جوان آنلاین:‌تغییر اقلیم، فرونشست زمین، ناپایداری محیط زیست، تخریب جنگل‌ها، بحران آب و توسعه صنعتی در حریم تالاب‌ها از جمله چالش‌های زیست‌محیطی هستند که کشور را دچار مشکلات بسیاری کرده‌اند و با توجه به شروع کار دولت جدید باید به طور جدی به این چالش‌ها و مشکلات توجه شود. محیط زیست یکی از موضوع‌های داغ جهانی است. ضرورت بقاست که انسان را مجبور کرده روی این واژه تأمل کند و آن را همچون یک بحث سیاسی- اجتماعی جدی در نظر بگیرد تا با جلوگیری از برهم‌خوردن هارمونیک نظام طبیعت حاکم بر زمین، ناجی زمین و موجودات آن باشد. زمین، آب، هوا و انسان بازو‌های به‌هم‌پیوسته حیات هستند که باید در تعادل و هارمونی نگه داشته شوند. برهم‌خوردن یکی از این بازو‌ها همه چارچوب فلسفه زندگی روی زمین را برهم می‌زند. بحران محیط زیست که امروزه به یک مسئله جدی و قابل تأمل تبدیل شده، حاصل دخالت و بهره‌وری نامعقول انسان از طبیعت پیرامون خود است. امروزه خطری زمین را تهدید می‌کند که انسان سکونتگاه خود را به نابودی بکشاند، به طوری که گستردگی و اهمیت این موضوع، توجه دانشمندان را برای نجات آن برانگیخته است. برای اینکه با چالش‌های محیط زیستی کشور بیشتر آشنا شویم، سراغ «محمد درویش» یکی از کارشناسان محیط زیست رفته‌ایم تا مشکلات مختلف را مورد بررسی قرار دهیم. 

 ابتدا بفرمایید اساسی‌ترین چالش محیط زیستی در کشور چیست؟
مهم‌ترین چالشی که در حال حاضر کشور با آن روبه‌رو است، ناترازی آبخوان‌هاست که مطابق آخرین گزارش‌های شرکت مدیریت منابع آب ایران از مرز ۱۵۰ میلیارد مترمکعب گذشته است، یعنی ایرانیان در طول سه تا چهار دهه گذشته ۱۵۰ میلیاردمترمکعب آب از سفره‌های زیرزمینی برداشت کرده‌اند که دوباره تغذیه نشده است. با توجه به اینکه ذخیره هزار ساله منابع آب زیرزمینی را چیزی بین ۲۲۰ تا ۲۵۰ میلیارد‌مترمکعب ارزیابی می‌کنند، دست‌کم دوسوم کل ذخایر آب شیرین ایران در زیرزمین را که حدود هزار سال طول کشیده است به وجود بیاید، از بین برده‌ایم. این موضوع تهدیدی برای امنیت زیستی و شاخص امنیت غذایی برای کشور محسوب می‌شود، ضمن اینکه به دلیل قرارگرفتن ایران در یکی از مناطق خشک و نیمه‌خشک، وجود محدودیت منابع آبی به جز نوار شمالی کشور و بخش‌هایی از غرب کشور، سایر مناطق همواره با محدودیت آب مواجه است و این وضعیت در بخش‌های مرکزی، جنوبی، جنوب‌شرق و جنوب‌غرب کشور بیشتر قابل مشاهده است. وجود دو منطقه کویری در مرکز ایران نیز به بحران آبی کشور افزوده است. از آنجا که دیگر امکان جمع‌آوری و احداث سد‌های جدید در کشور وجود ندارد، مسلماً در آینده دچار چالش‌هایی خواهیم شد. همچنین از سوی دیگر، امکان انتقال آب از مناطق پرآب کشور به مناطق خشک و کم‌آب نیز بیشتر از میزان فعلی امکانپذیر نبوده و امکان جابه‌جایی آب بین حوزه‌های آبی وجود ندارد که موجب شده است ایران جزو کشور‌های دارای بحران آبی محسوب شود. 

 در ارتباط با فرسایش خاک و تخریب جنگل‌ها توضیح دهید.
فرسایش خاک یکی دیگر از موضوعاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در حال حاضر نرخ فرسایش خاک در ایران ۲ میلیارد تن و هشت برابر متوسط جهان است. تخریب رویشگاه‌های جنگلی نیز از دیگر چالش‌های زیست‌محیطی محسوب می‌شود چراکه در طول یک قرن اخیر ۸‌میلیون هکتار از رویشگاه‌های جنگلی را در جنگل‌های هیرکانی، ارس باران و زاگرس در غرب کشور از دست داده‌ایم. متأسفانه با توجه به تخریب‌هایی که صورت گرفته جنگل‌های کشور از ۲۰‌میلیون هکتار به ۱۲ هکتار رسیده است، به نظر می‌رسد باید حدود ۸‌میلیون درخت کاشته شود تا بتوانیم به آینده رویشگاه‌های جنگلی امیدوار باشیم. 

 وضعیت تصفیه‌خانه‌ها وآلودگی هوا در کشور به چه صورت است؟
به دلیل اینکه تصفیه‌خانه در کشور به اندازه کافی وجود ندارد، شاهد نفوذ شیرابه‌ها و پساب‌ها به آب‌ها هستیم و این موضوع افت کیفی منابع آب و تشدید بیماری‌ها را به دنبال خواهد داشت. آلودگی هوا یکی دیگر از چالش‌هایی است که با آن روبه‌رو هستیم، مطابق بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی رقم خسارت آن به حدود بیش از ۱۱ میلیارد دلار در سال رسیده است. آلودگی هوا باعث کشته‌شدن ۵۰ هزار نفر به صورت مستقیم در سال می‌شود، در این بین ۹ هزار نفر در تهران کشته می‌شوند و همچنین درصد ماده‌زایی جنین به ۸ درصد در سال رسیده است. 

 فکر می‌کنید افزایش دما رابطه مستقیمی با تخریب محیط زیست دارد؟
مطابق بررسی‌هایی که در ایستگاه هومند آبسرد انجام داده‌ایم، در طول ۶۰ سال گذشته حدود ۷/۲ درجه دمای هوا در کشور افزایش پیدا کرده که این رقم بیش از متوسط جهانی است و متأسفانه کشور را در خطر تغییر اقلیم قرار داده است. به هرحال گرمای هوا یکی از بحران‌های جدی است که می‌تواند باعث تشدید خشک‌شدن پهنه‌های آبی ایران و افزایش تولید گرد و خاک و همچنین به نابودی تنوع زیستی منجر شود و در نهایت شتاب متروکه‌شدن سکونتگاه‌های انسانی را افزایش دهد. 

 در حال حاضر چه گونه‌های جانوری در معرض خطر قرار دارند؟ 
در طول ۱۰۰ سال اخیر کشور دو گونه جانوری خود از جمله ببر هیرکانی در شمال کشور و شیر یال کوتاه ارژن در جنوب کشور را از دست داده است، در حال حاضر هم یوزپلنگ آسیایی، نیشمو یا خروس و خرس سیاه در معرض خطر انقراض قرار دارند. این گونه‌های جانوری به نوعی نماد طبیعت ایران محسوب می‌شوند، علاوه بر این‌ها گونه‌های دیگری مانند بید‌های روزپرواز که محصول گرده‌افشانی طبیعت و مراتع هستند، بیش از ۶۰ گونه آن‌ها به طور کامل منقرض شده‌اند، همچنین تعداد زیادی از سم‌داران همچون کل، بز، قوچ، میش، آهو، جبیر، گوزن، گورخر و شوکا نسبت به زمان تأسیس سازمان محیط زیست ۹۰درصد کمتر شده است. در واقع تخریب زیستگاه‌های جانوری به جایی رسیده است که ارزشمندترین و شاخص‌ترین گونه‌های جانوری در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد دولت جدید برای اینکه بتواند شاهد کشوری آباد‌تر باشد، باید در زمینه مشکلات زیست‌محیطی تصمیمات جدی‌تری را بگیرد، آموزش یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید در دستور کار خود قرار دهند، آموزش‌های لازم در مدارس و دانشگاه‌ها نسبت به محیط زیست تقویت شده است و فرهنگ توجه بیشتر به محیط زیست ترویج می‌شود. تقویت انجمن‌های مردم‌نهاد برای رشد و تقویت فرهنگ محیط زیستی و کمک به رشد فرهنگ استفاده صحیح از محیط زیست ضروری است. در خیلی از کشور‌ها مردم جلوی پروژه‌های تخریب‌گر محیط زیست می‌ایستند. ضرورت دارد آموزش‌های لازم در مدارس و دانشگاه‌ها نسبت به محیط زیست تقویت و توجه بیشتر به محیط زیست ترویج شود.