صاحب‌خبر - رضا رحمتی: اگرچه در این روزها بحث حمله دیوانه‌وار اسرائیل به نوار غزه، اهمیت رسانه‌ای فراوانی داشته است و توانسته سایر مناسبات سیاسی و ژئوپلیتیکی را متاثر از خود کند و البته چشم‌های بین‌المللی منتظر پاسخ ایران به تعدی به حاکمیت ایران و متعاقبا ترور اسماعیل هنیه است اما نمی‌توان از اتفاقات مرزهای شمال غربی ایران نیز غافل شد. خصوصا که به ‌نظر می‌رسد دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری باکو در ماه‌ها و بویژه روزهای اخیر بر سر کریدور زنگزور بسیار فعال بوده است و به‌نظر می‌رسد ضرورت دارد توجه رسانه‌ای و متعاقبا حساسیت سیاسی و دیپلماتیک پیرامون این موضوع بیشتر شود. * ماجرای کریدور زنگزور چیست؟ کریدور یا دالان زنگزور مفهومی است که برای یک دالان ترانزیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دالان فرضی در صورت اجرا به کشور آذربایجان این امکان را می‌دهد تا سرزمین این کشور را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل کند. البته یک مسیر نزدیک به 36 کیلومتری باید آذربایجان را به نخجوان متصل کند و این اتصال نیز باید از طریق استان سیونیک ارمنستان انجام شود. * کریدور زنگزور از چه تاریخی مفهوم‌سازی شد؟ از آخرین جنگ بین جمهوری باکو و ارمنستان در سال 2020 که آذربایجان موفق شد قره‌باغ کوهستانی را با حمایت کامل ترکیه و در سایه غفلت ژئوپلیتیک کشورهای همسایه مجددا تصاحب کند، ارتباط آذربایجان به ترکیه و سپس به اروپا، صورت‌بندی مفهومی شده است. البته باید توجه داشت که نقش ارمنستان در ایجاد این کریدور بسیار اهمیت دارد. با این حال به سبب تضعیف دولت ارمنستان بعد از جنگ قره‌باغ و اعتراضات داخلی فراوان و ایضا رویگردانی دولت پاشینیان از روسیه و تمایل شدید به غرب، به ‌نظر می‌رسد که ارمنستان توان کافی برای مقابله با ابتکار آذربایجان – ترکیه را نخواهد داشت. بنابراین با وجود اینکه طرح کریدور زنگزور در تباین با بیانیه آتش‌بس آذربایجان - ارمنستان است که به صورت سه‌جانبه در پایان جنگ امضا شده است و ارمنستان بارها به این موضوع اشاره کرده که این بخشی از پروپاگاندای آذربایجان است و با این طرح مخالف است اما به ‌نظر نمی‌رسد دولت پاشینیان توان کافی برای بازی کردن در نقش بازدارنده درباره این کریدور را داشته باشد. * افزایش معنادار نقش ترکیه در قفقاز ترکیه که در جنگ اخیر قره‌باغ نقش بسیار مهم لجستیکی و منطقه‌ای را بازی کرده بود، بعد از جنگ نیز مهم‌ترین بازیگر قفقاز بوده و تمام تلاش خود را برای تقویت روابط با آذربایجان به کار برده است؛ دیدارهای اردوغان و علی‌اف، افزایش حجم تجارت بین 2 کشور، روابط هویتی بین «ترک‌ها»، تقویت سازمان کشورهای ترک و مسیر حمل‌و‌نقل بین‌المللی خزر، از جمله راه‌های جدیدی بوده که ترکیه طی سال‌های اخیر به آنها متوسل شده است و مناسبات این منطقه را متاثر از خود ساخته است. * موضع روسیه نسبت به کریدور زنگزور موضع روسیه نسبت به این کریدور را باید به قبل و بعد از جنگ اوکراین تقسیم کرد. پیش از جنگ اوکراین، روسیه از نظر ژئوپلیتیکی چه از طریق شمال و چه از طریق غرب، امکان دسترسی به اروپا را داشت اما بعد از جنگ اوکراین، هم از غرب و هم از شمال (فنلاند و سوئد)، مسیرهای روسیه به سمت اروپا مسدود شد و بنابراین این کشور به دنبال یافتن راه‌ها یا منافذ جدید برای مناسبات ترانزیتی خود بوده است. اگرچه روسیه تلاش می‌کند علنا این موضوع را بیان نکند و اولویت‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی ایران را نیز درک کند اما دیدار اخیر پوتین از آذربایجان و تفاهمات سیاسی و اقتصادی اخیر روسیه - آذربایجان از دیگر سو، سبب شده است اولویت‌های روسیه تغییر کند. بنابراین در ترکیب و اولویت‌های ابتکار 3+3 که با اراده کشورهای منطقه برای روابط آذربایجان - ارمنستان به وجود آمده بود، تغییراتی ایجاد شده است؛ خصوصا برای روسیه. در این بین نگرانی امنیتی ارمنستان نسبت به رفتارهای روسیه و احتمال نزدیکی روسیه به باکو، سبب شده است تا ایروان به صورت شتاب‌زده به سمت غرب حرکت کرده و اولویت‌های امنیتی خود را به سمت مناسبات فرامنطقه‌ای به ‌منظور اخذ تضمین‌های امنیتی مواجهه با آذربایجان در وضعیت بحران‌های بعدی امنیتی بین 2 کشور ببرد. البته برخی اتفاقات نیز سبب شتاب در عملکرد بازیگری روسیه شده است که می‌توان به نزدیکی ارمنستان به غرب اشاره کرد. بنابراین به ‌نظر می‌رسد انتخاب مسیر جدید به وسیله روسیه، با توجه به ملاحظات امنیتی و ارتباطات بین ارمنستان با غرب نیز بوده است. * کریدور زنگزور و جایگاه ژئوپلیتیکی ایران ایجاد این کریدور به ‌صورت ویژه ایران را از مزایای ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی که همواره و به صورت تاریخی بخش مهمی از محورهای مواصلاتی ایران به اروپا را تشکیل می‌داده است، متاثر می‌سازد و ایران را از محور مواصلاتی شرق به غرب (ابتکار کمربند - جاده) حذف می‌کند، همچنین می‌تواند ایران را از مسیر انتقال گاز کشورهای شمال شرقی ایران شبیه ترکمنستان به غرب حذف کند و موجب قطع شریان ارتباطی ایران با ارمنستان می‌شود، همچنین یک محور ترکی یا پان‌ترکی در شمال ایران ایجاد خواهد کرد که در درازمدت می‌تواند مشکلات امنیتی- سیاسی برای ایران به ‌وجود آورد و سایر مضراتی که می‌توان به آنها اشاره کرد. * موضع ایران نسبت به کریدور زنگزور چیست؟ ایران همواره مخالفت خود را با هرگونه قطع شریان‌های ارتباطی ایران به قفقاز جنوبی و سپس اروپا از مسیر قفقاز اعلام کرده است. کریدور زنگزور قطعا منافع ملی ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ایجاد این کریدور مستقیما ایران را از قفقاز جنوبی خط خواهد زد. * ایران چه کند که دچار خفگی ژئوپلیتیکی نشود؟ با توجه به سرعت اتفاقات در قفقاز جنوبی و خصوصا تحت تاثیر قرار گرفتن مرزهای شمال غربی و اولویت‌های امنیتی و ترانزیتی ایران، به‌نظر می‌رسد ممانعت از سرعت‌گیری اتفاقات به ضرر ایران در این حوزه منطقه‌ای از اولویت برخوردار است. ایران هم باید از نقش و نفوذ سیاسی و دیپلماتیک خود برای جلوگیری از شکل‌گیری کریدور زنگزور استفاده کند و هم مناسبات خود با کشورهای قفقاز را بازروایی کند. علاوه بر این با توجه به توافقات ایران با باکو مبنی بر عبور خط ترانزیتی از آذربایجان به نخجوان از داخل ایران، اصرار بر ارمنی ماندن این خط 36 کیلومتری (در استان سیونیک ارمنستان)، ایجاد روابط کارکردی با کشورهای 3+3 و به صورت خاص روسیه، استفاده از نقش میانجی‌گری برای حل و فصل اختلافات بین آذربایجان و ارمنستان و ممانعت از اتخاذ سیاست‌های ترکی‌سازی مرزهای شمال غربی، تلاش برای بازگرداندن ارمنستان به ائتلاف‌های منطقه‌ای به‌ جای ائتلاف‌های بین‌المللی، باید بتواند راه‌ها و مسیرهای منطقه‌ای را دنبال کند.∎​