده از فضای مجازی، تجربه کردن بی‌قراری، عصبانیت، استرس و اضطراب هنگام قطع دسترسی، کاهش عملکرد تحصیلی و کاهش تعاملات اجتماعی، از جمله علائم اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به شمار می‌رود که والدین باید نسبت به آنها توجه ویژه‌ای داشته باشند.

اعتیاد به فضای مجازی؛ از ضعف تمرکز تا امکان سوءاستفاده از ناآگاهی

سینا بهورزی، کارشناس فضای مجازی و سواد رسانه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به تأثیرات اعتیاد به فضای مجازی بر کودکان و نوجوانان اظهار کرد: گروه سنی کودکان و نوجوانان یک گروه سنی آسیب‌پذیر در برابر فضای مجازی محسوب می‌شود، چراکه این افراد از اطلاعات کافی و سواد رسانه‌ای لازم در برابر محتوای موجود در فضای مجازی برخوردار نیستند و با توجه به اینکه در بازه زمانی شکل‌گیری هویت، احساسات، افکار و عقاید خود قرار دارند، اعتیاد به فضای مجازی می‌تواند روی آنها تأثیرات منفی بی‌شماری داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه کم‌تحرکی ساده‌ترین پیامد استفاده بیش از حد کودکان و نوجوانان از فضای مجازی است، افزود: طی چند سال اخیر شاهد تغییر سبک زندگی در جوامع بوده‌ایم و با ظهور فناوری‌های دیجیتالی و به ویژه فضای مجازی، کم‌تحرکی گریبان‌گیر کودکان و نوجوانان بسیاری شده و بر اساس نتایج تحقیقات موجود، مشکلاتی از جمله افسردگی، انزوا و میل به تنهایی، بی‌خوابی، مشکلات بینایی و چاقی، سلامت کودکان و نوجوانان را در معرض تهدید قرار داده است.

کارشناس فضای مجازی و سواد رسانه با اشاره به اینکه پیامدهای منفی بسیاری متوجه مهارت‌های رشدی و تحرکی کودکان و نوجوانان با گسترش استفاده از فضای مجازی فناوری‌های دیجیتالی شده است، تصریح کرد: یکی از موضوعاتی که سلامت کودکان و نوجوانان را در پی استفاده بیش از اندازه از فضای مجازی و فناوری‌های دیجیتالی تهدید می‌کند، ضعف تمرکز و درگیر شدن ذهن کودکان و نوجوانان با اطلاعاتی است که در بسیاری از اوقات برای سن آنها مناسب نیست و می‌تواند تأثیرات مخربی را بر ذهن و افکار آنها داشته باشد.

بهورزی ادامه داد: در فضای مجازی هر فردی به راحتی می‌تواند هویت واقعی خود را پنهان کند و هویتی جعلی از خود بسازد و با توجه به اینکه کودکان و نوجوانان از تجربه کافی برخوردار نیستند و اطلاعات آنها از محیط پیرامون به صورت کامل تکمیل نشده است، به راحتی ممکن است مورد سوءاستفاده قرار گیرند و پس از آن به دلیل داشتن ترس، اضطراب و گمانه‌زنی‌های نادرست‌تر، ممکن است موضوعات پیش آمده را از والدین خود مخفی کنند.

اطلاعات غربال نشده فضای مجازی / ‏‬ محروم کردن کارآمد نیست

وی با اشاره به اینکه اطلاعات موجود در فضای مجازی غربال نشده است، گفت: بسیاری از اوقات کودکان و نوجوانان در چنین فضایی با محتواهای خشن، صریح و حتی ناامید کننده روبه‌رو می‌شوند و ممکن است این موضوعات در ذهن آنها نقش ببندد و در بزرگسالی سایر جنبه‌های زندگی آنها را تحت تأثیر قرار دهد.

کارشناس فضای مجازی و سواد رسانه با اشاره به اینکه در صورت استفاده افراطی کودکان و نوجوانان از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی میزان مهارت‌های اجتماعی آنها کاهش می‌یابد، اضافه کرد: در چنین موقعیتی مهارت‌های مورد نیاز فرد برای تعامل با دیگر افراد و جامعه پیرامون تقویت نمی‌شود، از همین رو حتی ممکن است کودکان و نوجوانان از والدین خود نیز فاصله بگیرند و در آینده احساس تنهایی بیشتری را تجربه خواهند کرد.

بهورزی با اشاره به اینکه ممکن است کودکان و نوجوانان در برخورد با این فضا با اخبار جعلی روبه‌رو شوند و حتی نگاه‌های مقایسه‌ای و نفرت‌انگیز به گروهی از افراد در آنها شکل بگیرد، خاطرنشان کرد: بر اساس تحقیقات انجام شده، محروم کردن کودکان و نوجوانان از فضای مجازی، رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، راهکاری مناسب برای بهبود شرایط محسوب نمی‌شود، بلکه والدین باید در تعامل بیشتر با کودکان خود به دنبال راه حلی بگردند تا میزان استفاده فرزندان خود را از تلفن همراه و فضای مجازی کاهش دهند و در درجه اول با تقویت مهارت‌های رسانه‌ای و سواد رسانه‌ای خود، فرزندان را در این فضا تنها نگذارند.

وی با بیان اینکه در عصر کنونی والدین باید بیش از فرزندان خود از سواد رسانه‌ای برخوردار باشند و دانش خود را در استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی افزایش دهند، افزود: با توجه به اینکه غربال کردن محتوا در فضای مجازی به میزان بسیار زیادی ممکن نیست، والدین باید در خصوص محتواهای موجود آگاهی لازم را به فرزندان خود بدهند و توصیه می‌شود تا حد امکان هنگام استفاده فرزندان از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، والدین آنها را تنها نگذارند.

مرز میان واقعیت و خیال محو می‌شود

شقایق چگونی، روانشناس کودک و نوجوان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به آسیب‌های فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان اظهار کرد: کودکی و نوجوانی از مهمترین مراحل رشد شخصیتی افراد است و به همین خاطر شخصیت و هویت شکل گرفته در این دو مرحله زندگی، تأثیر بسزایی روی بزرگسالی فرد و آینده او خواهد داشت.

وی با بیان اینکه اضطراب، ضعف تمرکز و میل به انزوا و تنهایی تنها بخشی از آسیب‌های استفاده بیش از حد فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان است، افزود: کودکان و نوجوانانی که بیش از حد از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی استفاده کنند ممکن است به مرور زمان تفاوت میان واقعیت و خیال را تشخیص ندهند و به همین خاطر مورد آسیب بسیاری قرار گیرند.

روانشناس کودک و نوجوان با اشاره به اینکه استفاده بیش از حد از فضای مجازی می‌تواند قدرت همدلی و همدردی کودکان و نوجوانان را کاهش دهد و آنها را نسبت به درد و ناراحتی‌های دیگر افراد بی‌اعتنا سازد، تصریح کرد: شخصیت‌های ساختگی متفاوتی در فضای مجازی وجود دارد که ممکن است کودکان و نوجوانان از روی ناآگاهی به سمت آنها کشیده شوند و به جای شخصیت‌های موفق، شخصیت‌های غیرواقعی و گاهی حتی منفی را به عنوان الگو برای خود در نظر بگیرند و از آنها تقلید کنند.

روانشناس کودک و نوجوان ادامه داد: کودکان و نوجوانانی که زمان زیادی را صرف فضای مجازی یا شبکه‌های اجتماعی می‌کنند، در معرض مشکلات خواب قرار دارند؛ بیشتر آنها با بی‌خوابی یا کم خوابی مواجه می‌شوند، همچنین با توجه به وجود محتواهای نامناسب در این فضا ممکن است تصوری در ذهن آنها شکل گیرد و هنگام خواب به شکل کابوس خود را نشان دهد، علاوه بر این استفاده بیش از حد از نمایشگرها می‌تواند با تحت تأثیر قرار دادن سلول‌های مغزی، رشد کودکان را مختل سازد و تمرکز آنها را نسبت به مسائل مختلف کاهش دهد.

چگونه از فرزندان خود در برابر آسیب‌های فضای مجازی محافظت کنیم؟

چگونی با اشاره به راهکارهای مصون نگه داشتن کودکان و نوجوانان از آسیب‌های فضای مجازی گفت: همراهی و صمیمیت والدین با کودکان خود، از جمله مهم‌ترین مواردی است که در موضوعات مختلف همواره بر آن تاکید می‌شود و هیچ فردی نمی‌تواند قدرت صمیمیت والدین و فرزندان را در مصون نگه داشتن آنها از آسیب‌های متعدد و مختلف انکار کند؛ در واقع کودکان و نوجوانان باید در درجه اول والدین را به عنوان دوستان خود بشناسند و در عین حال بدون هیچ ترسی اتفاقات رخ داده را برای آنها تعریف کنند که این موضوع نیازمند همراهی والدین با آنها و داشتن تفکر منطقی در مواجهه با آسیب است.

وی با بیان اینکه والدین باید تفاوت میان فضای مجازی و دنیای واقعی را به فرزندان خود بیاموزند، اضافه کرد: والدین نباید اجازه دهند که فرزندان آنها زمان زیادی را صرف فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بکنند و داشتن برنامه‌ریزی و اختصاص دادن زمان‌های محدودی برای استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند در این راستا کمک کننده باشد، همچنین والدین باید نسبت به اتفاقات مختلف هشدارهای مناسبی به فرزندان خود بدهد و روند تربیت فرزند خود را به دست محتوای موجود در فضای مجازی نسپارند.

روانشناس کودک و نوجوان خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه استفاده بیش از حد از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند خلاقیت کودکان و نوجوانان را کاهش دهد، والدین می‌توانند محتواهای خلاقانه را برای کودکان خود انتخاب و سپس آنها را به داشتن خلاقیت و ساخت کاردستی‌های مشابه با محتواهای خلاقانه تشویق کنند، همچنین والدین باید مدنظر داشته باشند که تمام اعضای خانواده نیازمند زمانی برای تعامل و وقت گذراندن با یکدیگر هستند و هیچ موضوع دیگری نباید تأمین این نیاز را تحت تأثیر قرار دهد.

در نهایت؛ با توجه به پیامدها و تأثیرات منفی استفاده بیش از حد از فضای مجازی، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های دیجیتالی، والدین به منظور مصون نگه داشتن فرزندان خود از این آسیب‌ها باید به فرزندان خود بیاموزند که هر آنچه در فضای مجازی می‌بینند قابل اعتماد، واقعی و صحیح نیست و با توجه به اینکه دور ماندن والدین از پیشرفت‌های جدید تکنولوژی منجر به ایجاد شکاف نسلی بین آنها با فرزندانشان می‌شود، والدین همواره باید تلاش داشته باشند با اطلاعات و تکنولوژی‌های جدید آشنا شوند و سطح سواد رسانه‌ای خود را افزایش دهند.

محدود کردن زمان استفاده از اینترنت و داشتن برنامه‌ریزی، آموختن قوانین ارتباطات واقعی و دیجیتالی و دادن هشدارهای مناسب و مرتبط با شرایط، می‌تواند راهکارهای مناسبی برای حفاظت از کودکان و نوجوانان در برابر آسیب‌های فضای مجازی و اینترنت باشد و با توجه به اینکه یکی از ویژگی‌های مهم کودکان و نوجوانان الگوبرداری از والدین است، والدین می‌توانند با توجه به این موضوع، استفاده فرزندان خود را از اینترنت و فضای مجازی کاهش دهند.

به طور کلی، استفاده از اینترنت و فضای مجازی نیازمند آموزش‌هایی است که نباید نادیده گرفته شود که از جمله این آموزش‌ها می‌توان به محافظت از اطلاعات شخصی، استفاده از تنظیمات حریم خصوصی و شناسایی و اجتناب از خطرات آنلاین اشاره کرد و تعیین محدودیت‌های مناسب، تشویق به فعالیت‌های آفلاین در کنار فعالیت‌های آنلاین، تقویت به داشتن ارتباطات واقعی با دیگر افراد و راهنمایی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، می‌تواند منجر به کنترل میزان استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی شود.