بحران برق در ایران به ویژه در فصل تابستان به اوج می‌رسد. افزایش دمای هوا و استفاده گسترده از وسایل سرمایشی مانند کولرهای گازی، فشار زیادی بر شبکه برق وارد می‌کند و توانایی کشور را در تامین برق پایدار به شدت محدود کرده است. با توجه به اهمیت این موضوع ما در اولین شماره از پرونده بحران انرژی‌ها به بررسی عوامل موثر بر بحران برق و ارائه راهکارهای مناسب پرداختیم.
عوامل موثر بر بحران برق
بحران برق در ایران ناشی از ترکیبی از عوامل مختلف است. این عوامل شامل شرایط آب و هوایی، زیرساخت‌های فرسوده، کاهش سرمایه‌گذاری، و عدم استفاده از انرژی‌های سبز و تجدیدپذیر است. هر یک از این عوامل به نحوی بر تشدید بحران برق تاثیر گذاشته و نیازمند توجه و اقدام جدی هستند.آب و هوا
یکی از عوامل اصلی تاثیرگذار بر بحران برق، شرایط آب و هوایی است. تابستان‌های گرم و خشک در ایران موجب افزایش قابل توجه مصرف برق برای سرمایش می‌شود. در سال 1402، دمای هوا به طور متوسط بیش از 4 درجه سانتی‌گراد نسبت به میانگین بلندمدت افزایش یافته است. این افزایش دما باعث شده تا مصرف برق در تابستان به طور متوسط به 60 هزار مگاوات برسد که این رقم نسبت به سال گذشته 10 درصد افزایش داشته است.خشکسالی‌های مداوم نیز بر تولید برق آبی تاثیر منفی گذاشته‌اند. کمبود بارش و کاهش ذخایر آبی در سدها منجر به کاهش تولید برق آبی شده و نیاز به واردات برق از کشورهای همسایه را افزایش داده است. به عنوان مثال، در سال 1401 تولید برق آبی به دلیل کاهش سطح آب در سدها به 8 هزار مگاوات کاهش یافت که این مقدار نسبت به سال 1400، 20 درصد کاهش داشته است.
زیرساخت‌های فرسوده
زیرساخت‌های فرسوده برق در ایران یکی از موانع اصلی تامین پایدار برق است. بسیاری از نیروگاه‌ها و شبکه‌های انتقال برق به دلیل فرسودگی و عدم نگهداری مناسب، توانایی تامین برق مورد نیاز را ندارند. بیش از 60 درصد تجهیزات شبکه برق کشور فرسوده و نیازمند نوسازی هستند. این موضوع باعث بروز قطعی‌های مکرر برق و افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری می‌شود.نیروگاه‌های برق که در دهه‌های گذشته احداث شده‌اند، اکنون به دلیل عمر طولانی و عدم بروزرسانی تکنولوژی، با کاهش کارایی مواجه شده‌اند. این نیروگاه‌ها نه تنها از نظر بهره‌وری انرژی کمتر موثر هستند، بلکه تعمیر و نگهداری آنها نیز هزینه‌بر و زمان‌بر است. به طور مثال، برخی از نیروگاه‌های حرارتی که با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند، به دلیل عدم تعویض و به‌روزرسانی تجهیزات، دچار کاهش ظرفیت تولید شده‌اند. این امر نه تنها باعث کاهش تولید برق می‌شود، بلکه به دلیل افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی، هزینه‌های تولید برق را نیز افزایش می‌دهد.
شبکه‌های انتقال و توزیع برق نیز از این مشکلات مستثنی نیستند. خطوط انتقال برق که بسیاری از آنها دهه‌ها قبل احداث شده‌اند، به دلیل فرسودگی و عدم نگهداری مناسب، با خطرات جدی مواجه هستند. این خطوط نیازمند نوسازی و تعویض به منظور افزایش کارایی و کاهش تلفات انرژی هستند. همچنین، پست‌های برق که نقش اساسی در انتقال و توزیع برق دارند، به دلیل قدیمی بودن تجهیزات و عدم به‌روزرسانی، توانایی تامین برق پایدار را ندارند.
عدم استفاده از انرژی‌های سبز و تجدیدپذیر
یکی از دلایل تشدید بحران برق در ایران، عدم استفاده کافی از انرژی‌های سبز و تجدیدپذیر است. با وجود پتانسیل بالای ایران برای تولید انرژی خورشیدی و بادی، سهم این نوع انرژی‌ها در تولید برق کشور بسیار کم است. بر اساس گزارش دنیای اقتصاد، در سال 1401 تنها 5 درصد از برق تولیدی کشور از منابع تجدیدپذیر تامین شده است. این در حالی است که بسیاری از کشورهای جهان سهم بیشتری از برق خود را از منابع تجدیدپذیر تامین می‌کنند.ایران به دلیل داشتن تابش خورشیدی فراوان و مناطق بادخیز، ظرفیت بالایی برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر دارد. با این حال، عدم برنامه‌ریزی منسجم و کمبود سرمایه‌گذاری مناسب در این حوزه، باعث شده تا این ظرفیت‌ها به خوبی مورد بهره‌برداری قرار نگیرند. کشورهای همسایه مانند ترکیه و امارات متحده عربی با سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، به سرعت در حال افزایش سهم این نوع انرژی‌ها در سبد انرژی خود هستند. ترکیه، به عنوان مثال، توانسته است تا سال 2023، بیش از 20 درصد از برق خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کند.
یکی از موانع اصلی در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران، نبود زیرساخت‌های مناسب و سیاست‌های حمایتی است. حمایت‌های مالیاتی، تسهیلات بانکی و مشوق‌های دولتی می‌تواند نقش بسزایی در جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و افزایش ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر داشته باشد. علاوه بر این، آموزش و افزایش آگاهی عمومی در مورد مزایای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند به تسریع روند توسعه این بخش کمک کند.
کاهش سرمایه‌گذاری
کاهش سرمایه‌گذاری در بخش برق یکی دیگر از عوامل موثر بر بحران برق است. عدم تخصیص بودجه کافی برای توسعه و نوسازی نیروگاه‌ها و شبکه‌های برق، منجر به کاهش ظرفیت تولید و افزایش ناترازی بین عرضه و تقاضای برق می‌شود. بر اساس گزارش تجارت‌نیوز، در سال 1401 تنها 20 درصد از بودجه مورد نیاز برای نوسازی نیروگاه‌ها و شبکه‌های برق تامین شده است. این کاهش سرمایه‌گذاری باعث عدم توانایی در اجرای پروژه‌های جدید و به‌روزرسانی زیرساخت‌ها شده است.آمارها درباره مصرف برق ایران و مقایسه با جهان
آمارها نشان می‌دهند که مصرف برق در ایران به طور مداوم در حال افزایش است. در سال 1401، مصرف برق کشور به 300 میلیارد کیلووات ساعت رسید که نسبت به سال 1400 حدود 8 درصد افزایش داشته است. این در حالی است که مصرف سرانه برق در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای جهان پایین‌تر است. بر اساس آمارهای جهانی، مصرف سرانه برق در ایران 3700 کیلووات ساعت در سال است که این مقدار در کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند آمریکا و کانادا به ترتیب 12000 و 16000 کیلووات ساعت در سال است. این تفاوت نشان‌دهنده پتانسیل بالای ایران برای بهبود بهره‌وری انرژی و افزایش تولید برق از منابع مختلف است.راهکارهای برون رفت از این بحران
بحران برق در ایران یک مشکل چندبعدی است که نیازمند توجه و اقدام جدی از سوی مسئولان و تصمیم‌گیران است. افزایش تقاضا، محدودیت‌های تولید، و فرسودگی زیرساخت‌ها از جمله عواملی هستند که وضعیت برق را بحرانی کرده‌اند. برای بهبود وضعیت تامین انرژی، توسعه زیرساخت‌های برق از طریق نوسازی و استفاده از تکنولوژی‌های نوین ضروری است. همچنین، افزایش سرمایه‌گذاری با جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی و ارائه تسهیلات و مشوق‌های مالی به بخش خصوصی می‌تواند تولید و پایداری برق را افزایش دهد.استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی نیز می‌تواند وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش داده و پایداری تامین برق را افزایش دهد. بهبود مدیریت مصرف برق از طریق ایجاد سیستم‌های هوشمند و نظارتی دقیق بر مصرف نیز به کاهش مصرف بی‌رویه و بهبود کارایی کمک می‌کند. نقش شهروندان در این میان بسیار حیاتی است؛ آنها می‌توانند با کاهش مصرف غیرضروری برق، استفاده از وسایل برقی با بهره‌وری بالا، و مشارکت در طرح‌های صرفه‌جویی انرژی به بهبود وضعیت کمک کنند. با همکاری دولت و شهروندان، زمینه برای توسعه زیرساخت‌های برق فراهم شده و تاثیرات منفی این بحران بر زندگی و اقتصاد کشور کاهش خواهد یافت.
نظر شما