اخیرا محمد هاشمی وزیر نفت کشور سومالی اعلام کرده ترکیه ماه آینده کشتی تحقیقاتی"86" متری "اوروج رئیس" خود را برای اکتشاف بلوک های نفتی فراساحلی به این کشور آفریقایی اعزام می کند. این اقدام می تواند به ترکیه کمک کند تا منابع نفتی خام متنوعی را از شرق قاره سیاه تامین کند ؛ تامین منابع نفتی خام عملا به معنای تامین امنیت انرژی می باشد.

 اگر توافق کاملی بین دو کشور انجام شود، آنکارا می تواند از نفتی که در سواحل سومالی قرار دارد بهره برداری کند. این مسئله برای آنها بسیار پرسود است ؛ چرا که ترکیه مدت‌هاست به دنبال کاهش وابستگی صنعت و تجارت انرژی خود از روسیه و ایران بوده و موفق شده با واردات انرژی از ایالات متحده آمریکا، الجزایر، مصر و جمهوری آذربایجان تا حدی این وابستگی را بکاهد.

به همین دلیل تعامل تجاری در صنعت نفت و گاز با یکی از کشور های دارای منابع نسبتا زیاد انرژی، در تامین انرژی نفت-گاز استقلال حداقلی را برای ترکیه می آورد. توسعه حضور منطقه ای شرکت های ترک، به راهبرد رشد و متنوع سازی تجارت انرژی آنکارا در اکتشاف میادین دریایی سومالی و مناطق همجوار آن کمک می کند.

علاوه بر این موضوع، برای توسعه حوزه نفوذ در رقابت با کشور های روسیه، چین، ایران، عربستان سعودی و سایر کشور های عربی-آفریقایی غرب آسیا و شمال آفریقا جلو بیندازد. هر چند که ترک ها این گونه رقابت را در چارچوب تقویت روابط بین الملل و یا روابط منطقه ای تعریف می کنند. اما پر واضح است که آنها هم همچون سایر رقبای خود به غیر تقویت روابط بین دولتین یا روابط منطقه ای اهداف دیگری نیز دارند.

عوامل موثر بر حضور ترکیه در قاره سیاه

اساسا ترکیه برای قاره آفریقا جایگاه خاصی قائل است. برگزاری اجلاس سران و تجار آفریقایی در خاک خودش، اقدامات زیر بنایی مثل ساخت مدرسه و دانشگاه ، پاسگاه و پادگان نظامی و یا حتی احداث درمانگاه و بیمارستان همگی نشان از هداف گذاری بلند مدت ترکیه تحت زعامت اردوغان برای پیشبرد اهداف ناسیونالیستی و ایضا سیاسی می باشد. اهدافی که غیر رسمی در زیر مجموعه تئوری های بازگشت به عصر قدرت امپراتوری عثمانی را تعریف شده است.

اینکه چه عواملی باعث شده ترکیه قاره آفریقا را فرصتی برای احیاء قدرت از دست رفته خود می داند، پرسشی است که پاسخ آن جالب می باشد. اما در تشریح این وضعیت باید گفت :

نخست، آفریقا قاره ای ثروتمند با معادنی غنی از انواع فلزات و سنگ های گرانبها مثل طلا و نیکل و مس می باشد. معادن نفت و گاز نیز از این قاعده خارج نمی باشد. این موضوع می تواند به رشد جدید اقتصادی آفریقایی ها کمک کند.

دوم، منابع بکر و غنی خشکی و ساحل قاره سیاه فرصتی خوبی را برای ایجاد زیست بوم های تجاری-گردشگری به شرکت های ترک می دهد.

سوم، جمعیت زیاد و همچنان رو به رشد این قاره نیروی انسانی فراوانی را برای انجام پروژه های زیر بنایی ترک ها فراهم می کند.

چهارم، حضور کم حجم رقبای منطقه ای-مسلمان ترکیه، این امکان را به آنها می دهد که بتوانند به عنوان یک کشور مسلمان با داشتن ویژگی هایی مانند دینی مذهبی بودن، داشتن فرهنگی مشترک ولو کم بنیه در زمان امپراتوری عثمانی و صدور راحت روادید برای گردشگران آفریقایی ترکیه را به یک کشور محبوب بین مردمان این قاره تبدیل کرده است. جدای از این موضوع اسلام گرایی اخوانی ترک ها می تواند پاشنه آشیلی برای تحت فشار قرار دادن کشور های قدرتمند آفریقا همچون مصر در رقابت با سایر کشور های آفریقایی باشد.

پنجم، عضویت ترکیه در ناتو یک عامل مهم و تاثیر در پذیرفتن همکاری های نظامی-امنیتی با این کشور موثر اوراسیایی می باشد. تجربه همکاری و داشتن استاندارد های ناتو و نیروهای مسلح کشورهای پیشرفته غربی مانند آلمان و فرانسه ترکیه را به یک الگو در زمینه های نظامی و ارتباطات دفاعی تبدیل کرده است.

تا جایی که خرید سلاح و تجهیزات نظامی ساخت ترکیه برای کشور های آفریقایی، ارجح بر خرید از سایر کشور های جهان می باشد. به طور مثال عرضه پهپاد های بایراکتار"تی بی 2" به سومالی آن هم به تعداد نا معلوم باعث افزایش اقدامات این کشور آفریقایی علیه گروه تروریستی الشباب شده است.

جالب تر اینکه حتی بعضی از پیمانکاران امنیتی ترک مانند شرکت امنیتی "سادات" در قاره سیاه همچون شرکت های امنیتی اروپایی به ویژه انگلیسی، حضوری فعال دارند. این شرکت که پرسنل سوریه‌ای دارد، از منطقه ساحل سومالی است حفاظت می کند تا بتواند از دولت نظامی در نیجر حمایت هایی را انجام دهد. ملیح تانریوردی، مدیرعامل شرکت امنیتی سادات در گفت و گو با بلومبرگ گفته بود، که مشتاق است تجارت در آفریقا را گسترش بدهد. ضمن اینکه شرکت‌های ترکیه‌ای بندر و فرودگاه موگادیشو (پایتخت) را مدیریت می‌کنند ؛ بزرگترین پایگاه نظامی خارج از کشور ترکیه در سومالی است.

تعاملات دفاعی ترکیه و آفریقا

ارتباطات نظامی و دیپلماسی دفاعی ترک ها در آفریقا تا آنجاست که دانشجویان کشورهای آفریقایی در دانشگاه ها و مراکز آموزشی نظامی-انتظامی ترکیه تحصیل کرده و می کنند. برخی از مقامات عالی رتبه نیروهای مسلح قاره سیاه مانند عبدالقادر محمد نور وزیر دفاع سومالی، یکی از آنها می باشد ؛ او حتی ترکی استانبولی را سلیس می تواند صحبت کند.

افزایش سطح تعاملات نظامی ترکیه باعث شده ترک ها به حداقل 11 کشور آفریقایی پهپاد های مذکور را بفروشد. این سطح از ارتباطات که برای خیلی از کشورهای صاحب نامی همچون روسیه و چین همچون آرزویی می ماند، به دلیل نقش فعال شخص رجب طیب اردوغان می باشد. چرا که تمامیت ساختار های حکومت ترکیه زیر نظر مستقیم وی می باشد. استفاده از قدرت نرم مانند مراکز کمک آموزشی و موسسات زبان ترکی به بهبود فضای تجارت دو کشور و حتی سایر کشور های آفریقایی کمک کند. از آنجا که ترکیه می تواند تمام امکانات و ظرفیت های خود را برای پیگیری اهداف سیاست خارجی خود پیگیری کند بسیار جذاب می باشد.

حضور ترکیه در تمامی حوزه های تجاری

تعامل تجاری آنکارا با کشورهای آفریقایی متشکل از همه حوزه های اطلاعاتی-نظامی در بخش معدن و انرژی و موضوعات اجتماعی بوده است. اوج این تعاملات زمانی بود که دولت نظامی نیجر نیروهای آمریکایی و فرانسوی را بیرون کرد و سپس هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه به نیامی پایتخت این کشور سفر کرد. در جریان سفر فیدان قرار داد های زیادی امضاء شد. یکی دلایل انگیزه حضور ترک ها در نیجر به دلیل جایگاه هفتمی تولید زیاد اورانیوم جهان می باشد. شرکت های دیگر ترک همچون  MTA، در حال حاضر مشغول اکتشاف طلا در این کشور هستند.

ترکیه همچنین در چند ماه اخیر مذاکراتی را هم در زمینه های اکتشاف معادن الجزایر، ساحل عاج و زیمباوه داشته است. امضای قراردادهای مشابهی با الجزایر توسط شرکت دولتی "ترکیش پترولیوم" که به دنبال نفت و گاز بوده و حضور شرکت "آفرو ترک"، برای ورود به بازار طلای بورکینافاسو و همچنین فعالیت شرکت هواپیمایی"ترکیش ایرلاینز" به برخی از دورافتاده ترین نقاط این قاره نشان همگی نشان از تعاملات بسیار آنها با کل قاره آفریقا است.

لازم به ذکر است، میانجیگری مذاکرات صلح مناقشات میان کشورهای اتیوپی و سومالی درباره به رسمیت شناختن حاکمیت خودخوانده سومالی لند یکی از موضوعات چالشی ترکیه می باشد. چرا که هر دو کشور از شرکای سرسخت ترک ها هستند ؛ آنکارا مشکلی بزرگی را برای راضی نگه داشتن آنها دارد. حل و فصل این موضوع نقطه شروع بهره برداری از میادین هیدرو کربنی آن منطقه است.

جدای از این موضوع، اردوغان پیشتر برای مقابله با افزایش دزدی های دریایی ناشی از ناامنی در دریای سرخ نیروی دریایی ارتش ترکیه را به آب‌های سومالی را اعزام کرده بود. چرا که سومالی منطقه ای ژئواستراتژیک برای پیشبرد اهداف ترک ها در مناطق شاخ آفریقا و اقیانوس هند می باشد. این موضوع که در میانه افزایش دزدی های دریایی اتفاق افتاده، می تواند در دراز مدت به اختلافات بین دولتین منجر شود. علت اصلی این موضوع سود آوری دولت از بر قراری ارتباط میان دزدان و نیروهای امنیتی است که حضور نظامیان ترک برای حل این مسئله منافع گروه های ذینفع را به مخاطره می اندازد.

خبرنگار: حمید اسدی