چند سالی است که در مورد تاریخ شهادت امام حسن (ع) بر تاریخ هفتم صفر تاکید می‌شود و در این روز به عزاداری و توسل به آن امام بزرگوار، اهتمام می‌ورزند. اگرچه عزاداری و توسل به امام حسن (ع) کار پسندیده‌ای است و در هر دو تاریخ هفتم و ۲۸ صفر می‌توان به عزاداری پرداخت اما اینکه روز شهادت این امام همام چه تاریخی بوده است، نیاز به بررسی تاریخی دقیق دارد. به‌ویژه که در سال‌های اخیر گروهی 7 صفر را به 28 صفر ترجیح داده‌اند؛ از جمله می‌توان به مقاله‌ای از هادی انصاری در «خبرآنلاین» اشاره کرد با این عنوان که «چرا ۲۸ صفر روز شهادت امام حسن مجتبی(ع) نیست؟» به چنین اظهار نظرهایی البته نقدهایی هم وارد است. از جمله می‌توان به گفت‌وگوی حجت الاسلام حامد کاشانی (کارشناس تاریخ اسلام) با   «مهر» اشاره کرد که در آن درباره ترجیح 28 صفر به 7 صفر گفته است. آنچه در ادامه می‌خوانید خلاصه‌ای است از اهم مطالب این گفت‌وگو.

چه کسی اولین بار 7 صفر را مطرح کرد؟
برگزاری مراسم عزاداری برای شهادت امام حسن (ع)، امام غریب ما شیعیان، در روزهای ۷ و ۲۸ صفر بسیار عمل پسندیده‌ای است. همان‌طور که در فاطمیه با دو نقل عزاداری می‌شود و اجر همه با کریم اهل بیت (ع) است. اما اصرار بر ترجیح ۷ صفر بر ۲۸ صفر یک فاجعه پژوهشی تاریخی محسوب می‌شود. در بین شیعیان، مرحوم شیخ کلینی می‌گوید آخر ماه صفر و شیخ مفید، شیخ طوسی، علامه حلی، ابن شهر آشوب و همه بزرگان ما تا زمان شهید اول (محمد بن جمال الدین مکی عاملی، مشهور به‌ شهید اول، از فقیهان شیعه در قرن هشتم قمری که به بدگویی کینه‌توزان و به دستور حاکم زمان به شهادت رسید)، ۲۸ صفر را روز شهادت امام حسن (ع) می‌دانستند. شهید اول، اولین بار می‌گوید که شهادت امام حسن (ع) در هفتم صفر است. بین قول شهید اول و دیگران معلوم است که طبعا باید قول متقدمان را ترجیح داد. منتهی عزیزانی گفته‌اند که شهید اول به کتاب «تثبیت الامامه» قاسم ابن ابراهیم رسی (متوفای ۲۴۶) که از نوادگان امام حسن(ع) و امیرالمومنین است و ثقه (مورد اعتماد) است، دسترسی داشته است و در این کتاب به روایت امام کاظم (ع)، روز شهادت امام حسن (ع)، هفتم صفر است. لذا به این دلیل قول شهید اول را ترجیح می‌دهند که می‌گویند شهید اول به نسخه‌ای دست پیدا کرده که علمای ما به آن دسترسی پیدا نکرده‌اند.

آیا روایت مربوطه متعلق به امام کاظم (ع) است؟
اما ابتدا باید نکاتی را مورد بررسی قرار داد که آیا اصلاً این مطلب، روایت امام کاظم (ع) است؟ آیا از قاسم ابن ابراهیم رسی نقل شده است؟ اصلاً این فرد امامزاده و جلیل‌القدر است یا ضد شیعه؟ در کتاب «موسوعه» شهید اول که سال‌های اخیر به چاپ رسیده، شهید اول این مطلب را به امام کاظم (ع) ارجاع نمی‌دهد و نمی‌گوید روایت است. همچنین به کتاب «تثبیت الامامه» قاسم ابن ابراهیم رسی نیز ارجاع نمی‌دهد، در حالی که در ولادت حضرت، یکی از اقوال را به شیخ مفید نسبت می‌دهد. در واقع استنباط آقایان این است که شهید اول این مطلب را از کتاب «تثبیت الامامه»، برداشت کرده که هیچ دلیلی بر اینکه این اتفاق افتاده، نیست.

رجوع به نسخ خطی قدیمی
ضمن اینکه وقتی به بعضی نسخه‌های رساله «تثبیت الامامه» می‌رسیم، این مطلبی که امام حسن(ع) در هفتم صفر به شهادت رسیده باشد، در آن‌ها موجود نیست. ما هم دو نسخه خطی برای این رساله پیدا کردیم. در این دو نسخه که یکی از آنها بسیار قدیمی است و تاریخ کتابت آن برای ۵۴۴ قمری است و در کتابخانه برلین نگهداری می شود، این مطلب که شهادت امام حسن (ع) هفتم صفر باشد، در آن‌ها نیست. پس این مطلب از کجا آمده است؟ شخصی به نام صالح الوردانی آورده. او چه کسی است؟ کسی بود که از اهل سنت بود و بعداً شیعه شد، پس از مدتی از شیعه هم بیرون رفت و از کسانی شد که اصطلاحاً مذهب ندارند! الان هم نمی‌دانیم ایشان شیعه هستند یا نه! او کتاب «تثبیت الامامه» را تصحیح و چاپ کرده است! او فقط به یک نسخه خطی مراجعه کرده و گفته از این کتاب فقط همین یک نسخه وجود دارد. در حالی که اینطور نیست و فقط دو نسخه از آن را بنده پیدا کردم.

جمله‌ای از فردی ضد شیعی
ضمن اینکه باید ببینیم قاسم رسی چه شخصیتی است، ایشان دو کتاب مهم در رد عقاید شیعه دارد. یکی «الرد علی الرافضه» و دیگری « الرد علی الروافض من اهل الغلو». او می‌گوید شیعیان ۱۳ گروه هستند که ۱۲ گروه‌شان در جهنم‌اند که رافضی‌ها هستند و فقط یکی از آنها به بهشتی می‌روند که ما زیدی‌ها هستیم! («زیدیه» یکی از فرقه‌های شیعه است که معتقدند امامت بعد از امام سجاد (ع) به فرزند دیگر ایشان «زید» رسید نه به امام محمد باقر)

روایت متواتر: 28 صفر
گفتنی است کتاب بازپژوهشی «تاریخ ولادت و شهادت معصومان» نوشته یدالله مقدسی در مورد تاریخ شهادت امام حسن (ع) در ۲۸ صفر مطلبی دارد که خوب است در اینجا به آن اشاره‌ای داشته باشیم در این کتاب آمده است: «درباره ماه شهادت امام حسن (ع) باید گفت (اغلب گزارش‌ها) به یک مطلب تکیه دارند و آن شهادت آن امام گرامی در ۲۸ صفر است. رویکرد منابع یاد شده در این خصوص، روزهای آخر صفر است و نگارندگان برخی از آنها، روز دقیق آن را مشخص نکرده و به تعبیر کلی «آخر صفر» بسنده کرده‌اند که سعد بن عبدالله اشعری، نوبختی، کلینی، ابن خزاز، طبری امامی و فتال نیشابوری در این ردیف جای دارند، لیکن جمعی دیگر روز دقیق آن را مشخص کرده و بر ۲۸ صفر تأکید کرده‌اند که مفید، شیخ طوسی در مصباح، ابن شهر آشوب با منابع فراوانی که در اختیار داشته، اربلی علامه حلی، شیعی سبزواری، کفعمی در بلد الامین و حایری کرکی از این گروه هستند.»