اگر بشر بخواهد زیست اجتماعی خود را به وسیله نظام حکمرانی به نقطه ایده‌آل و مطلوب برساند، چاره‌ای ندارد که بنیاد آن را علاوه بر علوم وحیانی، علوم و دانش‌های بشری و انسانی قرار دهد. نقش و جایگاه علوم‌ انسانی در بر طرف کردن نیازهای جامعه و دستیابی به نظام حکمرانی برتر بسیار مهم، اساسی و انکارناپذیر است. 

این ظرفیت و استعداد در علوم انسانی و در رشته‌های مختلف آن وجود دارد که بتواند بر فکر بشر حکمرانی کند؛ نیازهای او را برطرف نماید و مدینه فاضله‌ای تشکیل دهد که آسایش، رفاه، آبادانی و خوشبختی دنیا و آخرت را برای او به ارمغان آورد.

حجت الاسلام و المسلمین محسن اکبری شاهرودی؛ استاد حوزه قم و مدیر مؤسسه اندیشه و تمدن شیعه،  از ظرفیت علوم انسانی در نظام حکمرانی سخن گفت و به تبیین ابعاد مختلف آن پرداخت و با اشاره به نقش علوم انسانی در حکمرانی بیان کرد: خداوند نیروی عقل و قدرت تفکر را برای ساختن زندگی برتر و زیست ایده‌آل، در وجود انسان به امانت گذارده تا به این وسیله بتواند مسیری را که ذات اقدس الهی برای سعادت او در دنیا و آخرت در نظر گرفته است بپیماید. این نیروی عقل است که می‌تواند با استفاده از همه استعدادهای خود، ساختار زندگی فردی، خانوادگی و زیست اجتماعی بشر را ترسیم کند و نقشه راه زیست فاضله بشری را به او نشان دهد.

نقش علوم انسانی در زندگی بشری

وی افزود: محصول عقل و تفکر و اندیشه آدمی، در علوم انسانی متبلور است؛ به این معنا که آنچه بشر از ابتدا تاکنون اندیشیده و در آن تأمل و تفکر کرده است و آن را برای اداره زیست فردی و اجتماعی خود در عرصه‌های گوناگون زیستی مناسب دیده است، اکنون در قالب علوم انسانی به دست ما رسیده است که باید برای استقرار حکمرانی برتر، دست به دامان این علوم شویم و این را بدانیم که تشکیل مدینه فاضله جز با به کار گیری علوم انسانی در نظام حکمرانی امکان‌پذیر نیست.

اکبری شاهرودی بیان کرد: نظام حکمرانی برتر جز با نیروی فکر و اندیشه، و جز با الهام از عقل، این حجت باطنی خداوند، نظامی بی‎معنا و خالی از واقعیت و حقیقت است. اگر بشر بخواهد زیست اجتماعی خود را به ایده‌آل و مطلوب برساند، چاره‌ای ندارد که بنیاد نظام حکمرانی خود را علاوه بر علوم وحیانی، بر پایه علوم و دانش‌های بشری و انسانی قرار دهد. این ظرفیت و استعداد در رشته‌های گوناگون علوم انسانی وجود دارد که بتواند بر بشر حکمرانی کند؛ نیازهای او را برطرف نماید و مدینه فاضله‌ای تشکیل دهد که آسایش، رفاه، آبادانی و خوشبختی دنیا و آخرت را برای او به ارمغان آورد.

مدیر مؤسسه اندیشه و تمدن شیعه در ادامه با تأکید بر تجربه بشری در به‌کارگیری علوم انسانی برای حکمرانی، افزود: کسی که اهل مطالعه تاریخ باشد، به روشنی در می‌یابد که هر کجا بشر بر نیروی عقل و خِرد جمعی در کنار هم تکیه کرده و نظام حکمرانی خود را بر پایه علوم انسانی -که محصول اندیشه و تأملِ نظام‌مند بشر است- قرار داده، توانسته است به همان میزان از ثمرات حکمرانی برتر بهره‌مند شود و طعم رفاه و آسایش را بچشد. اکنون هم در دنیا چنین قاعده و قانونی برقرار است؛ هر کجا بشر توانسته از علوم انسانی مانند مدیریت، علم اقتصاد، علم پزشکی و ... به خوبی استفاده کند و آنها را به کار گیرد، به همان میزانِ استفاده، توانسته به سمت زیستِ بهتر پیش رود و زندگیِ نسبتاً مطلوبی را تجربه کند.

برخی خصوصیات علوم انسانی

استاد حوزه قم افزود: در کشور عزیزمان ایران هم، تجربه به خوبی نشان داده است که صِرفِ خوب بودن یک مدیر و یک مسئول، راهگشای امور و باعث تحقق حکمرانی برتر نخواهد شد. آنچه باید در ساختار حکمرانی به آن توجه ویژه و اساسی شود، علوم انسانی است. مگر می‌شود شما یک وزیر و مدیر کلان بدون تخصص در رشته مربوط به کار بگیرید و موفق شوید و مدعی باشید که نظام حکمرانی مطلوبی ارائه داده‌اید، هرگز. رفاه و آسایش و زیست مطلوب بشری، نیاز به فکر و اندیشه و تعقل دارد و فکر و اندیشه بشری از ابتدا تاکنون در قالب علوم انسانی تحقق یافته است. پس علوم انسانی از ارکان اساسی و بنیادین برای زیست مطلوب بشری است. شما نمی‌توانید کسی که علم مدیریت را فرانگرفته و آن را هضم نکرده است، به عنوان مدیر در منصبی از مناصب حکمرانی جامعه‌ای قرار دهید. اگر شما یک فرد که به علم اقتصاد بی‌اعتنا بوده و روح این علم در کالبد او دمیده نشده است، در یک منصب اقتصادی قرار دهید، به یقین زیست بشر را با خطری بزرگ روبه رو کرده‌اید. علم سیاست، علم سلامت و بهداشت، علم سیاست، علم اقتصاد، علم جامعه شناسی، علم حقوق و ... همه، برای حکمرانی برتر لازم و ضروری است. 

اکبری شاهرودی با اشاره به برخی ویژگی‌های علوم انسانی برتر برای تشکیل مدینه فاضله ادامه داد: البته استفاده از این علوم در نظام حکمرانی، نیازمند تیزبینی و رعایت نکات ظریفی است که باید به آن توجه ویژه کرد. گرچه اکنون در جوامع اسلامی، حکمرانی برتر بر پایه علوم انسانی به صورت مطلوب اجرا نشده و جوامع غیراسلامی، گوی سبقت را از ما ربوده‌اند، لیکن ما مسلمانان به علت وجود سرمایه‌های گرانسنگ علمی و ذخایر بی‌نظیر دانشی که به برکت قرآن و روایات اهل بیت(ع) و سعی و تلاش‌های علما و دانشمندان بزرگ اسلامی به دستمان رسیده است، می‌توانیم در این عرصه هم به عنوان برترین‌ها ظاهر شویم.

وی تأکید کرد: لازمه این کار رعایت مسائل مهمی است که رهبری معظم انقلاب بارها بر آن تأکید ورزیده‌اند. نخست اینکه آنچه بشر تاکنون از علوم انسانی تدوین کرده و آن را به ما منتقل نموده است، ارج بنهیم. در مرحله دوم باید با استفاده از ذخایر علمی و معارفی اسلامی به تکمیل یا بازسازی این علوم بپردازیم تا بتوانیم به مدینه فاضله‌ی مطلوب خداوند متعال که برای تأمین سعادت و رفاه دنیوی و اخروی مورد نظر قرار گرفته است، نزدیک شویم. سومین نکته اینکه در این مسیر، باید از اهل تقلید بودن خارج شویم. کسی که می‌خواهد در سایه حکمرانی برتر به رفاه و آسایش برسد و زیست جمعی مطلوبی را تجربه کند، مقلد و مصرف‌گرای فکری نیست. او می‌اندیشد، تفکر می‌کند و بهترین راه را بر می‌گزیند. اگر کسی در مسئله استفاده از علوم انسانی، فقط مقلّد باشد و هر آنچه دیگران گفته‌اند بدون چون و چرا و بدون تأمل و اندیشه و تکمیل، بخواهد به کار گیرد، قطار تحول و پیشرفت را متوقف کرده و دچار خسارت خواهد شد.

لوازم حکمرانی برتر

مدیر مؤسسه اندیشه و تمدن شیعه با اشاره به فرصت پیش آمده به برکت انقلاب اسلامی برای تحول در علوم انسانی بیان کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار حکومتی بر پایه فضائل اسلامی و انسانی، زمینه به‌کارگیری علوم انسانی و تحول در آن، چند برابر شده است. ظلم و جفاست اگر به علوم انسانی بی‌اعتنایی نماییم و یا درصدد تحول در آن برنیاییم. البته در این مسیر از نقش آموزش و پرورش نباید غافل شد. هیچ سازمان، نهاد و ارگانی برای پرورش مدیرانی اعتناگر به علوم انسانی و مجتهدپرور در این علوم، مهمتر و اساسی‌تر از آموزش و پرورش نیست. دانشگاه دیر است؛ آموزش عالی، بنا نهادن بر بنیادی است که آموزش و پرورش ساخته است. 

وی در پایان تأکید کرد: اگر حکمرانی برتر می‌خواهیم باید این نهاد مهم را دریابیم. خام‌اندیشی است که خیال کنیم با رهاکردن آموزش و پرورش و تمرکز بر مراحل بعدی، می‌توانیم تحولی در زمینه حکمرانی برتر داشته باشیم. باید نقطه شروع را به سر جای خود برگردانیم. علوم انسانی را به صورت تخصصی و با زبانی ساده و مهندسی شده و برپایه استعدادهای موجود در آموزش و پرورش، در فرزندان این مرز و بوم یعنی مدیران آینده جامعه، از دوران کودکی نهادینه کنیم و راه و رسم اجتهاد در علوم انسانی و پرهیز از مصرف‌گرایی فکری را به آنها بیاموزیم و آینده‌داران زیست مطلوب بشری را بر این اساس تربیت کنیم؛ راهی که تا کنون نرفته‌ایم.