به گزارش خبرگزاری ایمنا، سهولت استفاده از اینترنت و شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی مختلف و کارکردهای آن‌ها سبب شده بسیاری از مردم در گروه‌های مختلف سنی به این فضا و شبکه‌ها علاقه‌مند شوند، اگرچه شیوع ویروس کرونا نیز در افزایش مخاطبان فضای مجازی نقش بسزایی ایفا کرد.
دورکاری کارمندان، مجازی شدن آموزش، قرنطینه‌های طولانی‌مدت و نحوه گذران اوقات فراغت سبب شد بسیاری از افراد نظیر سالمندان و کودکان نیز وارد فضای مجازی شوند، از طرفی به ویژه در دوران کرونا شاهد رونق‌گرفتن بسیاری از کسب‌وکارهای دیجیتالی بوده‌ایم که یکی از آن‌ها، بلاگری است.
در دنیای امروز، کودکان و نوجوانان بیش از هر زمان دیگری به شبکه‌های اجتماعی و دنیای دیجیتال علاقه‌مند شده‌اند، به‌گونه‌ای که یکی از محبوب‌ترین آرزوها و اهداف آن‌ها، تبدیل شدن به یک یوتیوبر یا یک بلاگر است؛ این روند نه تنها یک تفریح ساده نیست، بلکه به یکی از مهم‌ترین فرصت‌های درآمدزایی تبدیل شده است.
امروزه در جامعه کنونی تعریفی متفاوت از بلاگری ساخته شده است، بسیاری از افراد در فضای اینستاگرام یا یوتیوب به دنبال نشان دادن پدیده‌های مختلف روزمره یا تولید محتوا از زندگی روزمره خودشان هستند که به اصطلاح به آن‌ها بلاگر می‌گویند، در چند سال اخیر دنبال کردن محتواهای تولید شده توسط بلاگرهای فضای مجازی مورد توجه کاربران به‌ویژه نسل جوان و نوجوان قرار گرفته و آثار نامطلوبی را بر سبک زندگی این افراد و خانواده‌ها وارد کرده که مورد بحث فعالان تربیتی و فرهنگی قرار گرفته است.
زیست پلتفرمی و زندگی مجازی، عامل اصلی مشهور شدن بلاگرها
حسین حق‌پناه، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی در گرایش مطالعات جوانان، پژوهشگر و مدرس سوادرسانه‌ای در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره تأثیر فعالیت بلاگرهای فضای مجازی بر سبک زندگی نوجوانان اظهار می‌کند: زیست پلتفرمی و زندگی مجازی نسل جدید و به‌ویژه نوجوانان موجب مورد توجه قرار گرفتن افراد بلاگر در چند سال اخیر شده است، به عبارتی نوجوانان این نسل بخش عمده‌ای از زندگی روزمره خود را داخل فضای مجازی و پیام‌رسان‌های گوناگون می‌گذرانند.
وی با بیان اینکه پیش از بلاگرهای شبکه‌های اجتماعی، شاخ‌های مجازی و سلبریتی‌ها مورد توجه عموم کاربران قرار داشته‌اند و این ماجرا همچنان ادامه خواهد داشت، می‌افزاید: بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به‌گونه‌ای است که افرادی که خود را بیشتر به نمایش بگذارند و جلوه‌گری کنند، با دریافت لایک (تأیید) و فالوور مجازی (دنبال‌کننده) به پادشاهان این دنیای جدید تبدیل می‌شوند، بدین ترتیب مورد توجه کاربران فضای مجازی قرار می‌گیرند.
موج‌گذرای زندگی بلاگرهای مجازی
معاون سابق کودک و نوجوان مؤسسه تبیان با اشاره به راهکارهای کنترل تأثیر بلاگرها بر زندگی افراد ادامه می‌دهد: مهم‌ترین اقدام این است که بخشی از زندگی روزمره نوجوانان در بیرون از فضای مجازی باشد و در دنیای حقیقی، تاریخی و ارزش‌های عمومی وقت‌گذرانی کنند و با الگوهای متفاوت آشنا شوند، همچنین تفکر تحلیلی و تفکر نقاد را در خود افزایش دهند و با نگاه منتقدانه و تحلیلی پا به عرصه‌های مجازی و استفاده از بسترها و پلتفرم‌های اجتماعی گوناگون بگذارد.
حق‌پناه عنوان می‌کند: در دنیای حقیقی و در فضای مجازی باید سرگرمی‌های جایگزین و مکمل برای نوجوانان وجود داشته باشد، چراکه بخش اصلی انگیزه نسل نوجوان برای دنبال کردن بلاگرهای مجازی و محتواهای آن‌ها صرف سرگرمی است، اگر سرگرمی‌های جذاب و آموزنده در اختیار نوجوانان قرار گیرد، نباید خیلی نگران تأثیر فعالیت بلاگرها بر سبک زندگی نوجوانان و فرزندان بود.
وی اضافه می‌کند: لازم است بدانیم که بلاگرها نیز به یک موج گذرا تبدیل می‌شوند و تنها در مدت کوتاه و بازه زمانی اندک ذهن نوجوان را درگیر خود می‌کند و سپس شخص نوجوان با استفاده از تفکر تحلیلی و نگاه منتقدانه از آن عبور خواهد کرد.
الگوهای جذاب اما پوشالی برای نوجوانان / علت گرایش نوجوانان برای دنبال کردن بلاگرها چیست؟
مهنور گیتی‌فر، استاد دانشگاه و فعال حوزه رسانه و ارتباطات در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره علت گرایش و تمایل نوجوانان به دنبال کردن صفحات مجازی بلاگرها اظهار می‌کند: در ابتدا باید نوجوانان را بهتر بشناسیم و بدانیم که این تمایل و گرایش ناشی از یک علت مشخص نیست و عوامل مختلفی در آن مؤثر است، همچنین نوجوانان در بازه خاصی از زندگی خود که همراه با ویژگی‌های خاصی است، قرار دارند و از حس هیجان بالایی برخوردار هستند.
وی با بیان اینکه این قضیه را باید به عنوان پدیده‌ای چند بعدی مورد بررسی قرار داد و از چند زاویه دید مختلف بدان توجه کرد، می‌افزاید: هویت‌یابی و الگوسازی یکی از ویژگی‌های بارز و مهم دوره نوجوانی است که نوجوان در این دوره سعی دارد هویت شخصی خود را بیابد و سطوحی از استقلال فردی را تجربه کند، بنابراین الگوهایی را برای خود انتخاب می‌کند و تلاش می‌کند خود را به آن الگو نزدیک کند.
دانش‌آموخته و فارغ‌التحصیل رشته علوم ارتباطات با اشاره به اینکه بلاگرهای مجازی به علت اینکه زندگی به ظاهر جذاب، کامل و بی‌نقصی را از خود در فضای مجازی نشان می‌دهند و برای نوجوانان به الگوهای جذابی تبدیل می‌شوند، ادامه می‌دهد: نیاز نوجوانان به دریافت تأیید اجتماعی و پذیرفته شدن در گروه همسالان یکی از عوامل مؤثر در دنبال کردن محتواهای افراد بلاگر است، زیرا نوجوان برای پذیرفته شدن و تعامل در گروه همسالان به سمت محتواهای مورد علاقه دوستانشان نیز تمایل‌ها و گرایش‌هایی نشان می‌دهد.
گیتی‌فر عنوان می‌کند: با توجه به اینکه بلاگرها با استفاده از محتواهای چندرسانه‌ای جذابیت‌هایی را در قالب‌های مختلف به مخاطب ارائه می‌دهند، نوجوانان جذب چنین محتواهای جذاب و مبتکرانه می‌شوند و این علاقه موجب دنبال کردن هرچه بیشتر این محتوا می‌شود.
وی با اشاره به تأثیر فرهنگ عمومی جامعه اضافه می‌کند: تمام افراد به ویژه نوجوانان همواره تلاش می‌کنند زندگی خود را در محدوده فرهنگ عمومی حفظ کنند، برای مثال زمانی که نوجوان در جمع مدرسه و همسالان مشاهده می‌کنند که اطرافیان درباره موضوع خاصی صحبت می‌کنند یا پیگیر موضوع مشخصی هستند، خود را همرنگ با آن‌ها می‌کنند تا به اصطلاح از آن‌ها و از جامعه خود عقب نیفتند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: گاهی اوقات نوجوانان به علت مواجه شدن با بعضی از مشکلات اجتماعی یا برای خارج شدن از روزمرگی زندگی، خود را درگیر زندگی بلاگرهای مجازی می‌کند، چراکه می‌پندارند زندگی افراد بلاگر بی‌نقص و دارای تنوع فراوان است و از روزمرگی و اختلافات اجتماعی و خانوادگی به دور است.
بایدها و نبایدهایی برای والدین / لزوم توجه به تربیت رسانه‌ای در دوران کودکی
گیتی‌فر در پاسخ به این سوال که چطور والدین می‌تونند بر استفاده فرزند خود از شبکه‌های مجازی کنترل صحیح داشته باشند؟ می‌افزاید: والدین باید از دوران کودکی به جنبه تربیت رسانه‌ای فرزندان توجه ویژه‌ای داشته باشند تا با افزایش آگاهی فرزندان از دوران کودکی، با پا گذاشتن به دوران نوجوانی با چالش‌های کمتری مواجه شوند، در غیر این صورت اگر والدین از دوران کودکی این اقدام را انجام نداده‌اند، بدانند که هیچگاه برای شروع دیر نیست و باید در هر دوران از رشد فرزندان به این جنبه از تربیت توجه کنند تا از آسیب‌های آن جلوگیری شود.
وی با تاکید به اینکه آموزش و آگاهی‌بخشی از راهکارهای مهم پیشگیری از آسیب‌های استفاده از فضای مجازی است، بیان می‌کند: والدین باید مهارت‌های دیجیتال و استفاده مسئولانه و ایمن از فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را به صورت غیرمستقیم و گفت‌وگو محور به فرزندان خود بیاموزند و فرزندان را با مخاطرات استفاده بیش از حد رسانه‌ها همچون افشای اطلاعات شخصی، کلاهبرداری مجازی و تأثیرات منفی روانی آشنا کنند.
فعال حوزه رسانه و ارتباطات می‌گوید: برای آموزش و آگاهی‌بخشی مؤثر باید والدین به عنوان یک الگوی صحیح برای فرزندان، استفاده صحیح و مناسبی از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی داشته باشند؛ اگر والدین در استفاده از وسایل ارتباط جمعی اصل استفاده مسئولانه و ایمن را رعایت نکنند، نمی‌توان از فرزندان انتظار رعایت کردن حدود استفاده از این ابزارها و شبکه‌ها را داشت.
گیتی‌فر عنوان می‌کند: تعامل والدین با فرزندان از اهمیت بسزایی برخوردار است، والدین باید با صحبت کردن با فرزندان خود، با نظرات و دیدگاه‌های آن‌ها آشنا شوند و همواره او را در معرض قضاوت قرار ندهند، همچنین والدین می‌توانند با آشنایی هرچه بیشتر با فرزندان و درک کردن آن‌ها بخش بزرگی از نگرانی‌های خود را در این موضوع رفع کنند.
سرگرمی‌های جایگزین، تقویت تفکر انتقادی و مشارکت والدین از راه‌های مؤثر کنترل فرزندان
وی ادامه می‌دهد: باید فعالیت‌های جذابی برای نوجوانان برنامه‌ریزی شود تا آن‌ها به راحتی با دنیای حقیقی ارتباط بیشتری گیرند، علاوه بر آن والدین باید کنترل غیرمستقیم بر این موضوع داشته باشند، ارائه و معرفی فعالیت‌هایی همچون فعالیت‌های ورزشی، هنری، خلاقانه، اجتماعی و اقداماتی از این دست برای نوجوانان از جذابیت‌های خاصی برخوردار است.
دانش‌آموخته و فارغ‌التحصیل رشته علوم ارتباطات با بیان اینکه والدین باید با فرزند خود مشارکت لازم را در زمینه فعالیت‌های مختلف داشته باشد، خاطرنشان می‌کند: برخی از والدین، فرزندان خود را در کلاس‌های آموزشی مختلفی ثبت‌نام می‌کنند، اما تعامل کافی را با او ندارند، درواقع فرزندان گاهی نیاز دارند با مشارکت والدین فعالیتی را انجام دهد، بنابراین نیاز است والدین ارتباط نزدیک‌تر و مشارکت بیشتری با فرزندان خود داشته باشند.
گیتی‌فر می‌افزاید: ایجاد محیط امن و حمایتی برای نوجوانان نیز موجب می‌شود فرزند نوجوان از دغدغه‌ها و چالش‌های دنیای حقیقی و به‌ویژه دنیای مجازی خود با والدین صحبت کند، والدین نیز می‌توانند نظارت غیرمستقیم بر فعالیت فرزند خود را داشته باشند؛ تقویت مهارت‌های تصمیم‌گیری نوجوانان همچون تفکر انتقادی و مهارت‌های خود مراقبتی موجب می‌شود که نوجوان حتی بدون نظارت مداوم والدین، استفاده صحیح و مسئولانه از شبکه‌های اجتماعی داشته باشند و کمتر در معرض آسیب‌های فضای مجازی قرار گیرند.
در نهایت، ایجاد شکاف نسلی میان والدین و فرزندان مسئله‌ای مهم است که گاهی نگران‌کننده می‌شود، به همین سبب برخی از افراد تربیت صحیح جوانان و نوجوانان نسل جدید را کاری بس دشوار می‌پندارند، غافل از اینکه تربیت نوجوانان نسل جدید شاه کلیدی جز تعامل مثبت و توجه به جنبه‌های گوناگون تربیتی ندارد؛ با وجود تمام مخاطراتی که پیشرفت تکنولوژی و زندگی رسانه‌ای به همراه داشته است، باید توجه کنیم تمام این تهدیدها فرصتی برای رشد و ممانعت از بروز آسیب‌های جدی است.
والدین باید با ایجاد ارتباط مؤثر با فرزندان خود بتوانند به عنوان هم‌سفر مسیر رشد و پیشرفت در کنار او باشند و در مسیر پرفراز و نشیب نوجوانی نیز چتر حمایت خود را بر سر او باز کنند تا نوجوان با اعتماد به والدین و تکیه بر آن‌ها بتواند مراحل رشد و تربیت را به خوبی پشت سر بگذارد؛ به هر میزان ارتباط و تعامل والدین با فرزند خود صمیمی‌تر، دوستانه‌تر و فعال‌تر باشد، فرزندان از دنیای مجازی به فضای حقیقی پناه می‌آورند.
نظر شما