حجت الاسلام «هادی عجمی» پژوهشگر و استاد حوزه علمیه با اشاره به آثار فرهنگی اربعین از منظر آشنایی ملیت ها و پیروان مذاهب با یکدیگر و مبادلات فرهنگی گفت: یکی از مسایل و پدیده های عصر معاصر، پدیده پیاده روی اربعین است؛ البته پیاده روی اربعین از گذشته بوده و حتی به همین صورت خاص هم در کشور عراق سابقه و پیشینه داشته است؛ این طور نیست که امروزه اختراع شده باشد. اما یک جنبه بسیار شگرف و یک پدیده جدیدی که در سال های اخیر به آن افزوده شده، بحث بین المللی شدن اربعین می باشد.

اربعین و عرض ارادت نسبت به اباعبدالله الحسین (ع)

وی تصریح کرد: احتمالا اربعین در گذشته در عراق و افرادی که با این مساله آشنا بودند، صرفا کارکرد زیارت و عرض ارادت نسبت به عباعبدالله الحسین (ع) را داشتد که که با پیاده روی از روستاهای بین نجف و کربلا و مسیرهای دیگر پذیرای مهمانان امام حسین (ع) بودند. در دوران بعثی ها که با تمام مظاهر دین مخالفت می شد؛ همزمان بود با دوران ضدیت با دین در جهان اسلام از جمله در کشورهای ایران، ترکیه و عراق که با نمادهای دین مخالفت می کردند با این توجیح که ما در حال پیشرفت و توسعه هستیم.

حجت الاسلام عجمی ادامه داد: خوشبختانه این نگاه منحوس در ایران با از بین رفتن رژیم پهلوی و درعراق با از بین رفتن صدام و حزب بعث برچیده شد. ضمن اینکه در ترکیه نیز تا حدودی این نگاه نسبت به زمان آتاتورک کمرنگ شده و در کشورهای ایران و عراق نه تنها این نگاه از بین رفته که ایران در حال حاضر کشوری است که تقویت کننده دین و فرهنگ دینی می باشد و عراق هم از بسیاری جهات یاری کننده فرهنگ دینی شده است؛ از جمله میزبانی بسیار خوبی که امروزه نسبت به اربعین دارند.

زائران حسینی مخابره کننده پیام های فرهنگی کربلا

این پژوهشگر با بیان اینکه امروزه اربعین صرفا از کارکرد زیارتی تبدیل به یک پدیده بین المللی شده است، تصریح کرد: حتی امروزه اربعین تبدیل به یک رسانه بین المللی شده که افراد از کشورهای مختلف به کربلا  مشرف می شوند و یک تبادل فرهنگی ویژه بینشان رخ می دهد. اینکه می گویم: اربعین صرفا از بُعد زیارت شخصی تبدیل به یک پدیده رسانه ای بین المللی شده به این معناست که  اربعین دقیقا به مثابه یک رسانه، کارکرد فرهنگ سازی بین المللی پیدا کرده به عبارت دیگر چه فردی که در آن فضای ایثار و گذشت قرار می گیرد و تنفس می کند و چه آن افرادی که مشرف شده و این فضاها و صحنه ها را می بینند، درک می کنند و وقتی بر می گردند آن را برای خانواده و دیگران نقل می کنند، همه اینها در قالب یک رسانه عمل می کنند به هر جهت زائران حسینی با واسطه یا بی واسطه مخابره کننده پیام های فرهنگی کربلا ( ایثار، گذشت، خدمت به امام معصوم (ع) و  امام زمان) به جهانیان هستند.

باید از هنر برای انتقال مفاهیم ولایی و انسانی کربلا استفاده کرد

این استاد حوزه با بیان اینکه در بُعد رسانه ای اربعین صحبت های متعدد زیادی شده است. بیان کرد: در حال حاضر اربعین تبدیل به یک رسانه جهانی برای ترویج فرهنگ ولایت و ترویج فرهنگ انسانی شده است. یک رسانه زمانی تقویت می شود که با هنرعجین شود. منظور ما فقط رسانه دیجیتالی نیست، همان طور که وقتی می گوییم هنر، صرفا هنر مقعود و دیجیتالی که در ذهن  متبادر می شود نیست. به هر حال امروزه هنر کاملا در اربعین نمایان است؛ در فضا سازی های برخی مواکب کاملا ازهنر استفاده شده است. همچنین نمایشگاهایی که در بعضی از مواکب عراقی ها توسط فعالان فرهنگی آنها برگزار می شود، کاملا بیانگر این است که باید از هنر برای انتقال مفاهیم ولایی و انسانی کربلا و اهل بیت (ع) استفاده کرد؛ هر چند این فهم صورت گرفته ولی بازهم با آن چه انتظار می رود، فاصله داریم.

وی اظهار کرد: نکته ای اینجاست که وقتی نام خادم به کار برده می شود، در ذهن بسیاری از افراد خدمات دهی جسمی و جانی زائران ابا عبدالله الحسین(ع) تداعی می شود در حالی که محدود کردن خدمت به این فضا دیگر امروزه معنایی ندارد و باید به بُعد رسانه ای اربعین توجه بیشتری شود؛ هر چند حرکت هایی در این زمینه آغاز شده اما اندک بوده و به مرور باید خط خدام رسانه ای و هنری اربعین به خط ویژه و تقویت یافته تری تبدیل شود.

استفاده از هنر برای انتقال مفاهیم حسینی

حجت الاسلام عجمی در ادامه خاطر نشان کرد: لذا این نیت خدمت به زائران باید در جریان نیروهای متعهد هنرمند شکل بگیرد تا جایی که می توانند در آن فضای اربعین از هنر برای انتقال مفاهیم حسینی استفاده کنند. امروزه مفاهیم زیادی مانند اقتصاد مقاومتی، فرهنگ گفتمان مقاومت و نگاه مقاومتی در عرصه های مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در خط مقاومت کشوهای اسلامی (افغانستان، پاکستان، ایران، عراق، لبنان و فلسطین ) وجود دارد که اربعین بهترین فرصت برای گسترش و تقویت این فرهنگ توسط زائرانش است. بر همین اساس گروه هایی مانند حشد الشعبی، فاطمیون ، زینبیون، بسیج و حزب الله از ظرفیت های فرهنگی اربعین طبیعتا باید بیشتر بهره مند شوند؛ هر چند اقداماتی که تا کنون انجام شده خوب بوده اما با آن چه که باید باشند، هنوز فاصله دارند.

لزوم کشف روش های جدید با توجه به زیست بوم اربعین

این استاد حوزه در ادامه بیان کرد: وقتی هم از هنر در کربلا گفته می شود، ناخودآگاه ذهن به سمت پرده خوانی می رود در حالی که صرفا این نیست واز ابعاد دیگر هنرها هم می توان استفاده کرد. فقط باید خلاقیت به خرج داده شود و ظرفیت های جدید هنری کشف شود. ما هم باید مانند غربی ها که در دوران پسامدرن از آن چهارچوب های کلاسیک مدرن خارج شدند و با تطبیق و تجمیع روش های مختلف کارهای جدیدی را خلق نمودند؛ روش های جدیدی را با توجه به زیست بوم اربعین برای انتقال مفاهیم دینی کشف کنیم؛ هر چند در حال حاضر در برخی از موکب ها وعزاداری ها تعزیه هایی برگزار می شود ولی بازهم باید به روزتر و جدیدتر شوند.

وی تصریح کرد: با توجه به اینکه مخاطبان اربعین از سنین و اقشار مختلف مانند کودکان، نوجوانان، جوانان، زنان و سالمندان می باشد لذا باید برای هر کدام از این گروه ها، برنامه های هنری ویژه پیش بینی شود ضمن اینکه سلیقه اقشار کمتر مذهبی نیز باید در نظر گرفته شود و برنامه های خاص آنها را نیز پیش بینی کرد.

راهبرد اصلی کارهای فرهنگی

حجت الاسلام عجمی بر لزوم محتوای اربعین تاکید و خاطرنشان کرد: اینکه چه محتوایی باید در اربعین کار شود بسیار مهم است. در زیارت نامه اربعین می خوانیم: «بَذَلَ مُهجَتَهُ فیکَ لِیَستَنقِذَ عِبادَکَ مِنَ الجَهالَةِ وحَیرَةِ الضَّلالَةِ»... (یکی از علل و یا مهم‏ترین علت شهادت امام حسین(ع) و یا مهم‏ترین علت گرویدن مردم به امویان، جهالت مردم بود.) ما باید بدانیم در حال حاضر جهالت ها و ذلالت هایی که به واسطه رسانه های طاغوتی و غربی، مردم را به حیرت وا داشته اند چه عناصری است. مثلا از نظر سیاسی گفتمان مقاومت، جایگاه زن در اسلام، جایگاه عبادت در زندگی یا مسایل دیگری که بشریت را دچار حیرت کرده باید بیشتر کار کرد، بنابراین راهبرد اصلی کارهای فرهنگی ائمه ای باید جهالت گریزی و هدایت گری باشد و دقیقا باید روی آن کلید واژه هایی که بشریت را دچار گمراهی کرده، کار شود ضمن اینکه در یک بخشی هم باید به افرادی که از کشورهای اروپایی و آمریکایی به اربعین مشرف می شوند اختصاص داده شود و برنامه های ویژه برای آنها در نظر گرفت تا بسیار هنرمندانه و لطیف یتوان با آنها ارتباط برقرار کرد.