مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان، از ثبت ملی خانه تاریخی زرواس رشت خبر داد.

ولی جهانی، با اعلام این خبر افزود:« طی نامه‌ای توسط سید عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، منزل زرواس در محله باقرآباد رشت که در راستای اجرای بند ششم از ماده سوم « قانون اساس‌نامه سازمان میراث‌ فرهنگی کشور » مصوب ۱۳۶۷ و به دلیل شأن ملی و تاریخی، به شماره ۳۴۲۴۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود، به استاندار گیلان ابلاغ شد. اثر مذکور تحت حفاظت و نظارت وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است و هرگونه دخل و تصرف یا اقدام و عملیاتی که منجر به تخریب یا تغییر هویت آن شود برابر مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات‌های اسلامی، تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، جرم محسوب می‌شود و مرتکب، مشمول مجازات‌های قانونی خواهد شد.»

خانه تاریخی «زرواس»، یکی از بناهای به جامانده از دوره قاجار در محله باقرآباد است که با معماری متفاوت، سبک خانه‌های بادکوبه و منطقه قفقاز را روایت می‌کند. اگرچه در گذشته‌ای نه چندان دور از این دست خانه‌ها در محله باقرآباد رشت زیاد بود، اما همین یک خانه کافی است تا تاریخ محله‌ای را یادآور شویم که مهاجرانی از منطقه آذربایجان و قفقاز ناچار شدند دور از چشم «روسیه» فرار کرده و به موطن خود بازگردند. منطقه وسیعی که طی عهده نامه‌های ننگین دوره قاجار از سرزمین ایران جدا شد، شرایطی را فرآهم آورد که بسیاری از هموطنان، خود خواسته و یا به اجبار مهاجرت کرده و به سرزمین‌های جنوبی همچون گیلان مهاجرت کنند. بخش عمده‌ای از این مهاجران که عمدتا طبقه کارگر و یا صنعتگر بودند، در محله باقرآباد رشت ساکن می‌شوند. آنها که تمکن مالی داشتند، با احداث برخی بناهای عامه‌المنفعه، به کم برخوردارها کمک کردند؛ از جمله آنها «حاج صمدخان شیروانی» بود.

محله باقرآباد رشت هنوز هم یکی از محلات پرتراکم  و کم برخوردار است؛ این محله از زمان شکل‌گیری، با وجود نزدیکی به مرکز شهر، یک محله‌ی صنعتی و حاشیه‌نشین محسوب می‌شد. علی اکبر مرادیان گروسی، پژوهشگر سالخورده‌ای است که از کودکی در این محله ساکن بوده و حضور این مهاجران را در باقرآباد به یاد دارد.

او در این باره می‌گوید: «بیشتر ساکنان محله باقرآباد، مهاجرانی بودند که بار خدمات جانبی بازار بزرگ رشت را بردوش می‌کشیدند. اکثرا مهاجران اقوام ترکی بودند که کارشان صنایع «ارابه سازی» بود. بعد از انقلاب روسیه، ایرانی‌های مقیم باکو و گنجه اخراج و سه سری مهاجر به ایران بازگردانده شدند. نخست؛ کسانی که با تمام بار و اسباب و اثاثیه آمده و متمکن بودند. عمدتا کاسب کار و ملاک بوده و در شهر مغازه گرفتند. صنعت «جوراب بافی» را یکی از همین مهاجران به رشت آورد. دسته دوم؛ صنعتگرانی بودند که با ساکن شدن در محله باقرآباد صنایعی همچون نجاری و ارابه سازی به راه انداختند. آخرین گروه؛ هیچ چیز نداشتند و به عنوان کارگر در بخش‌های خدماتی همچون کوره آجرپزی مشغول کار شدند.»

محله باقرآباد از زمان شکل‌گیری، مرکز صنایعی همچون ارابه سازی، نجاری، آهنگری، دستگاه بستنی‌سازی و...بود. ولی مهمترین آن ارابه‌سازی بود. آن هم به واسطه وجود خط آهن رشت که از خیابان سعدی تا بندر پیربازار می‌رفت. باقرآباد، مرکز اسب و ارابه‌هایی بود که کار حمل و نقل بار و مسافر را به بندر پیربازار برعهده داشت. با ورود ماشین، صنایعی همچون؛ مکانیکی، تعمیرات، لوازم یدکی ماشین و ساخت اتاق اتوبوس، جای صنعت ارابه‌سازی را در باقرآباد گرفت.

درحال حاضر، تنها بنای ثبت شده در محله باقرآباد، مسجد تاریخی «حاج صمد خان» است. تاجری که سکوهای نفتی خود را در قفقاز وانهاد، به رشت مهاجرت و در محله باقرآباد ساکن شد و برای دیگر مهاجرانی که بضاعت و مکنتی نداشتند، مسجدی باشکوه ساخت و پیرامون مسجد نیز بناهای عام‌المنفعه دیگری همچون کاروانسرا و چند باب مغازه و خانه سرایداری برای مسجد و احتمالا یک یخچال هم ساخت؛ در کتیبه سنگی موجود در این مسجد موارد مذکور به صورت وقف‌نامه قید شده است.

خانه دو طبقه زرواس، درست روبروی مسجد حاج صمدخان قرار دارد. این بنای دو طبقه با کشیدگی شرقی غربی، در طبقه دوم نرده‌های تراش خورده آبی نیلی روبه خیابان دارد. این بنا اگرچه اکنون در تملک وراث مرحوم زرواس است، اما برخی از اهالی قدیمی باقرآباد می‌گویند، این خانه را هم حاج صمدخان ساخته بود تا مسافران و مهاجران درمانده بتوانند مدتی در این ساختمان ساکن شوند. به نوعی مهمانپذیر محله باقرآباد بوده است.

این خانه در ضلع جنوبی، حیاطی بسیار وسیع و باغی مشجر دارد. بنا در هر دو طبقه قرینه ساخته شده و عمده‌ترین ویژگی آن بازشوهای متعدد چوبی روبه خیابان و باغ در هر دو طبقه است. یک درب آهنی در طبقه نخست و روبه خیابان، ورودی بنا را تشکیل می‌دهد. ولی اهالی محله باقرآباد می‌گویند در گذشته درب عمارت چوبی و با گل‌های برجسته‌ی واژگونی تزئین شده بود.

«ناصر زرواس»، یکی از مالکان – که در همین خانه زندگی می‌کند- می‌گوید: پدرم «کاظم زرواس» از مهاجران بادکوبه (همان باکو پایتخت فعلی کشورآذربایجان) بود.آنگونه که مادرم، هاجر فرزانه، تعریف می‌کرد، پدرم در جوانی از بادکوبه به رشت مهاجرت می‌کند. همان زمان‌هایی که روسیه افرادی را که تابعیت نداشتند، از منطقه قفقاز بیرون می‌کرد. بیشتر این مهاجران در محله باقرآباد رشت ساکن می‌شوند. ترک‌های منطقه بادکوبه در کار نانوایی مهارت داشتند. پدرم نیز حرفه نانوایی پیشه کرد، او مرد بسیار کوشایی بود. نانوایی نبش همین کوچه را پدرم دایر کرد. در سبزه میدان و محله بیستون رشت هم نانوایی داشت و با تلاش زیاد توانست در همین راسته باقرآباد و زیرکوچه، چند مغازه بخرد. اما زندگی‌اش کوتاه بود و در سن۳۶سالگی با مریضی آسم و مشکل قلبی از پا درآمد و بیشتر اموالش برای درمان او هزینه شد.

ما پنج خواهر و برادر هستیم، من هم خاطره‌ای از پدرم به یاد ندارم و از اموال پدرم تنها همین خانه باقی مانده است. مادرم سال ۱۳۸۰ فوت کرد. او حتی در زمان حیات تعداد زیادی سفال خرید تا اگر روزی سقف خانه مشکل پیدا کرد، برای تعویض سفال‌ها مشکل نداشته باشیم. آن سفال‌ها هنوز گوشه حیاط موجود هست.

حالا این بنای تاریخی با معماری بادکوبه در فهرست آثار ملی ثبت شده است. خانه‌ای که نیازمند مرمت جدی است و تجربه ثابت کرده، ثبت یک بنا به حفظ آن کمک نمی‌کند. باید دید اداره میراث فرهنگی در قبال ثبت یک اثر، چه کمک مادی برای حفظ و پایداری بناهای فاخر خواهد داشت.

انتهای پیام