نوید اطاعتی شاعر و مداح جوان اهل‌بیت(ع) است که شعر خواندن‌ها و مداحی‌های زنده او در حرم مطهر رضوی همواره مورد استقبال زائران این بارگاه مطهر بوده‌است. اطاعتی ازجمله مداحانی است که به دلیل تسلطش برشعر آیینی به خوبی می‌تواند مداحی‌های اربعین را تحلیل و بررسی کند او خودش بارها در اربعین حضور داشته و مواجهه مستقیمی با این حادثه مهم اربعین داشته‌است.

آقای اطاعتی وقتی زائران می‌خواهند وارد پیاده روی اربعین شوند بیشترین چیزی که می‌شنوند مداحی است. به نظرتان مداحی چقدر می‌تواند رسانه حماسه بزرگ اربعین باشد؟

مداحی‌هایی که برای امام حسین علیه السلام و اربعین کار می‌شود نوحه‌هایی است که ریتم و ضرب‌آهنگ دارد و در وجود انسان تأثیرگذار است، یعنی انسان‌ها را بر می‌انگیزد. معمولاً این مداحی‌ها توامان با موسیقی است و قدرت زیادی دارد که انسان را به واکنش عاطفی وادار کند این ریتم و ضرباهنگ تأثیر مداحی را چند برابر می‌کند. من توفیق دارم داشتم هر سال اربعین مشرف ‌شوم و خاطره‌ای که از این مداحی‌ها دارم که برایم خیلی جالب بود این است که نوحه‌های عربی که در مسیر پیاده روی پخش می‌شود ریتم خیلی بالایی دارند؛ سینه زنی‌ها و نوحه‌های عربی ریتمش به‌شدت بالا است که با پخش این مداحی‌ها مردمی که در حال پیاده روی هستند انرژی و روحیه مضاعف می‌گیرند و مسیر را با انرژی ادامه می‌دهند منظورم این است بین آن اتفاق پیاده روی و مداحی‌ها تناسب وجود دارد. زائری که چند ساعت پیاده روی کرده با شنیدن آن نوحه مجدد روحیه و انرژی می‌گیرد و مسیر را ادامه می‌دهد.

یکی دو سالی که کرونا بود و مردم نمی‌توانستند اربعین بروند آن فضای پیاده روی اربعین با همین نوحه‌ها تداعی می‌شد. مثل کاری که آقای پویانفر خوانده بود «من ایرانم و تو عراقی/ چه فراقی چه فراقی».پس اگر این موسیقی که هنر خیلی دلنشین و زیبایی است به استخدام آئین و باورها و اعتقادات دربیاید و از آن به درستی استفاده شود قطعاً دل‌ها را بیشتر متوجه اهل بیت علیهم السلام و خصوصاً امام حسین علیه السلام و اربعین می‌کند.

شما شاعر هستید به نظرتان شعرهایی که در مداحی‌های اربعین استفاده می‌شود باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد تا بر دل مخاطب بنشیند؟

در حوزه اهل بیت علیهم السلام به این دلیل که ساحت مقدس است شاعر باید دقت کند تا مطلبی را که عنوان می‌کند خلاف سیره اهل بیت علیهم السلام نباشد. او باید به روایات و احادیث و قرآن احاطه داشته باشد تا بیانش به سیره و زبان حال معصوم علیهم السلام نزدیک باشد تا هم باورپذیر بوده و هم به لحاظ سندی صحیح باشد. ما نباید وجود قدسی اهل بیت علیهم السلام را در شعر نادیده بگیریم و با آن‌ها مثل آدم‌های عادی برخورد کنیم. البته که این بیان نباید دور از ذهن هم باشد یعنی به گونه‌ای بیان نشود که ائمه شکلی غیر قابل دسترس برای مخاطب پیدا کنند. زمانی شعر، تأثیر بیشتری خواهد داشت که به بیان خود مردم گفته می‌شود یعنی زبان، زبان حال خود مخاطب باشد.

در این سال‌ها تجربه نشان داده وقتی اشعار و نوحه‌ها زبان حال مخاطب با امام حسین علیه السلام است مردم بیشتر با آن ارتباط برقرار کرده‌اند. هنر شاعر این است که از روایات و احادیث استفاده کند اما آن‌ها را به زبان مردم برگرداند و با احساسات مردم آن را بیان کند که این بیان فاخر با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند.

مصداقی بخواهیم می‌توانیم به طور مثال به مداحی «کنار قدم‌های جابر... » کار آقای میثم مطیعی بپردازیم  که جزء اولین مداحی‌های پرشور اربعینی آن هم به زبان‌های عربی و فارسی بود و در سال‌های اول بسیار در مرزها و حتی در موکب‌های داخل عراق شنیده می‌شد.

بله این مداحی واقعاً دلنشین است از کارهای خوبی که شعر خوبی هم دارد. این مداحی مثال خوب برای کارهایی است که به احادیث و باورهای شیعی ما هم نزدیک است. در مداحی از جابر بن عبدالله انصاری اسم به میان می‌آید؛ اولین زائر اربعین حضرت سیدالشهدا که زیارت مقدس اربعین هم از زبان جابر به ما رسیده است.

این مداحی به زیبایی بیان می‌کند که ما همراه قدم‌های جابر به سمت سیدالشهدا می‌رویم، جابری که ۵ معصوم را درک کرده و سلام رسول الله را به امام باقر علیه السلام رسانده و ناقل و گوینده حدیث کساء است. شاعر و مداح، زائران اربعین را کنار چنین شخصیت بزرگی قرار می‌دهد و می‌گوید: تو داری کنار قدم‌های جابر قدم می‌گذاری و در این مسیر نورانی گام برمی داری.

علاوه بر شعر مداحی کنار قدم‌های جابر که شعر خوبی است موسیقی این مداحی هم خیلی نزدیک به کارهای فاخر عربی بخصوص موسیقی‌های منطقه خرمشهر و بصره عراق است. دلیل دیگر اقبال از این مداحی دو زبانه بودن آن بود که هم مخاطب ایرانی و هم عرب زبان، توأمان باهم در این اثر در نظر گرفته شدند.

لازم است مداح یا شاعر اربعین مسلط به زبان‌های دیگر مثل عربی باشد تا مخاطب فرامرزی داشته باشد؟

لزوماً مسلط بودن به زبان‌های دیگر لازم نیست ولی نکته‌ای که خیلی حائز اهمیت است اینک است که مداحان فارسی زبان؛ زبان عربی را به شکلی که مردم عراق یا مردم جنوب کشورمان بیان می‌کنند چنین بیانی ندارند بنابراین باید مراقب باشند که از عبارات و اشعاری استفاده کنند که بین ما و عرب زبان‌ها مشترک است.

من خودم اصالتاً آذری هستم و خیلی از دوستان من آذری بلد نیستند و از من شعر می‌خواهند که به زبان ترکی باشد من سعی می‌کنم عباراتی را در شعر بیاورم که این‌ها بتوانند راحت بیان کنند ترجیحا عباراتی که بین ترکی و فارسی مشترک است.

امام حسین علیه السلام یک زبان مشترک بین ما به یادگار گذاشته‌اند که ما را با وجود تفاوت‌ها به‌هم متصل می‌کند. من در کربلا در حرم امام حسین علیه السلام روحانی‌ای را دیدم منبر رفته بود و با این‌که به‌عربی صحبت می‌کرد اما دو سوم منبر او را ما هم فهمیدیم چون منبر ها بیشتر برگرفته از ادعیه و دعا هستند و این همان میراث مشترکی  است که ائمه اطهار برای ما به یادگار گذاشته‌اند.

آیا ترک زبان‌های بقیه کشورها از جمله ترکیه که شیعیان آن‌ها هم اربعین ‌می‌روند جذب مداحی‌های ترکی ما می‌شوند؟

بله زبان ما در نوحه و مداحی مشترک است. من خودم دوستان زیادی در استانبول دارم که نوحه‌های ترکی ما را کاملاً می‌فهمند و از آن بهره می‌گیرند حتی برای آن‌ها شعر ترکی فرستاده‌ام که در عزاداری‌هایشان می‌خوانند و مردم هم کاملاً متوجه می‌شوند و دوست دارند. هرچند زبان مردم ترکیه با زبان آذری فرق می‌کند آن‌ها ترکی استانبولی حرف می‌زنند.

نکته بعدی این است که در نوحه‌های ترکی هم یک بخشی از تأثیرگذاری به موسیقی برمی گردد نوعی موسیقی نوحه آن‌ها احساس مخاطب را بشدت بر میانگیزد و دلنشین است که این زبان موسیقی است و بین همه مشترک است. آدمی را می‌بینیم که در مجلس آذری‌ها می‌نشیند و هیچی ترکی بلد نیست اما می‌گوید سوز عزاداری آذری زبان‌ها مرا به گریه وادار می‌کند او درست می‌گوید سوز نوحه است که او را می‌گیرد. بخواهیم علمی حرف بزنیم موسیقی کار است که شما را به اشک ریختن وادار می‌کند. بخش دوم هم محتواست اگر سوز نوحه‌ها و مرثیه سرایی‌های آذری‌ها خاص است بخاطر محتوایی است که اشعار عربی و ترکی دارند که این زبان‌ها به لحاظ محتوا خیلی بلاغت و فصاحت خاص خود را دارند.

خبرنگار: صدیقه رضوانی نیا